Көрші елдің импортына тәуелді: Ресеймен шектесетін 8 облыстың бүгінгі әлеуеті қандай

Қазақстанның 8 облысы Ресеймен шектеседі. Олар: Солтүстік Қазақстан, Қостанай, Павлодар, Шығыс Қазақстан, Батыс Қазақстан, Атырау, Ақтөбе және Абай облысы. Осы облыстардың Ресеймен сауда-саттық байланысы, өңірлердегі Ресей капиталы мен кәсіпорындары қандай жағдайда?

Демографиялық құлдырау

Ресеймен шектесетін аймақтардың демографиялық жағдайы әртүрлі сипатта. Батыс өңірлерде демографиялық жағдай біршама жақсы. Соңғы он жылда халық саны Атырау облысында 136 243 адамға, Ақтөбе облысында 130 420 адамға, Батыс Қазақстан облысында 69 176 адамға өсті.

Ал Солтүстік және Шығыс Қазақстан өңірлерінде демографиялық ахуал нашарлап кеткен. Соңғы он жылда Қостанай облысының тұрғындары 50 984, Солтүстік Қазақстан облысында 45 856, Шығыс Қазақстан облысында 36 504 адамға азайған. Ал Абай облысы құрылғалы бері өңір халқы 4 299 адамға кеміген.

2021 жылдан бері 8 облыста туу көрсеткіш құлдырап келеді

Солтүстік және Шығыс Қазақстан облыстарында туу көрсеткішінің төмендеуі байқалады. Соңғы жылдары бұл өңірлердегі туу деңгейі жалпы республикалық көрсеткіштен төмен қалыптасты.

Көрсеткіштің төмендеуі бірнеше факторларға байланысты: жастардың басқа өңірлерге көшуі, еңбекке жарамды жастағы адамдар санының азаюы, әлеуметтік-экономикалық жағдайлар және басқа да әлеуметтік себептер.

2024 жылдың қорытындысы бойынша туудың ең жоғары деңгейі Түркістан облысында (1000 тұрғынға 25,05 адам), Маңғыстау облысында (24,47) және Шымкент қаласында (23,68) байқалды.

Өлім-жітімнің ең жоғары деңгейі Солтүстік Қазақстан облысында (1000 тұрғынға 11,57), Шығыс Қазақстан облысында (11,29) және Қостанай облысында (10,18) байқалды, бұл осы облыстар халқының жас құрылымына байланысты.

Сыртқы миграция: Ресейге 300 мың адам көшіп кеткен

Соңғы он жылда Ресейден Қазақстанға 51 899 адам көшіп келсе, Қазақстаннан Ресейге 293 046 адам көшіп кеткен. Ресеймен шектесетін аймақтарда көші-қон белсенділігі жоғары.

Ресейден келгендер: Қостанай облысына – 6 337 адам, Солтүстік Қазақстан облысына – 6 066 адам, Шығыс Қазақстан облысына – 4 467 адам.

Ресейге кеткендер: Шығыс Қазақстан облысынан – 43 708 адам, Қостанай облысынан – 38 090 адам, Павлодар облысынан – 33 376 адам.

Ішкі миграция: облыс тұрғындары еліміздің ірі қалаларына ағылуда

Ішкі миграцияда 8 облыстың барлығында теріс сальдо тіркелген. Яғни Ресеймен шекаралас облыстардың жергілікті тұрғындары Астана, Алматы, Шымкент қалаларына көшуде.

Ресей импортына тәуелді

Ресеймен шектесетін еліміздің 8 облысында импортқа тәуелділік байқалады. Мәселен, 2024 жылдың қаңтар-қараша айларында жалпы импорттың ішінде Ресейдің үлесі айтарлықтай жоғары. Мәселен, СҚО 70%, Ақтөбе 67%, Павлодар 63%,  БҚО мен Абай облыстары 58% импортты Ресейден алып отыр. ШҚО 49% болса, Атырау облысының  жалпы импорттағы көрші ел үлесі 18%. 2024 жылдың 11 айында шекаралас 8 облыстың жалпы Ресейден әкелінген импорт көлемі 5,3 млрд доллардан асқан.

