Соңғы 1,5 айда көлік жөндеу орталығына келетін шымкенттік автокөлік иелерінің қатары 10-15 есе артқан. Көлігіне газ баллон құрылғысын орнатқан адамдарға үнемі фильтр ауыстырып, клапан тазалауға тура келіп тұр. Олардың арасында газ сапасына көңілі толмайтындары көп.
Көлікке газ баллон орнату мен сервистік қызмет көрсетуге маманданған ТЖО-ның алдында күнделікті ұзын-сонар кезек қалыптасады. Техқызмет көрсету орталығының шеберлері соңғы 2 айда барлығының ауруы бір екенін айтады: көліктегі газ құрылғысы істен шыққан. Әншейіндегі 5-6 көліктің орнына мамандар күніне 50-80 автокөлік жөндеуге мәжбүр.
«Машиналардың газ құрылғысы кетіп жатыр. Клапандары толып, редукторлары бітеліп қалған. Соңғы уақытта келетін газ сапасында кінәрат бар екені анық. Оны біз арнайы бақылап отырған жоқпыз, дегенмен, көлік иелері әртүрлі бекеттен газ құятындарын айтады. Біреуінде 2 ай бұрын сапасыз газ болса, енді бірінен жақында ғана сапасыз газ құйған. Бір бекетте ғана емес, көпшілігіндегі газ сапасыз», – дейді көлікке газ құрылғысын орнататын орталық директоры Николай Талганов.
Шебер сөзінің дәлелі ретінде қарамайға, не қою мазутқа ұқсайтын қоспадан сіңіп қалған бөлшектерді көрсетеді.
«Газ қызған кезде, одан шайырға ұқсас зат бөлінеді (бұл көлік газ құрылғысы автоматты түрде қосылғанда іске асатын технологиялық процестің бір бөлігі). Ол арнайы құралдармен тазаласаң да кетпейді. Автокөлік иелері осыған байланысты шағым түсірді ме білмеймін, бірақ бізге келіп кеийді. Орнатылған құрылғы сапасыз шығар дейді. Ал біздің кінәміз не?»– деп пайымдайды ТЖО директоры.
Жөндеуден жөндеуге дейін
«Менің «Тайотамда» газбен «проблема». Бүріккіш пен фильтрін тазалаттым. Одан кейін күні бойы тек 400 шақырым жүргем, арғы күні көлік қайтадан оталмайды. Селкілдеп, жұлқи бастады. Жағармайға ауыстырсаң, бұның бірі де жоқ. Бірден оталады, жүрісінде де мін жоқ. Газ сапасыз шығар деген оймен, газ құйып жүрген бекетті де ауыстырдым. Бірақ бәрі қайталанып жатыр. Сосын көлігі газбен жүретін жігіттерден сұрасам, оларда да тура осындай жағдай екен: жөнейді, ары кетсе 3-4 күнне кейін, тағы құриды. Фильтр бітеліп, клапан мен редукторды тазалау қажет. Бұның бәріне уақыт, ақша керек. «СТО-да» жай тексергенінің өзі 5 мың теңге тұрады», – деп ашуланады Еркен Сүлейменов.
Бұл қымбат көлік иелері үшін де үлкен шығын. Клапан тазалау 1000 теңгеден басталса, редукторды қайта жинау 15 мың теңге тұрады. Ал автокөлікке орнататын газ құрылғының орташа бағасы – 130 мың теңге.
«Клапанды бүгін тазалап бересің, ертесі ол толып қалғандықтан, қосылмай жатады», – дейді ТЖО шебері Владимир Шоков.– Ең бірінші редуктор істен шығады. Жаңасының бағасы – 35 мың теңге. Одан кейін бүріккіш пен сенсорлы бергіш кетеді. Бүріккіштің жаңасы 18 мың теңге тұрады, олар жөндеуге келмейді, тек ауыстыру қажет».
ТЖО шеберінің ойынша, бұл ақаудың барлығы сапасыз газдың кесірінен болған.
Осы жағдайға байланысты түсініктеме алу үшін Шымкент қаласындағы 22 жанар-жағармай бекеті мен үлкен сұйыққойманың иесі «Төле би автогаз» желісіне хабарласқан едік.
