Адам ауыр дертке душар болғанда, не істеу керектігін білмей, абдырап қалады. Ол үрейге беріліп, қайда жүгінерін түсінбей, дел-сал күй кешеді. Ақпарат не тым аз, не керісінше, шамадан тыс көп болады, сенімді деректі жарнамасы күмәнді клиникалар мен емдеу әдістерінің ағынынан табу мүмкін емес сияқты көрінеді.
Кейде медициналық білімі бар адамдарға ауыру оңайырақ сияқты көрінеді, бәрін біледі, таныстары бар дегендей. Бұл ішінара рас та шығар, бірақ әріптестерінің қолдауы олардың эмоциялық ауыртпалықтан құтылуына әрдайым көмектесе бермейді. Бұл жағынан олар қарапайым науқастардан еш айырмашылығы жоқ.
Біз үш медицина қызметкерінің оқиғасын бөлісуді жөн көрдік. Олар ауыр диагноз қойылған кезде өздерін науқас ретінде сезініп, дәрігер мен пациент арасындағы шекараның арғы бетіне өтті. Олар бұл жағдаймен қалай күрескенін және бұл тәжірибе кәсіби өміріне қалай әсер еткенін айтып берді.
Дина
Менің атым – Дина, жасым 43-те. Алматыда тұрамын, мамандығым – ЛОР-дәрігер. Өткен жылы скрининг кезінде менің сүт безімнен екінші дәрежелі қатерлі ісік анықталды, ісік қолтық асты лимфа түйіндеріне метастаз берген екен. Маған ота жасалды, химия терапия мен сәулелік терапиядан өттім. 10 қыркүйекте соңғы таргеттік терапияны қабылдадым, қазір динамикалық бақылаудамын – әр үш ай сайын тексерістен өтемін.
Ісік көлемі 2 мм-ден кіші еді, оны УДЗ кезінде анықтады. УДЗ жасаған өте жас дәрігер еді. Тексеру кезінде ол таңданып: «Ой, мына жерде қолтық тұсында бірдеңе бар сияқты…» деді. Сол сәтте-ақ бәрі маған түсінікті болды.
Мен бірден таныстарымды іске қостым, Онкология және радиология ғылыми-зерттеу институтындағы онкологтармен келісіп, пункция алдырдым. Барлық кезеңнен өте жылдам өттім.
Күш пен оқшаулану
Емделу барысында мен үнемі күшті болып, бәрін жұбатуға мәжбүр болдым, бірақ шын мәнінде ең қиыны маған болды. Диагноз туралы барлығын оқу, емдеу тәсілдерін салыстыру, қайда бару керектігін іздеу – мұның бәрі өте көп күш пен уақытты талап етеді. Ал мен тек жатқым келіп, ауырғым келді.
Маған диагнозымнан кейінгі айналамдағы адамдардың реакциясы үлкен соққы болды. Екі жақын құрбым менен байланысын үзді. Өзімнің туған әпкем келуді де, хабарласуды да тоқтатты. Күйеуім мүлде өмірімнен жоғалып кетті. Тек ата-анам ғана жанымнан табылды. Қалған адамдар – жоқ. Мен айналамда тек жалғыздық пен оқшаулануды сезіндім.
Содан мен бір нәрсені түсіндім: адамдар өзге адамның азабына, ауыр эмоцияларына төзе алмайды екен. Мен олардан қолдау күткен едім, бірақ бәрі керісінше болды.
Дәрігерлер де – жай ғана адамдар
Дәрігерлер менің де дәрігер екенімді білгенде, ем туралы егжей-тегжейлі айтып беретін. Олар мен көп нәрсені түсінеді деп ойлады, бірақ бұл олай емес еді, мен онколог емеспін. Әр мамандықтың өз ерекшелігі бар.
Мен дәрігерлердің де жай ғана адамдар екенін түсіндім. Олар да көңіл-күйсіз болуы мүмкін, күйіп-пісуі мүмкін, бәрін білуге міндетті емес. Мен бұның бәрі жүйе екенін жақсы түсіндім.
Бір әзіл бар ғой: бір адам Құдайдан денсаулық сұрап, мінәжат етеді. Сонда Құдай оған дәрігерлер мен медицинаны жаратқан екен, ал шайтан бұған жауап ретінде Денсаулық сақтау министрлігін жасапты.
Адам факторының құны
Бесінші химиотерапиядан кейін мен КТ-дан өттім, нәтижесінде, өкпеде, бауырда метастаз бар деп жазылған. Барлығы өте нашар көрінді. Сол демалыс күндері мен өзімді өте ауыр күйде сезіндім, тіпті суицид туралы ойлар келді. Кейін мен екінші пікір алуға бел будым және нәтижелерді басқа дәрігерге жібердім. Сөйтсем, бәрі дұрыс екен, ешқандай метастаз жоқ, тек дәрігерлер басқа бір науқастың қорытындысын менің атыма қате көшіріп жазып жіберген.
