Қазақстанда электрондық сауда қарқынды дамып, сату екі есе қарқынмен өсіп келеді. Бұл ретте нарықтың барлық өкілі пайдаға шығады. Мысалы, қолма-қол ақшасыз төлемдер технологияларын дамытудың арқасында коммерциялық кәсіпорындар, қызмет көрсетушілер мен тұтынушылар жылына 7 млрд АҚШ долларына дейін пайда таба алады дейді finreview.info сарапшылары.
Электрондық коммерция жаһандық нарығының өсу тенденциясы былтырғы оқиғаларының нәтижесінде бірнеше есе күшейген. Бизнестің интернетте өз брендін дамыту бағытындағы үрдісі одан да айқын болды. Бұл өте қисынды, өйткені, біріншіден, COVID-19 таралуын тоқтатуға бағытталған шектеулер көптеген компанияларды өз бизнестерін сақтау үшін интернет-саудаға көшуге мәжбүр етті. Екіншіден, тұтынушылардың өздері оффлайн сауда алаңдарына азырақ бара бастады және онлайн-дүкендерге көшті.
Осыған байланысты экономистер жақын арада жаһандық электрондық коммерция нарығы айтарлықтай өседі болжайды. 2023 жылға қарай интернеттегі сатылымдар 6,6 трлн АҚШ долларға жақындайды деген болжам бар. 2020 жылы бұл көрсеткіш 4,3 трлн АҚШ долларын құрады.
Қазақстанда электрондық коммерция нарығының өсу серпіні жалпы әлемдік нарыққа сәйкес келеді
Қазақстанда электрондық коммерция да айтарлықтай өсті. Ресми статистикаға сәйкес, 2020 жылы нарық көлемі 1,2 трлн теңгеден асып, 2019 жылмен салыстырғанда 2 еседей артты.
Бұл тренд алдағы бес жылда да сақталады – бұл тұжырыммен бәрі келіседі. Сауда және интеграция министрлігінің деректері бойынша 2022 жылға қарай e-commerce нарығының көлемі 1,9 трлн теңгеге жетеді. Ал Qaz Trade сауда саясатын дамыту орталығы 2025 жылға қарай нарық 3,5 трлн теңгеге дейін өседі деп тұжырымдайды.
Қолма-қол ақшасыз төлемдер Қазақстанға 7 млрд АҚШ долларға дейін таза пайда әкелуі мүмкін
Электрондық коммерция ішкі және сыртқы сауданың дамуы мен көлемі артуына ғана емес, қолма-қол ақшасыз төлемдердің өсуіне, бизнес шығындарының қысқаруына және көлеңкелі айналымды азайтуға ықпал етеді. 2020 жылы қолма-қол ақшасыз төлемдер көлемі 2,5 есе – 35,3 трлн теңгеге дейін өсті. Биыл да өсім байқалады, 2021 жылдың бес айында қолма-қол ақшасыз төлем көлемі былтырғы 5 аймен салыстырғанда 2,4 есе артып, 23,6 трлн теңгені құрады. Бұл ретте интернет және ұялы телефон арқылы жүргізілген онлайн-төлемдердің үлесі жалпы көлемнің 82,5%-ын құрады.
Елде қолма-қол ақшасыз төлем технологиясының таралуы оның барлық қатысушылары үшін экономикалық әсер етеді. Коммерциялық кәсіпорындардың, қызмет көрсетушілер мен тұтынушылардың осындай төлем нысаны есебінен болжамды пайдасы жылына шамамен 7 млрд АҚШ долларды құрайды.
Атап айтқанда, кәсіпорындар онлайн-клиенттер базасын кеңейту есебінен сату көлемінің өсуін қоса алғанда, 4,6 млрд АҚШ доллардан астам таза пайда ала алады. Қызмет тұтынушылар банктік, бөлшек және транзиттік операциялар арқылы шамамен 420 млн АҚШ доллар үнемдей алады. Ал мемлекеттік басқару органдары тікелей пайданы 1,9 млрд АҚШ долларға дейін арттыра алады, оның ішінде салық түсімдерінің көлемін арттыру, экономикалық өсуді жеделдету және қолма-қол ақшамен байланысты қылмыстар санын қысқарту бар.
Пандемия әсерінен туындаған және E-commerce дамуына әсер еткен факторлардың арасында бірнешеуін атап өту керек.
Жаңа сатып алушылардың ағыны. Өзін-өзі оқшаулау кезеңінде интернеттегі белсенді сатып алушылар саны 600 мыңға: 3,2 миллионнан 3,8 млн-ға дейін өсті. Олардың кейбіреулері интернетте сатып ала бастағаны анық, өйткені олар офлайн алаңдарға бара алмай қалды.
Қашықтан жұмыспен қамту. 2020 жылы қызметкерлердің шамамен 70% қашықтан жұмыс істеуге көшті. 2021 жылдың бірінші жартысында қызметкерлердің шамамен 20% қашықтан жұмыс істеуді жалғастырды.. Бұл фактор электрондық сауданың дамуын одан әрі ынталандыратын болады, өйткені оффлайн алаңдардың шектеулі жұмыс істеуіне байланысты адамдар интернет-дүкендерде тауарлардың әдеттегі алуан түрін іздейтін болады.
Мәжбүрлі оқшаулау. Халықтың бір бөлігі тұтынудың ең қауіпсіз тәсілі ретінде шектеулерді алып тастағаннан кейін және жеткізіліммен интернетте тауарларға тапсырыс беруді жалғастырады.
Мемлекет электрондық коммерция нарығын экономиканың драйверлерінің бірі ретінде анықтай отырып, оны дамытуға сүйенеді. 2020 жылы қарқынды өсуден кейін ішкі сату үшін де, экспорт үшін де мемлекеттік реттеу және электрондық коммерция инфрақұрылымын жақсарту шараларын жетілдірусіз нарықты одан әрі дамыту мүмкін болмады. Сауда және интеграция министрлігінде e-commerce дамытудың үш негізгі құралы бар. Біріншісі –электрондық сауданы ынталандыру және шағын және орта бизнесті оқыту. Екіншісі-жеткізу қызметі мен логистикалық сервистерді дамыту. Үшінші-онлайн-трансшекаралық сауданы дамыту.
2020 жылғы локдаун электрондық коммерция нарығының қарқынды дамуына ықпал етті, ол жақын арада офлайн-сату көрсеткіштерінен озып кетуі мүмкін.
Алайда, 2021 жылы өсу қарқыны төмендеуі мүмкін, өйткені кейбір тұтынушылар дәстүрлі дүкендерден сатып алуды қайта бастайды. Алайда, динамика көрсеткіштері айтарлықтай және алдағы үш жылда үш есе артуы ықтимал. Яғни, 2024 жылға қарай нарық көлемі 3 трлн теңгеден асуы мүмкін.