«Қазіргі кезде сұйытылған көмірсутек газды сатумен айналысатын ешбір компания келетін газды тексермейді. Өйткені зертхана жоқ. Біз кіру тексерісін ұйымдастырсақ та, өндіруші зауытпен арнайы келісім-шартқа отырып, газдың құрамын бірге анықтауымыз керек. Біздің мекемеге келетін әрбір вагон-цистернаның сертификаты мен паспорты бар, ол жерде газдың құрамы толық жазылған», – дейді ЖШС-ның техникалық директоры Серік Битаев.
Ол сонымен қатар, мекеме тауардың сапасы мен қауіпсіздігін қатаң бақылайтынын айтып өтті.
«Ілгекті арқау мен агрегат, ірі және ұсақ фильтрлер бар. Олар өнімділікті төмендетсе де, алмауға тырысамыз. Біз нормативтік және технологиялық құжат талаптарын қатаң ұстанамыз. Сұйытылған газ сақталатын әр қойманы төрт жыл сайын тексеруден өткіземіз, ішіндегі тат пен қағынан тазартамыз. 8 жылда бір рет гидравликалық сынақ жүргізіледі. Сұйыққоймадағы сұйытылған газ таусыла бастағанда, айталық, ыдыста 5 пайыз ғана отын қалғанда бұндай қалдықты жанар-жағармай бекеттеріне жібермеуге тырысамыз. Өз жанамай құю бекеттеріміздегі жұмысшылардан осыны талап етеміз», –деп атап өтті техникалық директор.
Сұхбаттасушының айтуынша, өнімдерін ЖҚБ-ға жіберген кезде, газ таза және сұйыққоймаларының жағдайы жақсы екеніне кепілдік береді. Сонымен қатар, Шымкеттегі көптеген жанармай бекеттерінің сақтайтын қоймалары жоқ, сондықтан олар газды бірден сатады. Битаевтың сөзіне сенсек, аймақта сұйытылған газ жетпейді, сондықтан оны қосымша сатып алуға тура келеді.
«Біз газды ШМӨЗ, ТШО мен Құлсарыдан аламыз. Кейде Павлодардан да келеді. Қалай бөлгендеріне байланысты. Кейде 2 мың тоннаға дейін ТШО-дан аламыз. Бұл – Қазақстандағы барлық нормативтік құжаттар мен талаптарға сай келетін ең сапалы газ», – деп түсіндірді ол.
Десе де, автогаз құю бекеттеріне ТШО-дан газ қашан келетінін ашып айтпады.
Жауабы жоқ сауалдар
Ал сапасы көңіл көншітпейтін газ қайдан келіп жатыр деген сауалға жауапты «Курсив» Шымкент қалалық ТКШ және энергетика басқармасынан да таба алмады. Басқарманың бас маманы Бақыт Әбдікәрімовтың айтуынша, олар тек сатушылар сұраған көлемде жиынтық тапсырыс жасайды екен.
«Қазақстан территориясына сұйытылған газ тасымалдайтын, аккредитациядан өткен 13 мекеме бар. Біз хатты Энергетика министрлігіне жолдаймыз. Маусым айында 4 мың тонна сұйытылған газға тапсырыс бергенбіз. Ал шілде айына жалпы 4240 тонна газ қажет»,– дейді Бақыт Әбдікәрімов.
Маманның айтуынша, Шымкенттің энергетика басқармасына газдың сапасына көңілі толмаған автокөлік иелері хабарласпаған. Ал «басқарма газ сапасын қадағалай ала ма» деген сауалға: «Бізге қандай газ келеді? Біздің «ПетроҚазақстан Ойл Продактс», «Стандарт Петролеум», «ҚазМұнайГаз», «Голден Петролеум Трейд» сынды жеткізушілеріміз бар. Бұлардың барлығы қор иеленушілер. Шикізатты Шымкент мұнай өңдеу зауытына жеткізіп, өңдеп, дайын өнім түрінде алады. Біз өндірушілермен тікелей жұмыс істемейміз. Біз тек Шымкетке 4 мың тонна газ керек деп тапсырыс береміз, олар соны тиеп береді» деген жауап алдық.
Шенеуніктің жауабынан түсінгеніміз, жергілікті жердегі мемлекеттік органдар келетін өнім сапасын тексеруді ойлап, бас қатырмайтын секілді. Газ сапасын өндірістегі сертификат мен паспорт беретін зертхана ғана тексереді. Ал көліктегі газ құрылғысын істен шығаратын сұйытылған газ қайдан келіп жатыр деген сауал әзірге жауапсыз қалып тұр.
