ҚР экономикасын долларсыздандыру қаржы жүйесінің тәуекелдерін төмендетуге, жүргізіліп жатқан ақша-несие саясатының тиімділігін арттыруға және ұлттық валютаның қалыптасуына ықпал етеді. Өткен жылдары мұны ілгерілету үшін түрлі шаралар, оның ішінде теңгелік депозиттер бойынша ұсынылатын жоғары мөлшерлемелерді және шетел валютасындағы депозиттер бойынша төмен деңгейлерді белгілеу, теңгедегі депозиттердің кепілдендірілген сомасын ұлғайту және қорғау бағдарламасы сияқты теңгелік активтердің тартымдылығын арттыру шаралары қабылданды. Қабылданған шаралардың нәтижесінде белгілі бір оң өзгерістер байқалуда.
Мәселен, биылғы қыркүйек айының аяғында халықтың ҚР ЕДБ-дегі депозиттерінің көлемі бір жыл ішінде 17,1% артып, 14,7 трлн теңгені құрады. Бұл ретте депозиттер құрылымындағы теңгенің үлесі 65,4%, шетел валюталарының үлесі 34,6%. Айта кетейік, осыдан бес жыл бұрын, яғни 2017 жылдың қыркүйегінде шетел валютасындағы депозиттердің үлесі 57,2%-ды құраса, 2016 жылдың қаңтарында 80,4%, 2015 және 2016 жылдың қыркүйегінде тиісінше 76,4% және 66,9% болған.
2016 жылдан бастап теңгедегі депозиттер үлесінің өсу үрдісі қарқынды дамып, тұтынушылар ұлттық валютадағы жинаққа басымдық бере бастады.
Дағдарыс пен инфляцияның өсуіне қарамастан, теңгедегі депозиттер негізінен жүргізіліп жатқан ақша-несие саясатының арқасында тартымды бола түсуде. Мәселен, ҚР ҰБ статистикасы бойынша биылғы қыркүйекте жеке тұлғалардың теңгедегі мерзімді депозиттері бойынша сыйақы мөлшерлемесі 12,2%-ға дейін өсті (өткен жылдың соңында 7,8%-ды құрады). Бұл ретте шетел валютасындағы мерзімді депозиттер бойынша сыйақы мөлшерлемесі өзгеріссіз 0,9% деңгейінде қалды. Мұнда теңгедегі депозиттердің артықшылығы айқын.
Айта кету керек, шын мәнінде жекелеген банктердің пайыздық мөлшерлемелері орташа деңгейден жоғары. Қазақстанның депозиттерге кепілдік беру қоры (ҚДҚҚ) ұсынған 2022 жылдың желтоқсанындағы ең жоғары сыйақы мөлшерлемелерін қарастырсақ, мерзімді депозиттер бойынша мөлшерлеме толтыру құқығынсыз 16,5%-ға, жинақтар үшін 17,5%-ға жетеді.
DATAmetrics сарапшылары теңгедегі депозиттердің артықшылығын есептеді. Мысалы, теңгелік депозитте 1 млн теңгені орта есеппен бес жыл бойы сақтасаңыз, онда капиталдың өсімі 59% (плюс 593 958 теңге) болады. Дәл осындай жағдайда долларлық депозитте ақшаны сақтау кезінде теңгенің долларға шаққандағы бағамының өзгеруін ескере отырып, бес жыл ішінде долларлық депозиттен түсетін табыс 501 336 теңгені құрайды. Егер сіз ақшаны 50/50 қағидаты бойынша сақтасаңыз, депозиттен түсетін пайда 547 660 теңгені құрайды. Осылайша, бұл деректерге сәйкес, қаражатты бес жыл бойы теңгедегі депозитте сақтау долларлық депозитке қарағанда 18,5%-ға тиімдірек болады.
Сондай-ақ, пайыздық мөлшерлемені көтерумен қатар, теңгедегі депозиттерді қорғау бойынша түрлі шаралар қолға алынуда. Мәселен, 2022 жылдың ақпан айында ҚР Ұлттық банкі мен үкімет теңгедегі депозиттерді қорғаудың жеке бағдарламасын жариялады. Мәлімдемеге сәйкес, мемлекет теңгедегі депозиттер бойынша депозит сомасының 10%-ы мөлшерінде — банк төлейтін сыйақы мөлшерлемесіне қосымша бір реттік сыйлықақы алады. Бағдарламаның мақсаты — қазақстандық инвесторларды қолдау және қаржы жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз ету.
Сондай-ақ 2022 жылдың 11 қаңтарында ҚДКҚ ұлттық валютадағы жинақ депозиттері бойынша ең жоғары кепілдік сомасын 15 млн теңгеден 20 млн теңгеге дейін ұлғайту туралы хабарлады. Осы факторлардың барлығы депозиттерді және тұтастай алғанда ел экономикасын долларсыздандыру үрдісін жеделдетеді.