Мұндай жағдай маған да таныс: бір науқастың қағазын үлгі бойынша көшіріп, фамилиясын ғана ауыстырып үлгересің, ал бүкіл тарихты өзгертіп қайта жазуға уақыт жетпей жатады. Дәрігер ретінде мен түсінемін, науқастар легі өте көп, бұл – адами фактор. Адам бар жерде, қателік те болады. Бірақ онкологиялық науқас үшін бұл – қорқынышты. Мен сондай қате үшін біреудің терезеден секіріп кетуі мүмкін екенін елестеттім.
Эмпатия және қабылдау
Науқастар дәрігерлерден көбірек жанашырлық пен түсіністік күтеді. Мен түрлі мамандармен жолықтым, олардың арасында жағымсыз жағдайлар да болды. Мысалы, химиотерапиядан бірге өткен бір әйелдің тромбоцит деңгейі сәл ғана төмендеп кеткені үшін оны процедураға қабылдамаған. Ол үш ай күткен, ал келгенінде оған: «Сіз қайда жүрсіз?» деген. Сол кезде оның миына метастаз кетіп үлгерген екен.
Мұндай оқиғаларды есту – ауыр. Бірақ мен бұған философиялық көзқараспен қараймын. Себебі, бәлкім, басқаша болмайтын шығар. Әркімнің өз жолы бар, бәрін құтқару мүмкін емес.
Бүгін
Мен дәрігерлік жолды саналы түрде таңдадым – адамдарды жақсы көргендіктен. Тоғызыншы сыныптан бастап дәрігер боламын деп шешкенмін. Өз мамандығымды әрдайым жақсы көрдім, әрдайым адамдарға көмектестім, кеңес бердім, блог жүргіздім, әлеуметтік желіде түсіндіріп, көмектесуге тырыстым.
Мен қазір өзім үшін жаңа мамандықты меңгеріп жүрмін және сабақ беремін. Маған оқытушылық жұмыс өте ұнайды, себебі жылдар бойы жинаған білімім көп, ал оны бөліскен жақсы көремін. Қазіргі таңда науқастарды қабылдамаймын, бірақ, мүмкін, кейін қайта оралармын. Әзірге күш-қуатым аз, әлі де есте сақтау қабілетімде қиындықтар бар, кейде сөз табу қиынға соғады.
Татьяна
Мен медицина ғылымдарының кандидаты, акушер-гинекологпын. Ординатура мен аспирантурамды Мәскеудегі Кулаков атындағы акушерлік және гинекология орталығында, гинекологиялық эндокринология бөлімінде өттім.
2009 жылы менде қан кету басталды. Бұл жай ғана мол етеккір емес, нақты қан кету еді. Бірде ата-анамнан пойызбен келе жатып, орнымнан тұра алмай қалғанымды түсіндім, астым су болды. Барлық жолаушылар түсіп кеткенше күттім.
Мұндай белгілер ойлануға уақыт қалдырмайды. Бірден ғылыми жетекшілеріме жүгіндім, маған қыру (выскабливание) жасады. Біраз уақыт өткен соң жетекшім хабарласып: «Таня, мүмкін, келіп кетерсің?» – деді. Ол ара қашықтықты ұстайтын, салқынқанды әйел. Сол сәтте бірдеңе дұрыс емес екенін түсіндім.
Мен ол кісіге кірдім, ал ол маған ештеңе түсіндірместен, сабырға шақыра бастады. Содан кейін жаман гистология нәтижелері келгенін, онда аденокарцинома ошақтары анықталғанын айтты. Ол кезде консервативті емдеу тәсілі күмәнді болатын. Бірақ маған жолым болып, Герцен атындағы институттың бір профессорының диссертациялық зерттеуіне енгізді.
Сол зерттеу аясында маған гормон бөлетін спираль қойылды және Золадекс уколдары салынды. Шамамен жарты жылдай жасанды климакста болдым.
Ем нәтижесін берді етеккір қалпына келді, бірақ репродуктивті функция іске аспады: жүктілік болмады, бірнеше рет түсік тастадым. Салмақ тастап, ЭКО бағдарламасынан өтуге тура келді, бұған дейін аналық жасушаларымды мұздатып қойған едім.
Жүктілік ауыр өтті, бірақ 47 жасымда Санёк дүниеге келді. Қазір мен жасы егде анамын. Қазір де үнемі биопсия жасатып, ештеңе қайта пайда болмағанына көз жеткізіп отырамын.
