Алдағы бес жылда жаһандық экономикалық өсім 3% деңгейінде қалады – ХВҚ

Фото: shutterstock.com

Пандемия салқыны басылмай жатып іле-шала Украинадағы қанқұйлы соғыстың басталып кетуі әлем жұртшылығын есеңгіретіп ақ тастады. Соның салдарынан жаһан экономикасының өсімі екі есе – 6,1-ден 3,4 пайызға бір-ақ құлдырады. Баяулау биыл да жалғасып жатыр. Халықаралық валюта қорының басқарушы директоры Кристалина Георгиеваның айтуынша, еңбек нарығының орнықтылығына және көптеген дамыған елдердегі тұтынушылық шығынның артуына, сондай-ақ Қытайдың шекарасын ашқаннан кейін пайда болған ықтимал өсімге қарамастан биыл жаһандық өсімнің 3 пайыздан аса қоюы екіталай.

«Дамушы экономикасы бар елдерден импульс байқалады. Әсіресе, 2023 жылы Үндістан мен Қытайға әлемдік өсімнің тең жартысы тиесілі болады деп болжаймыз. Жоғары пайыздық ставка сұранысқа әсер етіп, АҚШ пен Еуропада экономикалық белсенділік баяулайды. Осы жылы дамыған елдердің басым бөлігі (90 пайызға жуығы) өсім қарқынының төмендеуіне куә болады. Табысы төмен елдер үшін несиелік шығындардың жоғарылауы олардың экспортына сұраныс әлсіреген кезде пайда болады. Олардағы жан басына шаққандағы табыс өсімі экономикасы дамып келе жатқан елдермен салыстырғанда төмен болып қалып отырғанын көріп отырмыз. Бұл – үлкен соққы. Аштық пен кедейлік көбею қаупі бар», дейді.

Оның айтуынша, соңғы жылдары қабылданған қатаң ақша-несие саясаты және салық-бюджеттік саясат орнауы мүмкін аса қиын ахуалдың алдын алды. Бірақ геосаяси шиеленіс тәуекелінің азаймауы және инфляцияның әлі де жоғары күйінде сақталуы сенімді қалпына келу процесін тежеп тұр.

«Өсім перспективасын қысқа және орта мерзімді перспективада жақсарту үшін не істеу керек? Мен біз көтерілуіміз тиіс үш биіктікті көріп тұрмын. Оның біріншісі – инфляциямен күрес және қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз ету. Баға тұрақтылығына қол жеткізбей тұрып орнықты өсім жайлы айта алмаймыз. Бұл мәселелерді саясаткерлер қаперге алуы тиіс. Соңғы он жылдық бедерінде орталық банктердің базалық ставканы өте жедел қарқынмен көтергеніне қарамастан бірқатар елде базалық инфляция жоғары күйінде қалып отыр. Оның үстіне АҚШ пен Швейцарияның банк секторында болған жағдайларға байланысты инфляциямен күресу тіпті қиындап кетті. Қаржылық жағынан, бюджет тапшылығын қысқарту бойынша күш-жігерді жалғастыру инфляциямен күресті қолдау және болашақ дағдарыстармен күресу үшін фискалдық кеңістік құру үшін маңызды болып саналады», дейді ХВҚ өкілі.

Сарапшы айтатын екінші биіктік – орта мерзімді перспектива өсімін жақсарту.

«Біз алдағы бес жылда жаһандық өсім 3 пайызға жуық деңгейде қалады деп болжаймыз. Бұл біздің 1990 жылдан бері тіркеліп отырған ең төменгі орта мерзімді болжамымыз. Бұл биіктікке шығу үлкен шешімтал әрекеттерді қажет етеді. Соның бірі – іскерлік ортаны жақсарта, адам капиталын кеңейте және инклюзивтілікті арттыра, цифрлық төңкерісті жеделдете отырып, құрылымдық реформалар есебінен өнімділік пен әлеуетті арттыру. Әйелдердің жұмыс күшіне қатысуындағы алшақтықты жай ғана жою гендерлік теңсіздік жоғары елдерде өндірісті орта есеппен 35 пайызға арттыруға мүмкіндік береді», дейді сарапшы.

Ол сонымен қатар планетамызды қорғайтын және жаңа экономикалық мүмкіндіктер туғызатын «жасыл өзгерістер» аса қажет деп есептейді. Бұл реттегі бірегей мақсат – Париж келісімін орындау және орнықтылықты арттыру. Ол үшін әрине «жасыл» жобаларға триллиондаған доллар жұмсауға тура келеді.

