Қазақстан, Норвегия, Азербайджан: үш елдің арасында мұнайды тиімді инвестициялаған қайсысы?

Қазақстан Ұлттық қорыныуң кірістілігі 2022 жылдың нәтижесі бойынша 10,35% құраған. Бұл Норвегияның тәуелсіз қорының көрсеткішінен біршама жоғары (-14,1%), бірақ Әзірбайджаннан (-5,16%) төмен. «Курсив» үш қорға мұнайдан түскен қаражатты салыстырды.

Еске ала кетсек, әлемдегі ең ірі тәуелсіз қор – Норвегияның Мемлекеттік зейнетақы қоры. Оның активтері 2022 жылдың сонында 1,27 трлн долларды құрады. Жыл сайын жарияланағатын есепте инвес тициялық портфель туралы ақпарат беріледі: онда мұнайдан түскен ақша қандай активке салынатыны, мемлекеттер арасында қалай бөлінетіні, активтердің қай тобы қандай кірістілік көрсетті және оның себебі толықтай хабарланып отырады. Сонымен қатар Әзербайджан мұнай қоры да 2022 жылдың соңында 49 млрд долларды құраған активін кім басқаратынын жария етіп отырады.

Қазақстан Ұлттық қоры портфелінің жалпы орташа нарықтық құны 2022 жылдың сонында 57,9 млрд долларды, оның ішіндегі валюталық портфель 55,7 млрд доллар болды. ҚР ҰҚ қалыптастыру және пайдалану туралы жылдық есебі Норвегия мен Әзірбайжанның егеменді қорларының есептеріне ұсынылатын ақпарат көлеміне қарағанда анағұрдым жұтаң. Заң бойынша (ҚР Бюджет кодексі, 4-баптың 4-тармағы) бұл жылдық есеп жариялануы тиіс. Бірақ 2022 жылғы есеп сол күйі ашық дереккөздеріне жарияланған жоқ.

«Сонымен, есеп қайда?»- мұндай мәселемен «Курсив» редакциясы 2023 жылғы 20 шілдеде ҚР Қаржы министрлігіне жүгінді. 24 шілдеде Министрліктің порталында «Қазақстан Республикасының 2022 жылғы Ұлттық қорын қалыптастыру және пайдалану туралы есеп туралы ақпарат» атты құжат орналастырылды, ал редакция бұл ҚР Бюджет кодексінің 134-бабының 3-тармағына сәйкес жасалды деген жауап алды. Екі құжаттың арасындағы айырмашылықты түсіну үшін «2021 жылғы ҚР ҰҚ қалыптастыру және пайдалану туралы есеп» 23 бетті қамтығанын, ал Қаржы министрлігінің сайтында жарияланған «ақпарат» екі бетке орналастырылғанын атап өткен жөн.

Қазақстан, Әзірбайжан және Норвегияның егеменді қорларының қаражатын басқару модельдерін салыстыру үшін» Курсив «соңғы екі қордың толыққанды жылдық есептерін, сондай-ақ Ұлттық қордың активтерін басқаруға арналған 3,5 беттен тұратын ҚР Ұлттық Банкінің жылдық есебін және Қаржы министрлігінің сайтынан алынған» есеп туралы ақпаратты » пайдаланды.

Қазақстан

ҚР ҰҚ валюта портфелінің құрамында тұрақтандыру (9,6 млрд доллар ) және жинақ (46,1 млрд доллар) портфельдері бар. Егер тұрақтандыру портфелі республикалық бюджетті қолдап отырса, жинақ портфелі болашақ ұрпақ үшін көмірсутектерді сатудан түскен қаражатты сақтап отыруы тиіс.

«2022 жылы тұрақтандыру портфелінің активтері ақша нарығының құралдарына және бекітілген кірістілігі бар бағалы қағаздарға, негізінен АҚШ қазынашылығының бағалы қағаздарына орналастырылды», – делінген ҚР Ұлттық банкінің есебінде.

Тұрақтандыру портфелінің активтерінің қаншасы ақшамен, қаншасы облигацияларда екені туралы ақпарат жоқ. Тұрақтандыру портфелінің кірістілігі 2022 жылы 1,15% құрады.

ҚР Ұлттық қордың жинақ портфелінің кірістілігі 2022 жылы -11,71% құрады. Бұл портфельдің активтері қалай орналастырылады? 34,27% дамыған елдердің мемлекеттік облигацияларына салынған, жинақ портфелінің 20,85% – дамушы елдердің МБҚ, 9,89% – корпоративтік бондтар (осы активтер кластарының елдерге бөлуге қатысты егжей-тегжейлі ақпарат жоқ). Акциялар жинақ портфелінің 30% құрайды, ал тағы 4,99% – бұл алтынға салынған инвестиция.