Емделу
Менің ем алу жолымды әдеттегі жағдай деуге келмейді, менімен ғылыми жетекшілерім айналысты, ал әріптестерім мен достарым көмектесті. Егер бәрін өзім шешуге тура келгенде, көпшілік науқастар сияқты қиындық көрер едім, әсіресе ол кездегі жағдаймен.
Емдеу барысына қатысты күмән болмады. Ұстаздарым: «Таня, мынаны осылай істеу керек», – деді, мен сол жолмен жүрдім. Толығымен ішіме кіріп кеттім, тіпті ештеңе оқымадым.
Бір сәтте сол кезеңдегі барлық медициналық құжаттарымды жинап, бір жаққа салып қойғанмын, кейін ұзақ уақыт таба алмай, жоғалтып алдым ба деп ойладым. Бұл – психикамның өзінше мені қорғағаны.
Сол кезде түсіндім: егер осының бәріне үнемі назар аудара берсем, ақылымнан адасамын. Бұл – ерікпен қабылданған шешім еді, оған менің сәл-салғырттығым да көмектесті.
Мен бәрін басымнан өткергенімді білемін, бірақ бір сәтте өзіме «Осы нәрсеге тым көп назар аудармаймын» деп шештім. Оны істеу мен үшін мүмкін емес. Гистологиямен, барлық қорытындылармен, медициналық құжаттармен папка бір жерде жатыр. Мен бұл жағдай болғанын білемін.
Күлкілі жағдайлар да болды. Бір анестезиолог бізбен бірге жұмыс істеп жүргенде, маған наркоз беруге келгенде, мен шалбарсыз жатыпмын, ал ол амандасады: «О, сәлем!». Менің жақсы әзіл сезімім бар, күліп алдық. Біз кез келген уақытта операция үстелінің екі жағында бола аламыз.
Ұйымдастыру жағындағы қиындықтардан қашып құтылдым, бірақ психологиялық ауыртпалықтар қалды. Рак екеніңді есту өте қиын, тіпті ол кішкентай болса да.
Бүгінгі күні
Бұл тәжірибе маған онкология жас адамдарда да болуы мүмкін екенін түсіндірді. Осы оқиғадан кейін мен өз пациенттеріме сенімді түрде айта аламын: бұл – соңғы нүкте емес. Не болса да, бұл ауыр әрі ұзақ жолдың бастауы ғана.
Мен осы тарихымды пациенттеріммен бөлісемін, өйткені арақашықтықты азайту олардың маған сенуіне көмектеседі деп түсінемін. Мен айтамын: мен де онкопациент болдым, сол себепті сіздерді жақсы түсінемін. Қазір мен сергекпін, көңілдімін, денсаулығым жақсы, балам бар.
Мен дәрігерлердің бір қадам алға жылжып, тек қабылдаумен шектелмей, сұрақ қойып, науқасқа жақындауға дайын болғанын қалаймын. Пациентке жақын болып, қолдау көрсетуді ұсынар едім.
Владимир
2002 жылы мен медицина университетінің бірінші курсында оқып жүрген кезде ішек өтімсіздігінің ұстамасы болды. Менің не болып жатқанын анықтау үшін ота жасалды. Бірінші курсымнан бастап хирургия бөлімінде түнгі кезекшілікте медбрат болып жұмыс істедім, сол жерге жеткізді. Барлығы, соның ішінде мен де, таң қалдық.
Бір жылдан кейін жағдай қайталанып, ал жарты жыл соңынан тағы бір рет болды. Үшінші ұстамадан кейін ішек жұмыс істемей қалды. Маған кезекші хирург тағы ота жасады. Кейін отбасым басқа, тәжірибелі дәрігерге операция жасауды сұрады, ол келісімін берді. Кейін оның беделі жақсы емес екенін білдім. Дегенмен, хирург жақсы болса да, науқастар оның қолынан емделгенде нашар жазылады деп айтылды.
Операциядан кейін ол маған бірде-бір рет кірген жоқ. Дәрігер ретінде ол адамгершіліктен алшақ болды, жансыз сияқты көрінді. Менің ойымша, бұл кәсіби этиканың бұзылуы — дәрігер мен науқас арасында қарым-қатынас болуы тиіс.
Жағдайым күннен күнге нашарлады — ішек жұмыс істемеді, салмақ түсті. Мен ештеңе жеуден қалдым, үнемі жүрегім айнатын болды.
Тетімнің танысы облыстық аурухананың бас дәрігерінен маған ота жасауды өтінді. Мен оның жұмыс кезінде кезекшілікте таныс болатынмын. Бас дәрігер маған ота жасағысы келмеді — сол кезде мен сирек есімді білетінмін және өте әлсіз едім. Қазақстанда сол кезде Кабивен деген тамыр ішіне берілетін арнайы препарат болмады. Ол сүтке ұқсайды, құрамында қажетті барлық қоректік заттар бар. Бұл препарат науқастарды кез келген жағдайда ота жасауға мүмкіндік береді. Дәрігер менің аман қалу мүмкіндігімді 1% деп бағалады.
