Базалық мөлшерлемені осы деңгейден де төмендетуге бола ма?
Ұлттық банк тағы да базалық мөлшерлемені – 16,00%-дан 15,75%-ға дейін төмендетті. Реттеуші үшінші біртіндеп төмендетуді қолайлы ішкі жағдайлармен және сыртқы инфляциялық қысымның төмендеуімен түсіндірді. Сонымен қатар бас банктің статистикасынан қатаң ақша-несие саясатының (АНС) ұзақ кезеңі жекелеген компаниялар тобының несиелік белсенділігін басып тастағанын көреміз.
Ұлттық банк мөлшерлемеге қатысты шешімі шыққанға дейін бірнеше күн бұрын банктердің 2023 жылдың III тоқсанындағы несиелеу бойынша сауалнамасын жариялады. Осында авторлар тек ШОБ субъектілерінің ғана белсенділігі өсіп жатқанын атап өтті. Алайда Қазақстан ҰБ-сының банктерге жүргізген сауалнамасы мәліметінен ШОБ субъектілері ақша-несие саясатының қолайлы болғанынан емес, онлайн-форматтың пайда болуы мен мемлекеттік жеңілдетілген несиелендіру бағдарламаларына қосылуды күтуден несие алуға табандылық танытып отырғанын көруге болады.
Қаражатты көп қажет ететін жобаларды жүзеге асыратын және әлі де ел экономикасының тірегі болып тұрған ірі бизнесте жағдай күрделірек. 2023 жылдың үшінші тоқсанында ірі бизнес субъектілерінен түскен өтініштердің саны өткен жылдың екінші тоқсанымен салыстырғанда 22%-ға азайды, былтырғы жылы бұл көрсеткіш 15%-ға төмендеген.
Себеп – қатаң ақша-несие саясаты. «Банктер iрi кәсiпкерлiк субъектiлерiнiң қазiргi жағдайларда қарызды қаржыландыруды тартуға дайын еместiгiн және қысқа мерзiмдi перспективада неғұрлым тартымды шартпен бiрқатар ұзақ мерзiмдi жобаларды қаржыландыру үшiн несие ресурстарының құнының төмендеуiн күтіп отырғанын атап кетті. Осы орайда, кейбір банктер ірі бизнестің жекелеген өкілдері тарапынан сұраныстың жаңарғанын, бұл өз кезегінде өтініштердің орташа көлемінің артуына әкелді»,– делінген хабарламада. Банктер ірі бизнестің сұранысы бұдан әрі төмендемейді және несие беру шарттары жеңілдетілген кезде, яғни VI тоқсанда қайта көтеріледі деп үміттенеді.
Ұлттық банктің кәсіпорындарға жүргізген сауалнамасы үшінші тоқсанда нақты тартылған несиелер бойынша мөлшерлемелер бизнес қолайлы деп бағалаған мөлшерлемелерден 2-3 есе жоғары болғанын көрсетеді. Компаниялардың неге осы шартпен несие алып жатыр? Мемлекеттік бағдарламалар бойынша ақша құнын субсидиялау факторын есепке алмайтын болсақ – бұл ақша бәріне бірдей беріліп жатқан жоқ – банктер сияқты кәсіпорындар да тарифтер бір күні төмендейді деп үміттенеді.
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі қарашадағы мөлшерлеме бойынша қабылданған шешімнен кейінгі мәлімдемеде базалық мөлшерлеменің қазіргі төмендеуіне жылдық инфляцияның баяулауы (қыркүйектегі 11,8%-дан кейін қазанда 10,8%) және айлық инфляцияның орташа тарихи деңгейге дейін (қазанда 0,7%) түсуі, азық-түлік бағасы индексінің төмендеуі (ФАО индексі), сондай-ақ жақсы сыртқы жағдайлар – ЕО-дағы инфляция мен Қытайдағы дефляцияның баяулауы негіз болғанын айтады.
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі осы дәлелдерді мөлшерлемені 50 тармаққа төмендеткен қазандағы шешімді түсіндіргенде де, сонымен қатар тамыз шешімін жариялаған кезде де келтіргенін атап кеткен жөн болар. Жылдық мәндегі инфляция наурыз айынан бастап бәсеңдеді, FAО индексі 2022 жылдың көктемінен бастап төмендеді, Қытай жыл басынан бері дефляция шегінде тұр, ал қазақстандықтардың инфляциялық күтулері барлық кезеңде жоғары. Әлеуетті қарыз алушылардан түскен өтініштер санының өзгеруі туралы мәліметтер мөлшерлеме туралы шешімге қатысты тұжырымды дәлелдердің периметріне әзірге енбей тұр.
Бір жағынан алып қарайтын болсақ, мөлшерлемені тіпті 25 базистік пунктке төмендету туралы шешім – корпоративтік несиелеуді белсендіруге жасалған қадам деуге болады. Үш апта бұрын реттеушінің айтқандары тым қатты болды, тіпті бизнесті несиелендіру белсенділігінің төмендеуіне қарамастан, оның шешімі жақсы болмайтындай көрінді. Алайда банктердің бизнесті несиелендіруді жандандыруы үшін ақша-несие саясатын осылайша жай ғана жұмсартуы жеткіліксіз болуы мүмкін. Ақша-несие саясаты курсын өзгерту әзірге баяу жүруде.