Әзірбайжан

Салыстырмалы түрде Әзірбайжанның мемлекеттік мұнай қоры 2022 жылдың аяғында өз активтерінің 12,1%–. алтынмен, ал 19,6% – акцияларда ұстады. Бекітілген табысы бар бағалы қағаздар портфельдің 62,1%-ы, жылжымайтын мүлікке тағы 6,2% -құрады (Қазақстандық Ұлттық қор активтердің бұл санатын елемейтінін атап өту керек).

Қордың бекітілген кірісі бар бағалы қағаздарға салған ең ірі салымдары АҚШ МБҚ-да (fixed income инвестицияларының жалпы көлемінің үлесі 27,7%), Германия (5,7%), Ұлыбританияға (3,7%) салынды.

Әзірбайжан қорының акциялар қоржыны қор биржаларында тіркелген үлестік қағаздардан және тікелей инвестициялардан тұрады. Соңғылары өз кезегінде жеке капитал қорларына және бірлескен инвестицияларға бөлінеді және бұл ақпараттың барлығы да ашық жарияланған. Мысалы, 2022 жылы ӘММҚ 11 қорға және екі бірлескен инвестицияға капитал салды, ең үлкен инвестиция – Neuberger Berman басқаратын NB Caspian Partners қорына – 100 миллион доллар.

ӘММҚ жылжымайтын мүлікке инвестиция салу – әртараптандырудың маңызды құралы деп санайды және инвестициялардың жалпы көлеміндегі оның үлесі 10% – ға дейін жеткізугк ниетті. ӘММҚ кеңсе, коммерциялық, тұрғын үй, қонақ үй және логистикалық жылжымайтын мүлікке ғана емес, сонымен қатар медициналық зертханалар мен студенттік жатақханаларға да инвестиция салады.

«Бүгінгі таңда біз 30 – дан астам елде барлығы 50 инвестицияны жүзеге асырдық, оның ішінде 6 тікелей, 13 бірлескен, тағы отыз бірі 17 сенімді серіктесі бар жылжымайтын мүлік қорлары арқылы», – делінген қордың есебінде.

Жылжымайтын мүлікке инвестицияларды аймақтық бөлу Солтүстік Америкада 41%, Еуропада 37% және Азия – Тынық мұхиты аймағында 22% құрайды. ӘММҚ -ның Ресейдегі жылжымайтын мүлікке салған инвестицияларының бірі-Мәскеудегі Тверь кқшесі 16 үйде орналасқан ғимарат. Бұл нысан 2022 жылы 3,16 миллиард рубльден 2,7 миллиард рубльге дейін арзандады.

ӘММҚ инвестициялары 2022 жылдың қорытындысы бойынша 16 валюта мен 66 елді қамтыды. Инвестициялық портфель аймақтар бойынша келесідей бөлінді: инвестициялардың үштен бірі Солтүстік Америкада (33,49%), Еуропада – 29,5%, Азияда – 16%. Австралия / Жаңа Зеландияда активтердің 0,8%, Таяу Шығыста 0,4%, Оңтүстік Америкада 0,1% құрады. Қалғаны-халықаралық қаржы институттарының қағаздары (7,6%) және алтынға салынған (12,1%).

Норвегия

Норвегияның мемлекеттік зейнетақы қоры 2022 жылдың соңында өз активтерінің 69,8% –ын акцияларға салды, 27,5% –ы fixed income, 2,7%-жылжымайтын мүлікке және 0,1% -ы ЖЭК-инфрақұрылымға инвестициялады (активтердің бұл түріне инвестициялау мүмкіндігі 2019 жылдың қарашасында ұсынылды және 2021 жылы алғашқы инвестициялар жасалды).

НМЗҚ АҚШ компанияларының (акциялардың жалпы портфелінің 43,7%), Жапония компаниялары (7,3%) және Ұлыбритания (7%) компанияларының акцияларына елеулі инвестиция салған. Технологиялық (17,5%), қаржылық (15,8%) және тұтынушылық (13,3%) секторлардың компаниялары салалық бөліністе инвестициялар бойынша көш бастап тұр. 2022 жылдың соңында Қор 9228 компанияға инвестиция салды (бір жыл бұрын – 9338).