Ол ота жасады, мен аман қалдым, бірақ ішек мүлдем жұмыс істемегендіктен тұрақты ауырсынулар болды. Ішкі кедергілер көп болды.
2014 жылы мен Кореяда емделген кезде, жергілікті дәрігерлер мені операциялаған хирургтің гениалды екенін айтты.
Мен өз бөлімімде…
Мен таныс болған бөлімдегі дәрігерлердің жұмыс жүктемесін түсініп, маған толық жауап берілмегенде сабырлы қарайтынмын. Бірақ бір нәрсе дұрыс болмай қалса, назар аударуды талап ету керек екенін де білетінмін, бірнеше рет қайталауға тура келеді. Өзіңе сенім болмаса, ешкім көмектеспейді, мен осыған дайын болдым.
Менің диагнозым туралы медициналық басылымдарда және интернетте қазір де аз ақпарат бар, ал сол кезде интернет те болмады, сондықтан дәрігерлерге толық сендім. Қазір білетінім, диагноз қою үшін операция емес, МРТ жасау жеткілікті, бірақ ол кезде Қарағандыда бір де бір аппарат болмады.
Қиындықтар
Сол кезде ең үлкен проблема, туыстардың шектеулі түрде ғана келу мүмкіндігі болды. Тіпті күйеуіне немесе әйеліне жансақтау бөліміне кіру үшін үлкен байланыс керек еді. Тіпті қарапайым палаталарға да ешкімді кіргізбеді. Тек жеке төлемді палаталардағы науқастарды туыстар ғана көре алатын.
Дәрі-дәрмек табу да қиын болды. Біздің ауруханада кейбір керек-жарақтар мүлде болмады. Бұл мәселе әлі де бар, бірақ әлдеқайда аз. Сол кезде дәріханалардан дәрілер іздеп, фармакологтардың жеке байланыстарын тауып, Астанаға бардық. Мен емделгенде хемопорттарымыз да болған жоқ, бұл тері астына қойылатын катетер, оны жарты жылнан бір жылға дейін қолдануға болады.
Сол кезеңде студенттерге Америкадан гуманитарлық көмек келді, силикон катетерлері, пластырьлар болды. 5-10 жылдан кейін бізде де пайда болуы мүмкін деп айтылды.
Кореяда емделгенде, маған тек металл ине арқылы салуға болатын дәрі салды. Ол кезде қызметкерлер көп кешірім сұрады. Ал мен оларға қалай түсіндіремін деп ойладым, бізде басқа ине мүлде жоқ еді. Қазір бұл біздің ауруханаларда қалыпты жағдай, бірақ сол кезде таңқаларлық еді.
Бүгінгі күн
Мен хирург болғым келді, бірақ педиатрияны бітірдім және қазір дәрігер болып жұмыс істемеймін. Қазір медициналық туризммен айналысамын, адамдарға шетелде емделуге көмектесемін.
Дәрігерлерді көбірек құрметтеп, олардың еңбегі лайықты бағаланса, ал науқастар сыпайы болса жақсы болар еді. ТМД елдерінде дәрігер болу, алғыссыз жұмыс, мұнда шын көмектескісі келетіндер ғана келеді.
Әр кейіпкердің қиын және қайталанбас жолы болды
Дегенмен, бұл оқиғалардың ортақ тұсы, байланыстарды пайдалану және дәрігерлерге сабырлы қарау мүмкіндігі. Медицина саласындағы тәжірибе мен жүйедегі қатынастар емдеуді жылдам алу, тәжірибелі дәрігермен операцияға келісу және бюрократиялық кедергілерден аулақ болуға көмектесті.
Біздің кейіпкерлеріміз жүйенің кемшіліктеріне алдын ала дайын болып, дәрігерлердің шаршағандығы мен жүктемесін түсініп, жағдайға сабырмен қарады.
ТМД елдеріндегі медицинада «байланыстарсыз» емделу әлі де қиын процесс болып табылады. Кризистік жағдайдағы науқастар диагноз қойылғаннан кейін не істеу керектігін, қайда жүгіну керектігін, әрекеттердің тәртібін жиі түсінбейді. Қарапайым адамға қиын бюрократиялық кедергілердің салдарынан ем кешігіп немесе ұзаққа созылады. Түсінікті ақпарат жетіспейді, ал дәрігерлерде әр пациентке бәрін егжей-тегжейлі түсіндіруге уақыт пен күш жоқ.