«Біздің бағалауымызша, тек жаңғырмалы энергия көздерінің өзіне жыл сайын 1 трлн доллар керек. Жұмыс орындары және өсім тұрғысынан қарағанда бұл дивиденд әкеледі. Әрине, бізге экономикалық бытыраңқылық пен геосаяси шиеленістің әсерін азайту үшін, әсіресе Ресейдің Украинаға басып кіруіне байланысты халықаралық ынтымақтастықта өзгерістер қажет. Біздің зерттеуіміз сауданы бөлшектеудің ұзақ мерзімді шығындары әлемдік ЖІӨ-нің 7 пайызына жетуі мүмкін екенін көрсетеді, бұл шамамен Германия мен Жапонияның жылдық жиынтық өндірісіне тең көрсеткіш. Ал кейбір елдердің шығыны ЖІӨ-нің 12 пайызына дейін жетуі ықтимал. Тікелей шетелдік инвестицияны қоса алғанда капитал ағынының бөлшектенуі (құлдырауы) жаһандық өсім перспективасына жасалған үлкен соққы. Бұлай болмайды. Елдер өзінің экономикалық және ұлттық мүддесін қорғай білуі керек. ХВҚ зерттеулері жеткізу тізбегін әртараптандыру жеткізілім үзілістерінен болатын экономикалық шығындарды екі есе азайтуы мүмкін екенін көрсетеді. Бұл қадамдық өзгерістер әлемдік экономиканы серпінді ету және барлығына жақсы мүмкіндіктер жасау үшін өте маңызды болады. Бірақ көптеген осал елдер үшін олар қосымша көмексіз қол жетімсіз болуы мүмкін», дейді Кристалина Георгиева.

Сарапшы атап өткен үшінші биіктік – жаһандық теңсіздікті азайту үшін ынтымақтастықты нығайту. ХВҚ пандемиядан бері 96 елге 300 млрд доллар көлемінде қаржыландыру жасады.

«650 млрд доллар көлеміндегі арнайы қарыз алу құқығы біздің мүше-елдеріміздің резервін көбейтуге көмектесті. Біздің қауіпсіздік шараларымыз күшті экономикалық көрсеткіштері бар елдер үшін қосымша буферді қамтамасыз етеді – біз жақында Марокко үшін осындай буфер бердік. Біз сондай-ақ орташа табысы осал елдерге қолдау көрсетуді күшейттік, оның ішінде мүшелердің ХВҚ-дан қарыз алатын соманы уақытша ұлғайту арқылы. Шри-Ланка мен Украина сияқты елдерге жаңадан қаржы бөлдік. Қордың міндеті де сол – қиын-қыстау уақытта тұрақтылықтың кепілі болу. Ал біздің жаһандық отбасымыздың әлсіз мүшелері үшін бай елдерден қосымша қолдау қажет. Мен екі өтініш айтқым келеді: соңғы жылдардағы күйзеліске байланысты бұрынғыдан да ауырлай түскен қарыз ауыртпалығын жеңуге көмектесу; екіншіден, ХВҚ-ның алдағы жылдарда оларға қолдау көрсету мүмкіндігін қамтамасыз етуге көмектесу», дейді ол.

Табысы төмен елдердің 15 пайызға жуығы қарыз қиындығымен бетпе-бет келіп отырса, 45 пайызының қарызы тым тереңдеп кеткен. Дамып келе жатқан экономикалардың төрттен бір бөлігі жоғары тәуекелге ие және дефолтқа ұқсас несие спредтеріне тап болды.

Бұл қарызды қайта құрылымдау сұрауларының ықтимал толқыны және қайта құрылымдаудың жалғасып жатқан істері қымбат кідірістерге тап болған кезде олармен қалай күресуге болатыны туралы алаңдаушылық тудырды. Соның бір мысалы – Замбия.

Жаһандық тәуелсіз қарыз бойынша жақында ХВҚ, Дүниежүзілік банк және Үндістан (G20 төрағасы ретінде) дөңгелек үстел өткізген.

«Бірақ біз қарыз мәселесін шешуде ілгерілеуге шақырған кезде де ХВҚ-ның ең кедей мүше елдерімізге көмектесу қабілетін нығайтуымыз керек. Оларды қолдау үшін біз пандемия басталғаннан бері пайызсыз несиелеуді төрт еседен астам 24 миллиард долларға дейін арттырдық. Енді біз бай мүшелерімізді кедейлік пен өсуді азайту қорындағы қаражаттың жетіспеушілігін шешуге көмектесуге шақырамыз. Бұл ХВҚ-ның өмірлік қолдау көрсетуді жалғастыра алуын және басқалардан қаржыландыру алуға ықпал етуін қамтамасыз ету үшін өте маңызды. Бұл біздің барлық мүшелерімізді қолдай алатындығымызға да қатысты, сондықтан биыл біз квоталарды, ХВҚ қаржылық құрылымының құрамдас бөліктерін қайта қарауды сәтті аяқтау үшін жұмыс істеп жатырмыз», деп түсіндірді ХВҚ басқарушы директоры.