Квазимемлекеттік секторды жекешелендіру. Мемлекеттің экономикадағы үлесі азайды ма?
Жекешелендірудің екінші толқынының мақсаты мемлекеттік сектордың ЖІӨ-дегі үлесін 15%-ға дейін қысқарту болған. Мұны формальды түрде орындаған үкімет жекешелендіру үрдісін жалғастырып жатыр.
10 жыл бұрын жекешелендірудің екінші толқыны басталғанда, бұл процестің мақсаты ЖІӨ-дегі квазимемлекеттік сектордың үлесін азайту болған. 2014 жылдың ақпан айында Қазақстанның Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаев үкімет пен «Самұрық-Қазына» Ұлттық әл-ауқат қорының алдына Yellow Pages ережесінің принциптері негізінде мемлекеттік кәсіпорындарға талдау жүргізу, жекешелендіруге арналған активтер тізбесін айқындау және жекешелендіруді шоғырландыру жөніндегі стандарттар жобаларын әзірлеу міндетін қойды.
«2020 жылға қарай мемлекет меншігінің үлесін ЭЫДҰ елдерінің деңгейіне – ЖІӨ-нің 15%-ына жеткізу керек», – деді Назарбаев. Мемлекет басшысының тапсырмасын орындай отырып, үкімет жекешелендірудің бірнеше кешенді жоспарын қабылдаған. Олардың соңғысы 2021–2025 жылдарға арналған, яғни бүгінгі күні де күшінде.
2016–2020 жылдарға жоспарланған іс-шаралар барысында Қаржы министрлігі жоспардың толық орындалғаны туралы хабарлады. Алайда ол кезеңде кейбір активтерді сату мерзімі кейінге шегеріліп, бірнеше кәсіпорындар жекешелендіру тізімінен шығарылған болатын. Ал 2021–2025 жылдары жекешелендіруге арналған активтерді көрсететін Қаржы министрлігінің ағымдағы тізілімінде 433 нысан бар, оның 312-сі (72%) сатылымға шығарылған, оның ішінде 54-і (12%) сату алдындағы дайындықта, 285-і (66%) сатылды, 27-сі (6%) аукционда, ал 67 (15%) тізімнен алынып тасталды.
Жекешелендірудің екінші толқынының онжылдығында, яғни 2024 жылдың қараша айының басындағы жағдай бойынша сатылымға шығарылған 1774 активтің 984-і 794 млрд теңгеге сатылған.
Ал мемлекеттік саясаттың тиімділігіне жол ашатын бұл шараның алға қойған ЖІӨ-дегі квазимемлекеттік сектордың үлесін 15 пайыздан азайту мақсаты ресми түрде орындалды.
Алайда Жоғары аудиторлық палатаның 2023 жылға арналған есебінде мемлекеттің экономикаға қатысу үлесінің төмендемегені айтылады.
«Ұлттық даму жоспары қабылданғаннан бергі кезеңде экономикаға мемлекеттің қатысу үлесі түбегейлі қысқарған жоқ, ал 2019-2022 жылдар аралығында бұл үлес тек 0,7%-ға, 14,9%-дан 14,2%-ға дейін қысқарды», – делінген палата есебінде.
Жекешелендірудің келесі кезеңінің объектілеріне айналуы мүмкін квазимемлекеттік сектор кәсіпорындарының кейбір ерекшеліктері өткен шілдеде қабылданған 2029 жылға дейінгі Ұлттық даму жоспарында қамтылған. Құжаттағы төртінші басымдық – «Бәсекелестікті дамыту және нарықтағы бұрмалауларды азайту».
Жекешелендіру тұрғысынан бұл үкіметтің квазимемлекеттік активтерден бас тартуға деген ұмтылысын көрсетеді.
«Бірқатар нарықтар, соның ішінде жүк теміржол көлігі, телекоммуникация, жолаушылар әуе тасымалы, отын-энергетика кешені үшін мемлекеттің қатысу үлесін азайту жоспарлануда», – делінген Ұлттық даму жоспарында.
Дегенмен, жекешелендіру тек осы салалармен шектелмейді. Ұлттық офис ресми сайтында өңірлер бойынша мемлекеттік активтер тізілімі жарияланды. Онда кез келген адам «Қазақтелеком» АҚ бақылауындағы «Кселл» АҚ компанияның 51%-ын «Тау-Кен Самұрық», Samruk-Kazyna Construction Қазақстан даму қоры компанияларын жекешелендіруге өтініш бере алады.
