Еңбек нарығын қандай өзгеріс күтіп тұр?

Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігін бұрын да басқарып, осы жақында ғана аталған ведомство тізгінін қайта ұстаған Тамара Дүйсенова еңбек нарығындағы кадр тапшылығы туралы су жаңа деректерді ұсынды. Үкімет отырысында сөз сөйлеген министр 2030 жылға таман елдегі жұмыс күшінің 74 пайызын миллениалдар (1981-1996 жылдар аралығында туған адамдар – ред) мен Z ұрпағы (1997-2016 жылдар аралығында туған адамдар – ред) құрайды деп мәлімдеді.

«Экономикадағы жұмыс орындарының жеткіліксіз генерациясы – соңғы жылдары негізгі жұмыс беруші мемлекет және квазимемлекеттік сектор болып саналады. Технологиялар мен инновациялардың жедел таралуы, нәтижесінде кейбір мамандықтар жойылып, басқалары пайда болады, ал басқалары өзгертіледі. Белгіленген сын-қатерлер кадрларды даярлау жүйесін жаңғыртуды одан әрі тереңдету қажеттілігін айқындайды. Бұл ретте Ұлттық біліктілік жүйесі (ҰБЖ) оның негізі болып есептеледі.

Тамара Дүйсенованың айтуынша, ҰБЖ келесі сұрақтарға жауап береді:

• «Экономикаға қандай мамандар қажет?». Ұлттық кәсіптер сыныптауышы 2018 жылы енгізілді. Қажетті мамандар туралы ақпарат жинау пен статистикалық есеп осы классификатор негізінде жүргізіледі;

• «Заманауи мамандар нені біліп, нені істей алуы қажет?» Бұл талаптар жұмыс берушілер өздері әзірлейтін кәсіптік стандарттарда бекітіледі;

• «Ол үшін мамандарды қалай оқытып, нені үйретеміз?» Бұл ретте, білім беру бағдарламалары кәсіптік стандарттар негізінде құрылуы қажет;

• «Мамандарды қалай танып, оларға біліктілікті қалай тағайындаймыз?». Бұл бағытты жүйелендіру үшін министрлік кәсіптік біліктілікті танудың бірыңғай жүйесін бекітетін «Кәсіптік біліктіліктер туралы» заң жобасын әзірледі.

«Осылайша, ҰБЖ негізі енгізілді деп айтуға болады. Дегенмен жоғарыда аталған еңбек нарығының сын-қатерлері және ҰБЖ саласындағы проблемалар жаңа жағдайларға бейімделіп, бірқатар проблемаларды шешуді талап етеді. Биыл жұмыс күшін болжаудың тиісті құралдары жетілдірілетін болады және келесі жылдан бастап қызмет түрлері бойынша нақты мамандықтар қажеттілігінің болжамы ұсынылады» деді Дүйсенова.

Мамандықтардың кәсіптік стандарттармен толық қамтылмауы да бір түйткіл. Ол сонымен қатар кәсіптік стандарттарды әзірлеу және бекіту процесінде шешуді талап ететін бірқатар проблемалық мәселелер бар екеніне тоқталды, атап айтқанда:

• Кәсіптік стандарттарды әзірлеу процесін үйлестірудің жеткіліксіздігі. Жұмыс берушілер кәсіптік стандарттарды әзірлеуге де, осы саладағы мамандарды даярлауға да дұрыс қатыспайды. Белсенділік мықты салалық ассоциациялары бар салаларда ғана бар.
• Қаржыландыру проблемасы. Әзірленген 590 стандарт негізінен Дүниежүзілік банктен алған қарыз есебінен қаржыландырылды. Қолданыстағы заңнамаға сәйкес мемлекет кәсіптік стандарттарды әзірлеуді – реттеу жүргізілетін мамандықтар бойынша қаржыландырады, ал қалғаны – жұмыс берушілердің есебінен іске асырылады.
• Соңғы 2 жылда кәсіби стандарттарды әзірлеу жүзеге асырылмады. Әзірленген 590 кәсіби стандарттардың 576-сы еңбек нарығында болып жатқан өзгерістердің жылдамдығын ескере отырып, өзектендіруді қажет етеді.