Ресеймен шектесетін 8 облыс Қазақстанның жалпы импорттық құрылымында маңызды орын алады. Бұл облыстардың Ресейден тауарлар мен қызметтерді импорттауы бірнеше салаларда айтарлықтай үлес қосады. Әсіресе, мынадай тауар түрлеріне мұқтаж:

• Өнеркәсіп тауарлары;
• Энергетикалық ресурстар;
• Ауыл шаруашылығы өнімдері;
• Транспорттық құралдар;
• Химиялық өнімдер;
• Тұтынушылық тауарлар;
• Дәрілік және медициналық өнімдер
• Басқа да тауарлар мен қызметтер

Ресейдің осы 8 облысқа қатысты импорты елдің экономикасы мен аймақтардағы индустриялық және әлеуметтік салалардың дамуына бірашама әсер етеді. Ресейден әкелінетін энергия ресурстары, ауыл шаруашылығы өнімдері, өнеркәсіптік тауарлар және тұтынушылық өнімдер аймақтардың сауда-экономикалық қатынастарында маңызды орын алады.

Шекаралас облыстардағы Ресей компаниялары

Ресей компаниялары көбейіп жатыр

Ресейлік кәсіпорындар Қазақстанның шекаралас облыстарында үлкен ықпалға ие. Ресейлік кәсіпорындардың Қазақстанның шекаралас облыстарында белсенділігі айтарлықтай жоғары. Олар экономиканың көптеген саласында жұмыс істейді. Оның ішінде энергетика, металлургия, ауыл шаруашылығы, құрылыс, транспорт және қаржы секторы бар. Бұл компаниялардың қатысуы екі ел арасындағы экономикалық байланысты нығайтып, аймақтардың индустриалды дамуында маңызды рөл атқарады.

2024 жылдың қорытындысы бойынша шекаралас өңірлерде Ресей компанияларының саны 5192 заңды тұлғаға жеткен. Көптеген өңірде жалпы тіркелген заңды тұлғалардың ішінде ресейлік компаниялардың үлесі 40-85% аралығында қалыптасып отыр.

Инвестиция

ҚР Ұлттың банкінің мәліметінше 2024 жылдың ІІІ тоқсанындағы жағдай бойынша Ресей Қазақстанға 1,0 млрд доллар инвестиция құйған.

Ресейдің Қазақстанның шекаралас облыстарына инвестициясы бірнеше салада маңызды рөл атқарады.

Энергетика – Ресейлік компаниялар, мысалы, Газпром және Лукойл, мұнай мен газ өндіруге инвестиция салып жатыр.

Металлургия – Северсталь, НЛМК және Мечел металлургиялық өндірісті дамыту үшін инвестиция құйып, аймақтарда өндірістік қуаттылықтарды арттыруда.

Ауыл шаруашылығы – Русагро және Эфко сияқты компаниялар ауыл шаруашылығына инвестиция салып, техникалар мен жабдықтарды жеткізеді.

Құрылыс – Ресейлік компаниялар, мысалы Евраз және Кнауф, құрылыс материалдарын өндіруге және құрылыс жобаларын жүзеге асыруға инвестиция салады.

Транспорт – РЖД сияқты компаниялар темір жол инфрақұрылымына инвестиция құйып, екі ел арасындағы тасымалды жеңілдетуде.

Сауда – Ресейлік сауда желілері М.Видео, Техносила өңірде тұтынушылық нарыққа инвестиция салады.

Ақпараттық технологиялар – Ресейлік IT компаниялары өңірлерде цифрландыру мен инновациялық жобаларға инвестиция құйып отыр.

Шекаралас 8 облыстың экономикалық, демографиялық және ақпараттық ықпалдастығы Қазақстанның ұлттық қауіпсіздігіне белгілі бір қатер төндіруі мүмкін. Экономикалық тұрғыдан алғанда, бұл өңірлер Ресей нарығы мен инфрақұрылымына айтарлықтай тәуелді, әсіресе мұнай-газ тасымалы, ауыл шаруашылығы өнімдерінің экспорты және кейбір өнеркәсіп салаларында.

Ресейге салынған халықаралық санкциялар немесе екі ел арасындағы саяси-экономикалық қатынастардың өзгеруі шекаралас өңірлердің тұрақтылығына әсер етуі мүмкін.

Қазақстан үкіметі бұл аймақтардың әлеуетін нығайту үшін өңірлік экономикалық диверсификацияны дамытып, инфрақұрылымды жетілдіріп, халық санын арттыруға бағытталған саясат жүргізуі тиіс. Бұл шекаралас облыстардың Ресейге экономикалық және демографиялық тәуелділігін төмендетіп, олардың ішкі тұрақтылығын күшейтуге мүмкіндік береді.