Баспаналы болатын сәт туғанда бақыттан басыңыз айналып, кей кемшіліктер мен қауіп-қатерді ескермей қалуыңыз мүмкін. Сондықтан салқынқанды, ұстамды болғаныңыз абзал. Асығыс шешім қабылдаудан аулақ болыңыз. Басыңызға таяқ боп тимес үшін төмендегі кеңестерімізге құлақ түре жүргейсіз. Мысалы сіз үй қарап жатқан шағын ауданда бір бөлмелі, 45 шаршы метрлік үйлердің бағасы 15 миллион теңге шамасында болса, табан асты 10 миллион теңгеге дәл сондай нұсқа шыға келсе, тарпа бас салмаңыз. Болмаса, үйді мәз болып сатып алған соң, сізді өз үйіңізден қуып шығуы мүмкін жағдайлар да болады. Болмаса, кірер-кірместен айыппұлға батуыңыз да ғажап емес. Осы және өзге де кеңестерді назарыңызға ұсынып отырмыз. Пәтер алуды ойлап жүрген жақындарыңызға жіберіңіз, олар да біліп жүрсін.
Бағасы тым төмен пәтер
Нарықтағы бағадан әлдеқайда арзан үй көре қалсаңыз, сатып алуға асықпаңыз. Себебі алаяқтардың дені осы әдісті қолданады. Эксперттердің айтуынша, көбіне нарық бағасынан 15-20 %, не одан да төмен баға қойылса, жақсылап тексеру керек деген сөз. Болмаса, бұл пәтердің өзге де мәселесі көп болуы мүмкін. Тағы бір ескеретін жайт — «бүгін ақшасын берсеңіз, ертең-ақ келісім жасасамыз» деп асықтыратын болса да күмәнданған артық болмайды. Әрине, барлық жағдайда алаяқтар кездесе қоймас. Сонда да тексеріп алғанда тұрған ештеңе жоқ. Не дегенмен құны қымбат, жылжымайтын мүлік алып жатқандықтан, сатушы мұны теріс түсінбеуі керек.
Үй иесінің ақыл-есі дұрыс емес болса
Бүгінде алаяқтық схемалардың кең таралған бір түрі — психикалық ауытқуы бар адамның үйін саудаға салу. Көбіне мұндай іске туыстары не қамқоршысы барады екен. Сол себепті бұған да мән берген абзал. Мысалы ақыл-есі дұрыс емес адамнан үй алдыңыз делік. Артынша туыстары келісім жасасқан күні психиатриялық диспансерге хабарлап, әлгі туысының жағдайы нашарлағанына шағымдануы мүмкін. Сөйтіп осы екі арада шешім шығару үшін соттасуға тура келеді. Ал енді іс қаралып жатқанда үй иесі келісімшарт туралы тіпті есінде жоқ екенін айтуы ғажап емес. Мұндайда келісім бұзылып, сатып алушы қолындағы ақшадан да, пәтерден де айырылады. Өтемақы талап ету жағы да қиындау. Себебі үй иесінің есі дұрыс емес не мүгедек, еш жерде жұмыс істемейді.
Үшінші біреулердің пайда болуы
Пәтерді сатып алған соң арада үшінші бір тұлғалар шыға келуі мүмкін. Олардың қатысы қанша десеңіз, әлгі сіз алған пәтерге көз тігіп отырған болып шығады. Айталық, бұрынғы әйелі, мұрагерлері, бас тартқан не растаған балалары дегендей. Мәселен ажырасқан кезде үлесін алмаған жұбайы сотқа бара алады. Сондықтан келісімшарт жасасқан кезде зайыбының келісімін алу қажет. Болмаса, сатушының некеде тұрмағаны туралы сөз болуы тиіс. Жеке басына қатысты сауал қоюға қымсынбаңыз. Артық кетіп жатқан жоқсыз. Бар болғаны болашақта белгілі бір қолайсыздықтар тумас үшін басыңызды қатерден арашалап жатырсыз. Жалпы үй аларда ұялшақтықты ысырып қойыңыз. Мазалаған сұрақтарды қойып, күмәніңіз болса, сейілгенше сатып алмауыңызға әбден болады.
