Өзбек сомы қалай өзгерді? (инфографика)

Өзбек сомының (UZS) долларға қатысты бағамы 1993 жылдан бері көптеген өзгерістерге ұшырады. 1993 жылы Өзбекстан өз валютасын енгізгеннен кейін, бағам бірден 1 АҚШ долларына 1,5 сомды құраған. Бірақ уақыт өте келе, Өзбекстан үкіметі валютаны еркін бағамды жүйеге көшіру мен инфляцияны реттеу мақсатында валюта бағамын реттеу саясатын жүргізді.

1994 жылдан бастап, өзбек валютасының құнсыдануы, деноминация мен интервенциясына шолу жасап көрейік.

Міне, Өзбек сомының долларға қатысты бағамының кейбір негізгі кезеңдері:

1. 1993-2000 жылдар – Өзбекстан үкіметі төл валютасын қатаң бақылап, ресми бағамы мен нарықтық бағамы арасында айырмашылық болды. Бұл кезеңде доллардың бағамы бірқатар өзгерістерге ұшырады. Бірақ ол әдетте 1 доллар = 100-150 сом аралығында болды.
2. 2000-2010 жылдар – Өзбекстан үкіметі ақша нарығында тұрақтылықты сақтау үшін көп уақыт бойы төл валютасын бақылап отырды. Нарықтық бағам мен ресми бағам арасындағы айырмашылық ұлғайды. Осы кезеңде доллар бағамы 1 АҚШ доллары = 1000 сомнан 2000 сомға дейін көтерілді.
3. 2010-2017 жылдар – Өзбекстандағы валюталық бақылаулар одан әрі қатаңдатылды. Сонымен қатар доллар бағамы баяу өсіп отырды, бірақ ұлттық валютаның құнсыздануы байқалды. Бағам бір кезеңде 1 АҚШ доллары = 5000 сомға дейін жетті.
4. 2017-2020 жылдар – Өзбекстан үкіметі валютаны еркін бағамды жүйеге енгізді. Бұл кезде доллардың бағамы тұрақталып, нарықтық шарттарға негізделген баға түзілді. Бұл кезеңде доллар бағамы 1 АҚШ доллары = 8000-11,000 сомға дейін өзгерді.
5. 2021-2023 жылдар – Өзбекстан экономикасында өтпелі кезеңдер байқалды. Бірақ экономикадағы өсім мен инфляцияның әсерінен доллар бағамы 1 АҚШ доллары = 10,000-11,000 сом аралығында болды.
6. 2024 және кейінгі жылдар – Бағамның өзгеруі, инфляция деңгейі және экономикалық саясатқа байланысты 1 АҚШ долларының бағамы 13,000 сомға жуықтайды деп болжануда.

Қорытындылай келе, Өзбек сумының долларға қатысты бағамы уақыт өте келе көп өзгерді. Оның көтерілуі көбінесе инфляция мен экономикалық өзгерістерге байланысты болды.

Өзбек валютасы — Өзбек сомы (UZS) бірнеше маңызды экономикалық реформалар мен шаралардан өтті. Бұл шаралар деноминация, валюталық интервенция, еркін қалқымалы курсқа көшу және ашықтықты арттыруды қамтыды. Аталған мәселелер Өзбекстанның қаржы жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз етуге және халықаралық нарықта бәсекеге қабілеттілігін арттыруға бағытталған.

1. Деноминация

Өзбекстан 2017 жылы өзінің ұлттық валютасы — өзбек сомының деноминациясын өткізді. Бұл шараның мақсаты инфляцияны жеңілдету, ақшаның айналымын жеңілдету және экономикалық тиімділікті арттыру болды. Деноминация нәтижесінде бұрынғы 1 000 сомды 1 жаңа сомға алмастырды. Осылайша, 1 АҚШ долларының бағамы 2017 жылы 1 АҚШ долларына 8 100 сомнан 8 600 сомға дейін жеткен кезде, валютаның номиналдық құны төмендеген болатын.

Деноминациядан кейін, Өзбекстанда ақша қаражатын сақтау және есептеу тәсілдері жеңілдеді. Оған қоса, жоғары номиналдық ақшалар (мысалы, 100 000 сом және одан жоғары) айналымнан шығарылып, жалпы айналымдағы ақшаның құны мен есептеу процесі оңтайландырылды.

