Әлем жыл соңында мұнайсыз қалуы мүмкін бе? «Қара алтын» жағдайы қалай құбылмақ?

2020 жылдың соңында әлем мұнай жеткіліксіздігіне ұшырауы мүмкін. Пандемия алдымен «қара алтын» бағасын төмендетіп, әлемді экономикалық қыспаққа ұшыратса, енді сол өнімнің өзін қат қылып қоюы ықтимал. 

Commerzbank-тің шикізат нарығы бойынша аналитикалық бөлімінің басшысы Евгений Вайнберг dw.com сайтына берген сұхбатында егер мұнай бағасы жуық арада 40 долларға жетпейтін болса, онда нарықтағы көптеген ірі компаниялар банкротқа ұшырайды деп болжайды. 

«Банкрот болған соң олардың активтерін басқалар сатып алады. Егер мұнай бағасы ұзақ уақыт бойы 30-35 доллар деңгейінде тұрып қалса, онда кәдімгідей проблема туындамақ. Бұл дағдарыс нарық пен инфрақұрылымның кез-келген сәтте адам танымастай қиындыққа тап болатынын көрсетіп берді. Мысалы, осыдан бірер ай бұрын мұнайды қайда сақтаймыз деп уайымдаған едік. Ал қазір қыркүйек айында мұнай тапшылығы болмай ма деп алаңдап отырмыз. Тіпті жыл соңында 2-3 млн баррель көлемінде мұнай жеткіліксіздігі туындауы мүмкін» дейді ол. 

Қазақстандағы EXANTE халықаралық инвестициялық компаниясының сарапшысы Андерй Чеботаревтің айтуынша, мұнай бағасы болжанған мерзімнен ертерек қалпына келуі мүмкін. 

«Мұнай бағасы өткен аптада екі айлық максимумға көтерілді. Мұнаймен бірге мұнай өндіруші компаниялар котировкасы да нығайып жатыр. Шикі мұнай қоры соңғы екі аптада тек құлдырауда. Бұл мұнай нарығындағы тепе-теңдіктің қалыптасып келе жатқанын аңғартады. Алайда бұл мәселенің тек бір қыры ғана. Екіншісі – мұнай бағасының түсуі және карантиндік жеңілдетулердің жариялануы мұнай өңдеу зауыттарының қайта өңдеу көлемін арттыруға мәжбүр етеді. Бұл фактор бензин мен дистиллят қорының өсуіне әкелді. Шикі мұнай мен мұнай өнімдерінің жалпы құны максимумға жетті және өсуін жалғастыруда. АҚШ-тың стратегиялық мұнай резервін сатып алу да жалғасып жатыр. Үндістан мен Қытай да резерв сатып алуға кіріскен. Мұнайды сатып алу, бұл – төменгі баға бойынша жинау. Бірақ бұл жағдай сол елдерге мұнай қажет болып жатыр дегенді білдірмейді. Мұндай жағдайда мұнай өңдеуші компаниялар ұзақ уақыт бойы қысыммен жұмыс істеп, өндірісті өз мүмкіндігінен төмен көлемде шектейді»,- дейді ол. 

Сарапшының айтуынша, Ұлттық Банк ұстанып отырған қазіргі саясат жағдайында (теңгенің еркін курсы) ұлттық валюта нығайып, тіпті 410 долларға дейін төмен түсуі бек мүмкін. «Нарықтың екінші мәрте құлдырауы мүмкін екенін де естен шығармау керек» дейді Чеботарев. 

Қаржыгер Жасұлан Күшебаев теңгенің нығаюы – уақытша құбылыс екенін айтады. Ол бұл туралы әлеуметтік желідегі парақшасында жариялаған. 