Жасырын мұрагерлер
Мұрагерлерден үй аларда мұқият болған жөн. Себебі мұраға таласатындар көп. Өсиетпен қалдырған адамнан бөлек, шамалы болсын үлесі берілуі міндетті тұлғалар болады. Мұра иесінің қамқорлығында болғандар, ата-ана, балалары, жұбайы, одан бөлек тіпті алыс туыстары да үлеске ие бола алады. Сонымен бірге марқұмның толықтай қамқорлығында болғандарға да міндетті түрде үлес тиеді.
Риэлтордың секем тудыратын қылықтары
Бұған да баса мән берген дұрыс. Себебі «күмәнді» пәтерді сатарда риэлтордың арты қуыстанып, біртүрлі әрекеттерге баруы мүмкін. Мысалы аталған пәтерге қызығушылардың көп екенін айтып, неғұрлым тез сатып жіберуге шамадан тыс күш салып тұрса, ойланыңыз. Сонымен бірге белгілі бір уақытта ғана пәтерді көруге болады деген шарт қойса. Өмірден алынған оқиғаны мысал етіп кетсек. Бірде бір риэлтор тек өзіне қолайлы, белгілі бір уақытты ғана белгілей беріпті. Сатып алушылар өз ыңғайын айтса, көнбейді екен. Сөйтіп анықтай келе, мына шындықтың беті ашылыпты. Әлгі үйдің дәл үстінен ұшақ өтеді екен. Одан естілетін шудың даусы құлақ жарады. Риэлтор осыны білдірмес үшін кездесетін уақытта ұшақ ұшпайтын кезге ғана қойып келген екен.
Сенімхат арқылы сатып алу
Бұл әдісті де аса сенімді деуге келмейді. Себебі қауіпті. Неге десеңіз, мысалы үй иесі шетелде тұрады делік. Сөйтіп келісімшарт жасасуға келе алмай қалады. Содан оның орнына барлық іске қызы жүгірген. Ақыры сатып, жаңа үй иелері мәз-мейрам болып көшіп алған соң, бір күні мәселе туындаған. Сөйтсе, үйдің иесі жасы келген әйел екен, ақыл-есі де кем. Қызы сол жағдайын пайдаланып кеткен. Нотариус арқылы сенімхатты қалай алғаны белгісіз. Бастысы, қитұрқы әрекетті ойға алып, барғаны. Ал анасымен тұратын екінші қызы, яғни сатып жіберген қыздың туған әпкесі сотқа шағым түсіріп, келісімшартты бұздырған. Нәтижесінде сатқан қыз елден көшіп кеткен, қайда екенін ешкім білмейді. Сот ақыры үйді заңды иесіне қайтаруға шешім шығарған. Ал сатып алушы болса, үйсіз-күйсіз қалған. Сондықтан барынша сауысқаннан сақ болған абзал. Әйтпесе, қазір халықтың жағдайы аса мәз емес, экономикалық ахуал нашар. Демек, алаяқтықтың әлі түр-түрі шығады деген сөз.
Бөлмелері заңсыз ауыстырылған пәтер
Бастапқы үйдің жоспарынан өзгертіп, өздерінің қолайына қарай ауыстырып алатындар аз емес. Айталық, балконның қабырғасын бұзады да, ас бөлмемен біріктіріп жібереді. Нәтижесінде кең сарайдай асханада шай ішуге мүмкіндік туады. Болмаса, ас бөлмесі мен қонақ бөлмесін студия қылып біріктіретіндер де бар. Кейде есіктерді ауыстырып, алып тастап не салып қоятындар да кездеседі. Бұл жерде мәселе бөлмелерді ауыстыруда емес, ол қайта жоспарланған дүниенің заңмен бекітілуі не бекітілмеуінде ғана. Себебі егер бұрынғы иесі мұны реттемеген болса, бұл үшін сіздің жүгіруіңізге тура келеді. Ал бұл дегеніңіз, сіздің қосымша уақытыңыз бен ақшаңызды алады. Бұзуға болмайтынды бұзғаны үшін айыппұл салуы да ғажап емес.
