Halyk Finance Ұлттық қорды ҚМГ акцияларын жеңілдікпен сатып алғаны үшін сынға алды

Halyk Finance Ұлттық қорды «ҚазМұнайГаз» (ҚМГ) мұнай-газ компаниясының акцияларын нарықтық құнынан үлкен жеңілдікпен сатып алуғаны үшін сынға алды. Сарапшылар бұл жағдайды «бюджет саясатындағы өте жағымсыз үрдіс» деп атады.

Қыркүйек айының соңында ҚР мемлекеттік қаржыны басқару тұжырымдамасына 2030 жылға дейін өзгерістер енгізілді. Ұлттық қорға Үкіметтің шешімі бойынша ҚМГ бағалы қағаздарын республикалық бюджетті қаржыландыру үшін нарықтық құнынан бөлек жеңілдікпен сатып алуға рұқсат етілді. Жеңілдік мөлшері нақтыланбаған, алайда жарияланған сәтте KASE сауда-саттығында ҚМГ-ның бір акциясы 11 670 теңге тұрды. Сондай-ақ, түзетулер Мемлекет басшысының тікелей тапсырмасы бойынша стратегиялық инфрақұрылымдық жобаларды іске асыру үшін Ұлттық қордың қаражатын пайдалануға мүмкіндік берді.

Қор қаражатын кез келген басқа пайдалануға, оның ішінде қазақстандық эмитенттердің ішкі қаржы құралдарына қаражат инвестициялауға, сондай-ақ нысаналы трансферттер есебінен мемлекеттің ағымдағы шығыстарын қаржыландыруға тыйым салынды. Бұл ретте Қазақстан Президентінің шешімі бойынша жыл сайынғы кепілдендірілген трансферттер сақталды. Түсіндірмеде мұндай ереже Ұлттық қорда мұнайдың жоғары бағасымен көбірек қаражат үнемдеуге және мұнайдың төмен бағасымен бюджетті қолдауға мүмкіндік береді делінген.

«Бюджеттік ережелердің бұл өзгерісінде республикалық бюджет туралы айтылғанына қарамастан, бұл әлі де бюджеттік саясаттың контрциклдық сипатын бұзады. Өз мәні бойынша бұл операция Ұлттық қордан республикалық бюджетке трансферттерді ұлғайтады, ал ҚМГ – ға тікелей бақылау Үкіметте де қалады», – деді Halyk Finance сарапшылары.

Halyk Finance сарапшылары 2017 жылдан бастап өткен жылдың соңына дейін Қазақстанда бюджеттік ереже болғанын атап көрсетті. Ұлттық қордан ақша Қазақстан экономикасына стандартты бюджеттік рәсімдер шеңберінде тек республикалық бюджет арқылы және Парламент тарапынан мақұлдау мен бақылаудан ғана түсуге тиіс. Бұдан басқа, ұлттық қордағы төмендетілмейтін қалдыққа, мемлекеттік қарыздың ең жоғары мөлшеріне және бюджет тапшылығының ең жоғары деңгейіне қатысты басқа да ережелер бар.

Бұған дейін Ұлттық қорға қатысты түзетулер 2022 жылдың желтоқсанында енгізілді. Олар «Самұрық-Қазынаға» Ұлттық қордан тікелей (бұрынғыдай бюджет арқылы емес) несие беруге мүмкіндік берді. Halyk Finance биылғы жылы берілген облигациялық қарыздардың сомасы белгісіз екеніне назар аударады. Маусым айындағы есепте сарапшылар Ұлттық қорды стандартты бюджет процесінен тыс пайдалану «елде толыққанды, ашық және тиімді бюджет саясатын құру тұрғысынан жол берілмейтінін» атап өтті.

«Ұлттық қор» Самұрық-Қазына » облигацияларын және ҚМГ акцияларын қор биржасы арқылы сатып алатын болды. Бұл операциялар нарықтық емес құны бойынша жүзеге асырылатын болады. Біз бірнеше рет атап өткеніміздей, Үкіметтің мұндай нарықтық емес операциялары қаржы нарығында да, бүкіл экономикада да нарықтық механизмдерді өте бұрмалайды», – дейді сарапшылар.

Маусым айында Қазақстанның бюджеттік жүйесінің проблемалары туралы шолуда Halyk Finance «бюджеттік ережелермен және оларды орындау тәртібімен терең проблемалар»туралы айтты. Олар Ұлттық қорды (бюджеттік ережелердің бірі) дұрыс контрциклді пайдаланған кезде елде макроэкономикалық тұрақтылық пайда болатынын атап өтті. Әртараптандырылмаған мұнай елдерінде (Қазақстан сияқты) контрциклдік фискалдық ережелер Ұлттық банктің Монетарлық (ақша-кредит) саясатына қарағанда инфляция мен ұлттық валюта бағамына әлдеқайда көп әсер етеді, дейді сарапшылар.

Өткен аптада «Самұрық-Қазына» (ҚМГ бақылаушы акционері) ҚМГ SPO өткізу үшін нақты мерзімдер мен жоспарларды атай алмады, бірақ оны өткізу үшін мүмкіндіктерді айқындау мақсатында халықаралық қаржы нарықтарындағы жағдайды үнемі қадағалап отыратынын мәлімдеді.

«Самұрық-Қазына» компаниясының дамыту және жекешелендіру жөніндегі басқарушы директоры Ернар Жаңаділ 7 маусымда журналистерге мемлекеттік холдинг ҚМГ-ның тағы 12,42% акциясын сатуға құқылы өзінің еншілес компаниясы «ҚазМұнайГаз» (ҚМГ) SPO бойынша жоспарларын сақтап отырғанын хабарлады. IPO-ға дейін ҚМГ-да екі акционер болған: компанияның 9,58% акциясы бар Ұлттық банк және 90,42% акциясы бар «Самұрық-Қазына».

ҚМГ-ның алғашқы жария ұсынысы (IPO) өткен жылдың соңында өтті. Бұл ретте, сол кезде «Самұрық-Қазына» басқармасының төрағасы болған Алмасадам Сәтқалиев (ағымдағы жылдың сәуір айында энергетика министрі болды) IPO-ға акциялардың 5% – на дейін орналастыру жоспарлары туралы мәлімдеді