«Соңғы күндері теңгенің күшейіп келе жатқанын аңғарамыз. Бұған басты себептерге мұнай бағасының қымбаттауы, әлем елдеріндегі карантин режимінің әлсіреуі жатады. Қысқа мерзімді перспективада теңге әлі де күшейе түседі. Алайда, ұзақ мерзімді перспективада теңге қатты құнсызданады деп болжаймын. Оған бірнеше себеп бар, бірінші АҚШ пен Қытай арасында қайтадан өршіген сауда соғысы, екінші үкіметіміздің COVID-19-дан келген зиянды өтеуге жұмсап жатқан әлеуметтік шығындары мен бизнесті салықтан босату саясаты еліміздің бюджет жетіспеушілігіне алып келеді. Бюджет дефициті алдағы уақыттарда теңге құнының әлсіреуіне әсер етеді. Үшіншіден, карантиннен кейін Қазақстандық бизнес сырттан тауар әкелетін болады. Бұл долларға сұранысты арттырады. Сұраныс өскенде әрине, доллар қымбаттайды. Төртіншіден, Ұлттық Банк наурыз айында теңгенің дереу құнсыздануын болдырмау үшін 1 млрд 487 миллион доллар көлемінде интервенция жасады. Мұндай көлемдегі интервенция соңғы 5 жылда жасалмаған. Бұл әлбетте алдағы күндері доллардың күрт қымбаттауына себеп болады. Бесіншіден, Ұллтық Банктің реттеу саясатының тым қатаңдануы. Мысалы, айырбас пунктеріне кешкі 20:00 ге дейін жұмыс істеуге рұқсат беруі және онда ақша айырбастау ҰБ бекіткен бағамнан 6 теңге айырмашылық арасында болу талаптары теңгенің басқа валюталарға конвертациялану қабілетін азайтады. Бұл өз кезегінде теңгенің құнсыздануына алып келеді» дейді сарапшы. 

Қазіргі таңда мұнай бағасының 40 долларға шығу-шықпауы үлкен күмән туғызуда. Егер шыға қалса бұл әлем экономикасы үшін жағымды құбылыс болары сөзсіз. Алайда оған жеткізбейтін факторлар әлі де билік құрып тұр. 29 мамыр күні таңертең АҚШ шикізат қорының өсімі туралы ақпарат тарап, бұл мұнай бағасының құлдырауына әкеліп соқты. 

«Мұнай тағы да 36 доллардан әрі аса алмады. АҚШ-тағы орташа тәуліктік мұнай өндірісінің 11,4 млн баррелге дейін қысқаруы да жағдайды оңалта алмады» деп пікір білдірген «Алор Брокер» бас сарапшысы Алексей Антонов. 

Тағы бір фактор – ОПЕК+ елдерінің мұнай өндіру көлемін қысқартуды әрі қарай жалғастыра түсуге ниет білдіруі. Әдеттегідей, бұл келісімге тек Ресей тарапы ғана қарсылық білдіруде. Бұған дейін ОПЕК+ қатысушылары мұнай өндірісін мамыр, маусым айларында тәулігіне 9,7 млн баррелге қысқартуға уағдаласқан. Reuters ақпаратына сүйенсек, Сауд Арабиясы бұл келісімді 2020 жылдың соңына дейін күшінде қалдыруға ықыласты көрінеді.

«Саудиялықтар нарыққа әлі де қолдау қажет деп есептейді. Сол себепті қазіргі квотаны жыл соңына дейін созуды қалайды. Ресей де оған келіседі. Бірақ мұнай компанияларымен келісе алар емес» деп жазады агенттік сенімді дерек көзінің пікірін. 

Еске салсақ, осыған дейін жасалған ОПЕК+ келісіміне сәйкес Қазақстан да мұнай өндірісін тәулігіне 390 мың баррелге қысқартты. Энергетика министрі Нұрлан Ноғаевтың сөзінше, өнім көлемі жылына 10 млн тоннадан асатын мұнай кеніштерінде өндіріс көлемі қысқарған. 

    «Үкімет қаулысымен «Теңізде»,  Қашаған жобасында, «Қазмұнайгаз» компаниялар тобында, «CNPC-Ақтөбемұнайгаз» сияқты бірнеше кен орындарында өндіріс қысқартылды. Қазақстан осы жылы 90 млн тонна мұнай өндіруді жоспарлаған еді. Алайда пандемия бұған мүмкіндік бермеді. Жыл қорытындысы бойынша 86 млн тонна өндірілмек. Бұл жоспарланған мөлшерден 4,5 пайызға аз. Осылайша, Қазақстан ОПЕК+ келісімін жүзеге асырады. Егер біз мұнай өндірісін қысқартпасақ, онда 2020 жылдың екінші тоқсанында мұнай сақтайтын резервуарлар толып кетуші еді. Бұл бірқатар кен орындарындағы жұмыстың күрт тоқтауына әкеліп соғады. Ортақ келісімнің арқасында нарықтағы барлық ойыншылар мұндай өндірісін қысқарту жоспарын бақылауда ұстап отыр»,- деді министр.