НМЗҚ бондтар портфелінің басым бөлігі мемлекеттік облигацияларға (63,5%) тиесілі, бұл негізінен дамыған елдердің мемлекеттік облигациялары (fixed income жалпы портфелдің 61%-ы). Америкалық қазынашылық облигациялар осы портфельде 26,8%, Жапонияның мемлекеттік облигациялары 13,6%, Еуробондтар – 10,9% -ды құрайды. Корпоративтік облигациялар бекітілген кірісі бар инвестициялардың жалпы көлемінің 24,3% – ын алады.

НМЗҚ жылжымайтын мүлікке инвестициялары екі бағытқа бөлінеді – жылжымайтын мүлік секторының жария компанияларына инвестициялар (бұл кірістілік акциялар портфелінде ескеріледі) және биржада тізімделмеген жылжымайтын мүлікке инвестициялар. Норвегиялық қор көбінесе Париждегі коммерциялық және офис секілді жылжымайтын мүлікке (жылжымайтын мүлікке инвестицияның 22,6%-приходится құрайды), Лондонда (18,1%) және Нью-Йоркте (17,1%) инвестиция салды.

ЖЭК-Инфрақұрылым, жоғарыда айтылғандай, НМЗҚ инвестициялары үшін жаңа бағыт. Әзірге қор Нидерландыдағы borssele 1 және 2 теңіз жел электр станциясының 50% үлесіне ие. «Бұл қордың жыл соңындағы нарықтық құны 15 миллиард крон болатын жаңартылатын энергия көздерінің тіркелмеген инфрақұрылымына салған жалғыз инвестициясы болды», – делінген МЖӘ жылдық есебінде. Әзірге листингілік емес ЖЭК-инфрақұрылымға инвестициялар шамалы, бірақ оларды норвегиялық қор құнының 2% – на дейін арттыруға болады.

Санат бойынша тепе-теңдік

Норвегия, Әзірбайжан және Қазақстанның егеменді қорлары осы үш қордың әрқайсысы инвестициялайтын активтер ксанаттарында ұқсас кірістілік көрсетті. ҚР ҰҚ акциялар портфелінің кірістілігі 15,17% құрады. Әзірбайжан қорының акцияларына инвестициялар 16,9% көрсетті. НМҚЗ есебінде 2022 жылы акциялар портфелін ұлғайтып, акцияларды 2,7 миллиард долларға сатып алып, «инфляция мен қатаң ақша-несие ортасына байланысты акциялар бағасының төмендеуін пайдаланды»деп атап өтті. Айтпақшы, 2022 жылы НМЗҚ тікелей инвестицияларының оң кірісі 3,7% құрайды. Норвегия қорының қоржыны 15,36%-ға минуста. Қор жылдық есепте жазылғандай, энергетикалық компанияларға – Exxon Mobil Corp, Shell PLC және Chevron Corp инвестицияларынан жақсы пайда тапты. Инвестициялардың ең нашар көрсеткіштері америкалық технологиялық компанияларға қатысты болды – Amazon.com Inc, Apple Inc және Meta Platforms. НМЗҚ жылдық есебінде қор 2022 жылы 32 IPO-ға қатысқаны туралы айтылады, оның ішінде аккумулятор өндіруші LG Energy Solution Ltd, Life Insurance Corporation of India және автомобиль өндірушісі Porsche AG бар.

Егер ҚР ҰҚ – да «дамыған елдердің мемлекеттік облигациялары» портфелі бойынша кірістілік -10,56% -. құраса, ӘММҚ-да дамыған елдердің МБҚ кірістілігі де теріс-12% -,, НМЗҚ-да мемлекеттік облигациялар портфелі -7% -. көрсетті. Корпоративтік бондтар: ҚР ҰҚ-да-12,92% және ӘММҚ-да -12,4%.

«Бұл әлемдік облигациялар нарығы үшін ең әлсіз жылдардың бірі болды», – делінген Норвегия қорының есебінде.

Жылжымайтын мүлікке салынған инвестициялар Әзірбайжан қорында сәтті болды-олар 9,2%, ал норвегиялық жылжымайтын мүлік қоры 0,07% кіріс әкелді. Бірақ ЖЭК-инфрақұрылымға салынған инвестициялар оған 5,2% табыс тапты.

Тәуелсіз қорлардың шығындары көбінесе іске асырылмаған және 2022 жылы активтер мен валюталарды теріс негізде бағалау нәтижесінде пайда болды. Егеменді қорлардың қаражатын басқару моделінің тиімділігі «ұзақ мерзімге» бағаланады – осылайша, құрылған күннен бастап. 2022 жылдың 31 желтоқсанына дейін біздің Ұлттық қордың орташа жылдық кірістілігі 3,02%, Әзірбайжан қоры – 2,3%, ал Норвегия қорының орташа жылдық кірістілігі – 5,7% құрайды.