Ішкі миграция: өңірлер мегаполистерге көшіп жатыр

Қазақстандағы ішкі миграция – бұл тек адамдардың бір аймақтан екінші аймаққа көшуі ғана емес, сонымен қатар еліміздің әлеуметтік және экономикалық бейнесінің өзгеруін сипаттайтын маңызды процесс. Бұл үрдіс көптеген факторларға, соның ішінде жұмыс орындарының орналасуына, әлеуметтік инфрақұрылымның даму деңгейіне, білім беру және денсаулық сақтау жүйелерінің қолжетімділігіне, сондай-ақ тұрғын үй мәселелеріне байланысты қалыптасады. Аймақтар арасындағы бұл көші-қон көрсеткіштерін талдай отырып, біз Қазақстандағы ішкі миграцияның бағыттарын, қауіпті тұстарын және өзге елдермен салыстырғанда қандай ерекшеліктер бар екенін қарастырамыз.

Қазақстанда ішкі миграция қай бағытқа бет алуда?

Қазіргі таңда Қазақстанның ішкі миграциясы негізінен ірі қалаларға, яғни Астана, Алматы және Шымкентке бағытталып отыр. Мұндай көші-қонның себептері айқын. Бұл қалаларда жұмыс орындары көп, инфрақұрылым дамыған, әлеуметтік қызметтер сапалы әрі өмір сүру деңгейі жоғары. Қалаға көшу, әсіресе, жастар мен отбасылар үшін өмір сапасын жақсартуға үлкен мүмкіндік береді.

2025 жылдың 9 айындағы миграция  туралы  статистикаға көз жүгіртсек, Алматы қаласына 27 833 адам, Астанаға 67 252 адам, ал Шымкентке 13 066 адам көшкен. Бұл көрсеткіштер өз алдына бөлек бір әңгіме. Осылайша, Алматы мен Астана қалаларының көшбасшылық рөлі айқын көрініп тұр. Астана мен Алматы, шынымен де, еліміздің ең тартымды қалалары саналады. Өйткені оларда білім беру, медицина, жұмыс орындары мен кәсіпкерлік үшін үлкен мүмкіндіктер бар.

Алматы мен Астана. Қалаға көшудің басты себептері

Астана мен Алматы қалаларына көшіп келушілер санындағы айтарлықтай айырмашылық осы қалалардың даму деңгейімен тығыз байланысты. Астана – жаңа бас қала статусымен ерекше. Мұнда жаңа жұмыс орындары ашылып, жоғары деңгейдегі инфрақұрылым, мәдениет және бизнес орталықтары пайда болды. Мұның бәрі елордаға сырттан көшіп келушілерді тартады. Астана қаласында тек мемлекеттік қызметкерлер мен ірі компаниялардың басшылары ғана емес, сонымен қатар барлық саладағы мамандар да сұранысқа ие.

Ал Алматы қаласы – еліміздің басты экономикалық, мәдени және білім беру орталығы. Алматыға көшіп келудің басты себебі – оның мүмкіндіктері мен ресурстарының молдығы. Қаладағы жоғары оқу орындары, кәсіпорындар, дүкендер мен сауда орталықтары жастар мен кәсіпкерлерді қызықтырады. Қаланың инфрақұрылымы жақсы дамыған, қоғамдық көлік, тұрғын үй мәселесі де оңтайлы шешілген. Дегенмен Алматыдағы көші-қон мәселесі оның даму қарқынына байланысты тұрақты түрде өсіп келеді.

Шымкенттің даму тенденциясы

Шымкент те көшіп келушілер саны бойынша айтарлықтай өсім көрсетті. 2025 жылдың 9 айында Шымкентке 13 066 адам қоныс аударған. Бұл көрсеткіш Шымкент қаласының оңтүстік өңірдегі маңызды экономикалық орталыққа айналғанын білдіреді. Мұнда өндіріс орындары мен кәсіпорындардың көбеюі, әлеуметтік инфрақұрылымның дамуы және жұмыс орындарының артуы халықты тартады. Оған қоса, Шымкенттің қолайлы географиялық орналасуы, дәстүрлі сауда мен кәсіпкерлік аймағы ретіндегі тарихи маңызы да үлкен фактор.

Шымкенттегі көші-қонның артуы қаланың өзіндік тартымдылығын арттырып, өңірдің экономикалық өсуіне үлкен әсер етеді. Ал өңірдегі өзге қалаларға қарағанда, Шымкент қаласында көші-қон үрдісі оң динамикаға ие болып отыр.

