Жеңілдіктер тарихта қалды: Қазақстанда электр көліктері қымбаттайды

Соңғы жылдары Қазақстанда электр көліктеріне қызыққандар саны артты. Мәселен, 2025 жылдың тамыз айына қарай елдегі «жасыл» автолар саны 19-20 мыңнан асты, бұл 2024 жылмен салыстырғанда екі есеге жуық көп. Осыған дейін үкімет олардың импортын ынталандырып, кедендік баждардан босату, салықтық жеңілдіктер қарастыру және импорт квоталарын белгілеу арқылы қолдау көрсеткен. Бұл азаматтарға экологиялық таза көліктерді салыстырмалы түрде тиімді бағамен алуға мүмкіндік берді, сондай-ақ дилерлер мен импорттаушылардың қызығушылығын арттырды.

Алайда 2026 жылдан бастап жағдай түбегейлі өзгереді. Себебі Еуразиялық үкіметаралық кеңестің отырысында Еуразиялық экономикалық одақ (ЕАЭО) елдерінің үкімет басшылары электр көліктерін кедендік бажсыз әкелу шарттарын қайта қарау туралы шешім қабылдады. Жаңа келісімге сәйкес, 2026 жылдан бастап жеңілдікпен электр көліктерін импорттау тек Армения, Беларусь және Қырғызстан үшін ғана рұқсат етілген. 

«Бұл шешім Беларуське импортталатын 20 мың бірлік «таза электр көліктеріне», сондай-ақ Арменияға 15 мың бірлік және Қырғызстанға 15 мың бірлік көлемінде импортталатын «таза электр көліктері» және «гибридтерге» қатысты», – деп жазылған Еуразиялық экономикалық комиссия таратқан хабарламада. 

Осылайша, жеңілдік қарастырылған елдер тізімінен Қазақстан табылмады. Бұған қоса енді электр көліктерін Қазақстан мен Ресейдің азаматтарына немесе резиденттеріне беруге де тыйым салынып отыр.

2025 жылға квоталар

Қазақстанның Мемлекеттік кірістер комитеті хабарлауынша, биыл Қазақстанға «жасыл» көліктерді жеңілдікпен импорттауға 15 мың квота берілген. 2025 жылғы 15 қазанға дейін елге 15 мың көлік әкелінгенін ескерсек, қазақстандықтар бұл жоспарды жыл соңына жетпей-ақ орындап үлгерген. 

Бұл электр көлігін сатып алғысы келген қазақстандықтар квотаға ілікпейді, сондықтан балама жолдар қарастыруға мәжбүр болатынын білдіреді.

Электр көліктерін қалай әкелуге болады

2026 жылдан бастап Қазақстан азаматтары шетелден электр көліктерін жеңілдіктерсіз тек стандартты импорт ережелерімен сатып ала алады. Бұл ережелер бойынша:

ЕАЭО Бірыңғай кедендік тарифі бойынша:

• Кедендік төлем – 6 АЕК;
• ҚҚС – 12%;
• Импорттық баж – кедендік құнның 15%.

Қазақстанның Дүниежүзілік сауда ұйымы алдындағы міндеттемелері бойынша кедендік төлем – 6 АЕК болса, қосылған құн салығы – 12%-ға тең. 

Осылайша, көлікті сатып алу айтарлықтай қымбатырақ болады, себебі оған кедендік төлемдер, баждар мен салықтар қосылады.

Қазақстан неге тізімге кірмеді

Ресми себептер әлі толық жарияланған жоқ. Дегенмен сарапшылар бұл шешім елдер нарығын реттеу, тұтынуды теңестіру және артық импортты шектеу үшін қабылданған деп санайды, өйткені ол жаңа және қолданылған көліктер нарығында тепе-теңдікті сақтауға бағытталған.

Сонымен қатар, Қазақстан соңғы жылдары қытай көліктері мен олардың құрамдас бөліктерінің өндірісін дамытумен айналысып келеді, бұл импортқа жеңілдіктерді қайта қарауға әсер еткен болуы мүмкін.

Халыққа және нарыққа әсері

Жеңілдікпен электр көліктерін әкелудің тоқтатылуы бірнеше салдарға әкелуі мүмкін:

Бірінші, электр көліктерінің бағасының өсуі. Салықтар мен баждар қосылған жағдайда көліктер қымбаттайды, бұл олардың тиімділігін төмендетеді.

Екінші, импорттың азаюы. Көптеген сатып алушылар бағаның айырмашылығы елеулі болған жағдайда электр көліктерін сатып алудан бас тартуы мүмкін.

Үшінші, инфрақұрылымның дамуына әсері. Электр көліктері санының өсуінің баяулауы зарядтау станциялары мен сервистік желіні дамытуға ықпал етеді.

Төртінші, дилерлер мен импорттаушылардың стратегиясын қайта қарау. Компаниялар жаңа жеткізу схемаларын іздеуге немесе импортты қысқартуға мәжбүр болады.

Қазақстанда электр көліктерін әкелу жеңілдіктерін ұзарту туралы ұсыныстар бұрын айтылған еді, алайда ЕАЭО шешімі бұл мүмкіндікті шектеді. Енді нарық жаңа жағдайларға бейімделуі керек: бағалардың өсуі ішкі өндірісті ынталандыруы мүмкін, бірақ экологиялық таза көліктердің танымалдылығы баяулауын да жоққа шығаруға келмес.

Сарапшылар азаматтарға электр көлігін сатып алуды алдын ала жоспарлап, барлық салықтар мен баждарды есепке алуды, сондай-ақ үкіметтің ішкі нарықты дамыту және субсидиялау шараларын қадағалауды ұсынады.

Еске сала кетсек, ЕАЭО елдері электр көліктерін кедендік баж салығысыз әкелуді ұзартудың жайын бұған дейін бірнеше рет талқылаған еді.