Жаз және шұбырған археолог жас
Ата-аналар ересек баласын еңбекке баулуға тырысады. Материалдық көмек болсын дегеннен бұрын ақша табудың жолын үйрене берсін деп түрлі жұмысқа тарта бастайды. Әу баста жазғы демалысты қалай өткізуге болатыны жайлы іздене бастағанбыз. Кейін материалды әзірлеу барысында мынадай қызыққа тап болдық. Жазғы демалысты ата-әже жанында не қосымша жұмыс істеп қана емес, болашақ мамандыққа деген махаббатты оятып өткеруге де болады екен. Бала көңілі қалаған бағытқа байланысты курс оқыса құба-құп. Болмаса, сол саланың майын ішкен маманмен бірге жүріп, тәлім алса болады. Мәселен тарихи орынға толы Қазақстан жас археологтарға мұқтаж. Бұған дейін студенттермен жұмыс істеген археолог, Назарбаев университетінің қызметкері Айдын Жүнісханов оқушыларды мектеп жасынан-ақ қазба жұмыстарына қызықтыруға болады дейді.
«2006 жылы Берел қорымында практикада болдым. Ол кезде студентпін. Бізбен бірге ағылшын лорды 8-сынып оқитын қызымен қатысты. Сөйтсек, қызы болашақ мамандығын осы археологиямен байланыстырамын деп шешкен соң, жер-жерге апарып жүреді екен. Осыған дейін Үндістан, Жапонияға да барған. Ондағы мақсат — таныстыру. Қазақстаннан Есік пен Берелді көрсетпек оймен келген екен. Осы жағдай қатты әсер етіп, ойымда жүрді. Сөйтіп оқу бітіріп, осы салада қалдық. 2018 жылы Шығыс Қазақстанда археологиялық зерттеу жұмыстарын дамыту бағдарламасы аясында «Дарын» орталығы облыс оқушыларын жинап, зерттеліп жатқан нысандарды көрсеткен еді. Тек 3-4 күн келіп, танысып кетті. Ұзақ мерзімге басқа еш жоспар болмады. Сол кезде қазба жұмыстары жүргізіліп жатқан ауылдың бірнеше студенті де қатысып жүрді. Солардың айтуымен болса керек, ауыл тұрғындары бізге хабарласып, балаларының ғылыми жұмыс жүргізуге ниеті барын жеткізген. Сөйтіп мұғалімдермен келісіп, барынша қолдау білдірдік. Соның жемісі ретінде биыл ақпанда Алматыда республикалық жарыста біздің зерттеу нысанымыз бойынша жұмыс қорғаған бала екінші орын алғанын айта аламыз. Содан ойда бұрыннан жүрген жоспарды жүзеге асыру керек деп шештік. Балаларға болашақ мамандығына байланысты бағыт берсек қалай болар екен дестік»,- дейді Айдын Жүнісханов.
Әлбетте, ата-аналар далалыққа баласын көз жұмып жібере салмайды. Өйткені мұның артында үлкен жауапкершілік бар.
«Мектеп жасындағы баланы қаладан мыңдаған шақырым алыс жерге алып кету тіпті оңай емес. Әйтсе де, мұғалімдер тарапынан ұсыныс түскендіктен өз тарапымыздан құптадық. Көп жағдайда адамдар археологияны тек далалық жұмыстармен байланыстырады. Ал шын мәнінде ондай жұмыстар әрі кетсе 1-1,5 айға созылады. Даладағы кезең — ең алғашқы баспалдақ, негізгі бөлігі. Одан кейінгі зерттеу жұмыстары зертханада жүргізіледі. Әдетте тәжірибеден өтуге келгендер далада жүріп, күрекпен қазып, щеткамен тазалауды үйренеді. Сөйтіп археология туралы танымы сонымен ғана шектеледі. Негізінде ғылым түрінде археология бүгінде әлдеқайда дамып кетті. Күректің деңгейінен шықты. Түрлі ғылым саласымен бірлесіп жұмыс атқарылады. Сондықтан зерттеу жұмыстарының басым бөлігі зертханада өтеді. Бізде Назарбаев университетінде соңғы жылдары студенттерді археологиялық жұмыстарға тарту қарқын алып келеді. Нәтижесінде студенттер мол білім алады. Қазақстанда, өкінішке қарай, археозоология (археология мен зоологияның қосылуынан туындаған, үй және жабайы жануарлардың ежелгі шаруашылықтағы алатын орны мен рөлін зерттейтін ғылым — авт.) бағытында зерттеу жасалмайды. Бұрын мамандар болған, көбі дүниеден өтті. Осы салаға қызығып, кірісіп жүрген бір-екі жас маман ғана бар. Бірақ олардың тәжірибесі жоқ, бағыт беретін білікті маман жетіспейді. Сондықтан шетелге жіберу қажет»,- деп өзекті мәселенің шетін шығарды археолог.
Жүнісхановтың айтуынша, оқушылардың қазіргі ғылыми жұмыстары сипаттау деңгейінде жасалады. Ал егер қазба жұмыстарына қатысып, одан кейінгі лабораторияға да баратын болса, ол баланың жұмысы тіпті сапалы болатыны анық. Әрі бұл бағытта зерттеу көбейген сайын бәсеке де артады. Биыл төтенше жағдайға байланысты студенттерді де, оқушыларды да экспедицияға қоспайтын болыпты. Бірақ археологиялық зерттеу жасалуы керек. Сондықтан далалық жағдайда санитарлық нормаларды сақтай отырып, археологтар жұмысын жалғастырады. Ата-ананың есінде болсын деп құлаққағыс қылмақ ниет бұл. Балаңыздың демалысы осылай өтсе, қалай қарайсыз?