Үш қаланың жағдайы

2015-2025 жылдар аралығында Қазақстандағы ішкі миграция айтарлықтай өзгерді. Астана мен Алматы қалалары көшіп келушілер саны бойынша көшбасшы болды. Астанаға 2015 жылы 8 558 адам келсе, 2025 жылы бұл көрсеткіш 67 252 адамға жетті. Алматыда 2015 жылы көшіп келгендер 40 742 болса, 2025 жылы бұл сан 75 854 адамға дейін өсті. Шымкентке көші-қон да өскен: 2015 жылы 8 989 адам келсе, 2025 жылы 36 527 адамға жетті.

Бұл өсім қала инфрақұрылымының жақсаруы, жұмыс орындарының артуы, әлеуметтік қызметтердің қолжетімділігі мен өмір сүру сапасының жоғарылауы сияқты факторларға байланысты. Астана мен Алматының экономикасы мен инфрақұрылымы дамыған сайын, Шымкент сияқты басқа қалалар да өсім көрсетті. Алайда үрдіс аймақтар арасындағы теңсіздікті арттырып, ірі қалалардағы инфрақұрылымға түсетін жүктемені ұлғайтты.

Қауіпті тұстар мен әлеуетті мәселелер

Қазақстандағы ішкі миграцияның ең үлкен қаупі – аймақтар арасындағы теңсіздік пен әлеуметтік шиеленістердің тереңдеуі. Ірі қалаларға көшіп келгендердің саны артқан сайын, Алматы мен Астанада инфрақұрылымға түсетін жүктеме де ұлғаяды. Жолдар, қоғамдық көліктер, тұрғын үйлер мен әлеуметтік қызметтерге деген сұраныс өсіп келеді. Бұл қалалардың тұрғындары үшін өмір сүру сапасын төмендетіп, мигранттарға да қиындықтар туғызады.

Көптеген адамдар осы үлкен қалаларға көшу үшін сапалы білім алуды, жұмыс тауып, жақсы өмір сүруді мақсат етеді. Бірақ қалалардағы инфрақұрылымдық жүктеменің артуы, тұрғын үйлердің жетіспеушілігі, қоғамдық көліктердің тапшылығы сияқты мәселелер олардың өмір сүру деңгейін төмендетуі мүмкін. Сонымен қатар ауылдық аймақтардан келетін халықтың жаңа жерлерде жұмыс таба алмауы, жалдамалы үйлердің бағасының қымбаттығы бұл мәселелерді одан әрі қиындатуы ықтимал.

Халықаралық тәжірибе және салыстыру

Қазіргі кезде ішкі миграцияның үрдісін тек Қазақстанда ғана емес, бүкіл әлемде байқауға болады. Қытай мен Үндістан сияқты мемлекеттерде халықтың көші-қоны қалаларға көбірек бағытталған. Бұл елдерде жұмыс орындарының көптігі, экономикалық өсу және қала инфрақұрылымының жақсы дамуы – үлкен қалалардың тартымдылығын арттырып отыр. Оңтүстік Азия мен Африка елдерінде де халық қалаға жұмыс іздеп көшіп келеді, алайда бұл елдерде көбінесе әлеуметтік теңсіздіктің жоғары деңгейі байқалады.

Қазақстандағы ішкі миграция әлемдік тәжірибемен салыстырғанда ерекше бір ерекшелікке ие. Мәселен, Қазақстанның оңтүстік өңірлерінен Алматы мен Астанаға көшу қарқыны жоғары болса, солтүстік аймақтарда кері миграция байқалады. Бұл көрсеткіштер Қазақстанның аймақтық даму саясаты мен экономикалық теңсіздік мәселелеріне ерекше назар аударуды талап етеді.

Ішкі миграцияның болашағы

Алдағы уақытта Қазақстанда ішкі миграцияның бағыты әрі қарай дамуы мүмкін. Елдегі аймақтар арасындағы теңсіздікті төмендету мақсатында мемлекет көптеген жобаларды жүзеге асырып келеді. Аймақтарда жаңа өндіріс орындарын ашу, инфрақұрылымды дамыту және жұмыс орындарын көбейту арқылы ішкі миграцияны теңдестіруге болады. Сонымен қатар, ауылды жерлердегі халықтың өмір сүру сапасын жақсарту, жастарға арналған жаңа мүмкіндіктер ұсыну маңызды.

Қорытынды

Қазақстандағы ішкі миграцияның динамикасы біздің еліміздің даму жолында маңызды кезеңді көрсетеді. Астана мен Алматы сияқты қалаларға көшу үрдісі күшейіп келеді, бірақ бұл үрдіс аймақтар арасындағы әлеуметтік теңсіздікті арттыруы мүмкін. Бұл мәселелердің алдын алу үшін мемлекет аймақтық саясатты қайта қарастырып, инфрақұрылымды дамыту, жұмыс орындарын көбейту және әлеуметтік қызметтерді жақсарту бойынша нақты шаралар қабылдауы қажет.