2. Валюталық интервенция

Өзбекстанда валюталық интервенциялар үкіметтің қаржы нарығын тұрақтандыру мақсатында жүзеге асырылды. Бұл шаралар ұлттық валюта бағамының құлдырауын тоқтатып, валюталық резервтерді нығайтуға бағытталды. Әсіресе, 2017 жылы Өзбекстан еркін бағам жүйесіне көшуі барысында интервенциялар көп болды. Мемлекет шетел валютасындағы қажеттілік туындаған кезде нарыққа араласу арқылы ұлттық валютаның құнсыздануын тежеуге тырысты. Сонымен қатар, валюталық интервенциялар арқылы инфляция деңгейін реттеуге және валюта нарығында тұрақтылықты сақтау көзделді.

3. Еркін қалқымалы валюта курсы

2017 жылы Өзбекстан үкіметі экономикалық реформалар аясында валюталық еркін бағамды енгізу туралы шешім қабылдады. Осыдан кейін Өзбек сумының бағамы нарықтың сұранысы мен ұсынысына негізделіп анықтала бастады. Бұл шешім Өзбекстан экономикасының жаһандануына сәйкес келіп, шетелдік инвесторларға елдегі нарыққа қосымша қызығушылық тудырды. Еркін қалқымалы жүйеге көшу Өзбекстанның халықаралық валюта нарығындағы байланыстарын жақсартуға және капиталдың еркін ағынын қамтамасыз етуге көмектесті.

Дегенмен валютаның еркін құбылмалылығы да оның құнсыздануына әкеп соқты. Әсіресе, инфляцияның жоғары болуына байланысты валюта бағамының күрт өзгеруіне байланысты экономикалық жүйе уақытша қиындықтарға тап болды. Бұл Өзбекстан үкіметінің макроэкономикалық тұрақтылықты сақтау мақсатында үнемі нарыққа араласуын қажет етті.

4. Ашықтық және валюта нарығындағы реттеу

Өзбекстан үкіметі валюталық нарықта ашықтықты арттыру үшін бірқатар қадамдар жасады. Мұнда ең маңыздысы — ұлттық банк пен қаржы реттеуші органдардың қаржылық мәліметтерді жариялау саясатын енгізуі. Сонымен қатар валюталық операциялар мен салық салу тәртібінің айқындылығы артты.

• Валюталық операциялардың реттелуі: Өзбекстан үкіметі валюталық операциялардың ашықтығын қамтамасыз ету мақсатында арнайы бақылау механизмдерін енгізді. Бұл валюта нарығының тұрақтылығын сақтауға және шетел валютасына деген сұранысты дұрыс басқаруға мүмкіндік берді.
• Жеке тұлғаларға арналған валюта айырбастау: Бұрын тек шектеулі ақша айырбастау орындарында ғана қолжетімді болған валюта операциялары, деноминациядан кейін және еркін бағамға көшу нәтижесінде жаппай қаржы нарықтарында жүргізіле бастады. Алайда кейбір шектеулер мен бақылаулар сақталып қалды. Мысалы, шетел валютасында шығарылатын ақша көлемі мен оның шекті лимиті.
• Халықаралық стандарттарға сәйкестік: Өзбекстанның қаржылық жүйесі халықаралық стандарттарға сәйкес модернизацияланды. Бұл өз кезегінде инвесторларға елдің экономикасына деген сенімділікті арттырды.

5. Қорытынды

Өзбекстанның валюталық реформалары экономикалық тұрақтылықты және нарықтағы ашықтықты арттыруға бағытталған. Деноминация мен еркін қалқымалы валюта курсына көшу, сондай-ақ валюталық интервенцияларды қолдану — елдің қаржылық жүйесінің халықаралық экономикаға интеграциялануына әсер етті. Бірақ бұл шаралармен қатар, экономиканың белгілі бір қиындықтары да орын алды. Мысалы, инфляцияның өсуі және ұлттық валютаның тұрақсыздығы.

Дегенмен, Өзбекстан өз валюталық саясатын үнемі қайта қарап, қаржы жүйесіндегі ашықтық пен тұрақтылықты қамтамасыз ету үшін реформалар жүргізіп келеді. Бұл үрдіс елдің экономикалық өсуі мен халықаралық нарықтағы бәсекеге қабілеттілігін арттыруға ықпал етеді.