Қазақстанның сыртқы қарызы қанша?

Қазақстанның мемлекеттік  сыртқы қарызы  қазіргі кезде 12,3 млрд АҚШ долларына жеткен. Бұл  – ЖІӨ-нің 6,7% -ы. Ұлттық экономика министрлігі таратқан ақпарат бойынша, квазимемлекеттік сектордың сыртқы қарызы 17 миллиард долларды немесе ЖІӨ-нің 9,3 % құрап отыр. 

Ұлттық экономика Бірінші вице-министрі Әсет Иргалиевтің айтуынша, халықаралық тәжірибеге сәйкес, бұл параметрлер қауіпсіз деңгейге жатады:

 «Бюджеттік саясат тұжырымдамасына сәйкес, мемлекеттік және квазимемлекеттік қарыздың (сыртқы және ішкі) арақатынасы ЖІӨ-нің 60% -інен аспауы керек (2020 жылғы 1 сәуірдегі жағдай бойынша – 39,8%).  Үкіметтің сыртқы қарызы мен квазимемлекеттік сектор субъектілерінің сыртқы қарызының көлемі Ұлттық қордың валюта активтерінің жалпы сомасынан аспауы керек (2020 жылғы 1 сәуірдегі жағдай бойынша – 50,9%)».

Соңғы 3 жылда мемлекеттік квазимемлекеттік сыртқы қарыз 6,8 млрд.  АҚШ немесе 19%-ке квазимемлекеттік сыртқы қарызды мерзімінен бұрын өтеу және қайта құрылымдау есебінен қысқартылды.

Министрлік мәліметәне сүйенсек, Қазақстанның мемлекеттік секторы әлемнің қалған бөлігіне қатысты таза кредит беруші (2020 жылғы 1 сәуірдегі жағдай бойынша сыртқы активтер ішкі міндеттемелерден 47,5 млрд. АҚШ доллары немесе 4,9 есе асты), яғни қалған әлем оларға қарағанда, бізге көп қарыздар.

Жеке сектордың сыртқы қарызы немесе компанияаралық қарыз 97 миллиард долларды немесе ЖІӨ-нің 67% құрайды.  Оның көп бөлігі шетелдіктер қатысатын үш ірі жобадан тұрады – Қашаған, ТШО және Қарашығанақ. 

 Сыртқы активтерден асып кеткен сыртқы активтер үшін ұқсас тауарлардың сатылуын олардың топтарының Қазақстанда орналасқан компаниялары қаржыландырады.  

Халықаралық әдістеме бойынша мұндай инвестициялар елдің сыртқы қарызы болып саналады.

Тұтастай алғанда, компанияаралық қарыздың өсуі өндірістік қуаттарды құру мен кеңейтуге, қазіргі заманғы технологиялардың келуіне, жаңа жұмыс орындарының ашылуына және бюджетке салық түсімдерінің ұлғаюына инвестициялардың түсуін білдіреді.

Осылайша, жалпы алғанда, елдің сыртқы қарызы 152,7 млрд.  АҚШ доллары немесе ЖІӨ-нің 83% құрайды. Бюджеттік саясат тұжырымдамасына сәйкес елдің сыртқы қарызының арақатынасы ЖІӨ-нің 100% -не аспауы керек.  

Атап айту керек, еліміздің сыртқы қарызының 80%-і жеке саланың міндеттемелеріне тиесілі. Оған мемлекет те, қарапайым азаматтар да жауап бермейді.

«Халықаралық тәжірибе де сыртқы қарыздың параметрлерін талдағанда фирмалар арасындағы қарызды алып тастау әдетке айналған, өйткені ол ең аз тәуекелді болып саналады.  Өйткені, аффилирленген кредиторлар табысты қызметті жалғастыруға мүдделі, көбінесе, міндеттемелер шартты болып табылады. Қазақстанның сыртқы қарызын Үкімет, Ұлттық Банк бақылайды. Сыртқы қарыз ел тұрғындарына ауыртпалық түсірмейді» – деді Әсет Иргалиев.

Сыртқы қарыз, егер оны ұтымды өтеу болса (тұрақты табыс деңгейі, өтімді активтер көзі) елдің дамуына қосымша инвестиция ретінде қызмет етеді.