«Алға қойылған міндеттерді жедел әрі сапалы шешу және мемлекеттік органдарды, жетекші салалық кәсіпорындарды, Ұлттық кәсіпкерлер палатасын, оқу орындарын процеске тарту үшін мынадай ұсыныстарды қолдауды сұраймын:

1. Еңбек министрлігі жанынан мониторинг жүргізу және әдістемелік қолдау көрсету бойынша Жобалық офис құру. Ол кәсіптік стандарттарды әзірлеудің барлық процесін бірыңғай әдістемелік сүйемелдеуді қамтамасыз ететін болады;
2. Мемлекеттік органдар жанынан Жобалық салалық топтар құру. Бұл орталық мемлекеттік органдардың барлық салалық кәсіптік стандарттарды жапқаны үшін, ассоциациялармен және салалық білім ұйымдарымен жұмысты үйлестірудегі жауапкершілігін білдіреді;
3. Кәсіптік стандарттар банкін құру. Бұл мақсатта Еңбек министрлігі платформа құруға кірісетін болады, онда халықаралық стандарттардың барлық үлгілері, өңірлердің тәжірибесі, жаңа кәсіптер атласын ендіру нәтижелері жиналады. Бұл кәсіптік стандарттарды әрі қарай әзірлеу мен өзектендірудің уақытын қысқартуға мүмкіндік береді.

Бұдан басқа, мемлекеттік органдарға ҰКП-мен бірлесіп, реттелмейтін кәсіптерге қатысты кәсіптік стандарттарды қаржыландыру тетігін пысықтау қажет» деді Тамара Дүйсенова.

Министр өз сөзінде сондай-ақ кәсіптік стандарттар негізінде білім беру бағдарламаларын әзірлеу қажеттігіне назар аударды.

«Бүгінгі таңда жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру деңгейінде 250, ал техникалық және кәсіптік білім беру жүйесінде 276 білім беру бағдарламасы әзірленіп, жаңартылды. Білім беру бағдарламаларын әзірлеуді жеделдету және білім беру ұйымдарының жігерін арттыру үшін мемлекеттік білім беру тапсырысын кәсіптік стандарттарға сәйкес өзектендірілген білім беру бағдарламалары бойынша оқытатын ұйымдарға бөлуге болады деп есептейміз» деп атап өтті.

Ведомство басшысы ҰБЖ дамыту үшін жұмысшылардың кәсіптік біліктілігін тану тәртібін заңнамалық тұрғыдан бекіту қажеттігін айтты. Осыған байланысты Еңбекмині тиісті заң жобасын әзірледі, ол мыналарды көздейді:

• Формалды және информалды білім алуды тану. Біліктілікті танумен қатар, осы біліктілік аясында алған шеберлігінің бірін тану тәсілдері ұсынылған.

• Жұмыссыздардың біліктілігін танудың ваучерлік-модульдік жүйесін және жұмыс берушінің қызметін декларациялау кезінде қызметкерлердің біліктілігін тануды есепке алу жүйесін енгізу. Осылайша, азаматтардың еңбек нарығындағы өзгеретін жағдайларға жедел бейімделуі үшін жағдайлар жасалады. Бұл ұсыныс БҒМ-мен бірлесіп «өмір бойы оқыту» тұжырымдамасын іске асыру үшін әзірленді.

• Еңбек министрлігінің Еңбек ресурстарын дамыту орталығы базасында ҰБЖ бойынша цифрлық платформа және бірыңғай әдістемелік орталық құру. Олар бірыңғай әдістемелік орталық және Ұлттық біліктілік жүйесі бойынша өзекті ақпарат беру көзі болуға тиіс.