Мәдениет тұтынушылық сенімге қалай әсер етеді?
Бұрынғы зерттеулерімізде біз тұтынушылық сенім индексі халықтың экономикалық және әлеуметтік күйзелістерге, ақпараттық тұтынуға, сондай-ақ қатысушылардың әлеуметтік-демографиялық сипаттамаларына байланысты өзгеретінін айтқан едік. Алайда кейбір елдерде тұтынушылардың неге пессимизм көрсететініне, ал кейбір елдерде оптимистік бағалаулар басым келетініне аз тоқталған едік. Бұл айырмашылықтардың негізі мәдениетке байланысты болуы мүмкін.
Қоғамның жаңаруы және мәдени эволюция
Жаһандану мен қоғамның жаңаруы түрлі елдерде әртүрлі нәтижелерге әкеледі. Әсіресе, физикалық және экономикалық қауіпсіздік деңгейі жоғары елдерде бұл өзгерістер айқын көрінеді. Жаңарған мемлекеттерде әлеуметтік өзгерістер орын алып, теңдікке негізделген құрылымдар қалыптасады. Мысалы, әйгілі зерттеуші Рональд Инглхарт мәдениеттегі өзгерістерді сипаттай отырып, қоғамның материалистік құндылықтардан (экономикалық өсім мен байлық) постматериалистік құндылықтарға (бостандық, толеранттылық, теңдік) қарай жылжитынын айтады.
World Values Survey нәтижелері бойынша, әрбір ел «тіршілік ету – өзін-өзі көрсету» және «дәстүр – рационализм» сияқты негізгі құндылық векторлары бойынша орналастырылады. Тіршілік ету векторында қауіпсіздік пен материалдық жағдайға мән берілсе, өзін-өзі көрсету полюсінде адам құқықтары мен кәсіби дамуға басымдық беріледі.
Мәдени ерекшеліктер және тұтынушылық сенім
Зерттеулер көрсеткендей, тұтынушылық сенім деңгейі әр елдің мәдени ерекшелігіне тікелей байланысты. Мәдениет адамдардың экономикалық жағдайды немесе жеке экономикалық мүмкіндіктерін қалай қабылдайтынына әсер етеді. Бір елде экономикалық жағдайға қатысты пессимистік көзқарас болса, басқа елдерде сол жағдай оптимизм ретінде көрінуі мүмкін.
Тұтынушылардың экономикалық жағдайды қабылдауы когнитивті шектеулерге, психологиялық ұстанымдарға және әлеуметтік нормаларға байланысты өзгеріп отырады. Мысалы, өзін-өзі көрсетуге басымдық беретін мәдениеті бар елдерде тұтынушылар қиын кезеңде де оптимистік көзқарас сақтауға бейім. Ал, керісінше, ұжымшыл және діни құндылықтарға жақын мәдениеті бар елдерде қиындыққа қарамастан, адамдар топқа немесе билікке сүйенуге бейім келеді.
Зерттеу нәтижелері көрсеткендей, мәдениет тұтынушылық сенімге айтарлықтай әсер етеді. Өзін-өзі көрсету құндылығы жоғары елдер экономикалық жағдайға оң көзқараспен қарайды, ал ұжымдық және діни құндылықтарға мән беретін елдер дағдарыс кезінде бір-біріне сүйеніп, экономикалық сенімдерін сақтай алады.
