2024 жылдан бастап жол апаты жиі болатын өңірлерде автокөлікті міндетті сақтандыру құны қымбаттайтыны белгілі болды.
Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің хабарлауынша, 2024 жылғы 1 қаңтардан бастап міндетті сақтандыруға қатысты автокөлікті сақтандыру бағасы әр өңірдегі жол-көлік апатының көрсеткішіне байланысты өзгереді. Осылайша, сақтандыру жарнасы кейбір өңірлерде қымбаттап, кей өңірде арзандайды. Қарағанды және Ұлытау облыстарында – сақтандыру құны өзгермейді.
Бұл енгізілген жаңа ережелерге қатысты сақтандыру компаниялары да өз пікірлерін білдірді.
«Халық» сақтандыру компаниясы
– Өзгерістер бұрын бекітілген тарифтер уақытына түзетулер енгізуге мүмкіндік береді. Жалпы алғанда, жаңа ережелер сақтанушы мен сақтандырушы арасында әділеттік орнатады. Тұжырымдама тұрғысынан алғанда дұрыс шешім қабылданған. Бірақ өзгерістерді жүзеге асыру кезінде практикалық қолдану тұрғысынан ықтимал салдары болуы мүмкін бе?
– Есептеу мақсатты жоғалту коэффициентінен байқалған ауытқуға негізделген. Бақыланатын шығын коэффициенті төлемдердің сыйақыларға қатынасы ретінде есепті жылдың алдындағы 12 ай ішінде күшіне енген сақтандыру шарттары бойынша сақтандырушылардың бірыңғай деректер базасы негізінде есептеледі. Тиісінше, шығындар бір полистік жыл ішінде өтеледі деген болжам бар. Іс жүзінде, бірінші жылы көлік құралдары иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру бойынша шығындардың орташа есеппен 70% ғана төленеді.
– Мақсатты жоғалту коэффициенті қалай анықталады, ол іс жүзінде байқалған саясаттың жоғалту коэффициенттерімен байланысты бола ма, әлде нақты жоғалту коэффициентіне ұқсас есептеле ме?
– Ағымдағы түзету коэффициенттерінде азайту коэффициенттерінің үлесі көп. Бұл бастапқыда белгіленген жоғары мақсатты жоғалту коэффициентіне байланысты бол ма, әлде нақты есептелетін шығын коэффициентіне тиесілі бола ма, әлде керісінше төлем коэффициентіне байланысты бола ма, мұның барлығы шығын деңгейінің 70%-ды құрайтынын көрсетеді. Сақтандыру ұйымдары бүгінгі күні өнімнің жоғары рентабельсіздігін байқап отырса, орташа алғанда сыйлықақылар 8%-ға төмендейді деп күтілуде. Мүмкін сақтандыру ұйымдары тауарды сату көлемін реттеу құралы ретінде түзету коэффициентінің ұлғаюын немесе төмендеуін (он пайыздан аспайтын) пайдалана алады.
Еуразия СК сақтандыру компаниясы
Сақтандыруға қатысты пікірді «Еуразия» СК Сақтандыру компаниясының басқарма төрағасының орынбасары Нұржан Жантөреев берді.
– 2024 жылдан бастап көлікті міндетті сақтандыру құны өзгереді. Енді сақтандыру құнына көлік тіркелген аймақтың жол-көлік оқиғасы деңгейі әсер етпек. Аймақтағы жазатайым оқиғалардың деңгейі неғұрлым төмен болса, сақтандыру компаниясы соғұрлым аз төлемдер жасайды және сәйкесінше сақтандыру тарифі де төмен болуы керек. Бұл инновацияны қалай бағалайсыз және ол компанияның қызметіне және Қазақстандағы сақтандыру нарығына қалай әсер етуі мүмкін?
– Жалпы алғанда, реттеушінің өңірлік реттеу факторларын жыл сайын қарастыру бастамасын көлік құралдарын міндетті сақтандыруды дамытудағы оң өзгеріс деп бағалау керек. Бұл коэффициенттер 2007 жылы заңға енгізілгеннен бері өзгерген жоқ, сондықтан көлік құралдары иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру бойынша шығындар бүкіл Қазақстан бойынша әркелкі болы келеді. Соңғы он бес жыл ішінде Қазақстанның барлық өңірлерінде моторизация статистикасы, сәйкесінше жол-көлік оқиғалары айтарлықтай өзгерді. Соңғы бірнеше жылда кейбір облыстардың көлік иелерінің басқа өңірлердегі шығынды өтеген жағдайлар да болды.
Өкінішке қарай, Қазақстан аймақтары үшін қабылданған түзету коэффициенттерінің мәндері сақтандырудың осы саласы бойынша шығын коэффициенттерінің нақты жағдайын толық көрсетпейді. Мәселен, шығындардың қолайлы деңгейі сақталған көптеген аймақтарда сақтандыру құны айтарлықтай төмендегенін көріп отырмыз. Ал кейбір өте рентабельді аймақтарда коэффициентті 2 есеге арттыру керек болса да, іс жүзінде 8-16 пайызға ғана көтерілген.
Сондықтан да реттеушінің елдегі жағдайды ушықтырмау үшін мұндай әлеуметтік маңызы бар тауардың бағасын күрт өсіре алмайтыны, қаламайтыны анық. Дегенмен, мұның жағымсыз тұсы да бар. Сақтандырушылар сақтандырудан бас тарта бастағанда, біз одан да нашар зардаптарға ұшырауымыз әбден мүмкін.
Менің білуімше, сақтандыру компанияларының бірі осы сала бойынша лицензиядан бас тартуға шешім қабылдады. Шамасы, бұл процесс болашақта жедел жүзеге асатын секілді. Оның өзіндік себептері бар. Мәселен:
- Қосалқы бөлшектер құнының және жөндеу жұмыстарының құнының күрт өсуі, соның салдарынан орташа төлем шоты өсті және әлі де қымбаттап жатыр.
- 2024 жылдан бастап сақтандыру талаптарын реттеудің оңайлатылған тәртібін – «Еуро хаттамасын» енгізу. Бұл төлем жағдайларының, ең алдымен, сақтандыруға қатысты алаяқтықтардың алдын алуды маңызды рөл атқармақ.
Тәжірибеде тиімділігін дәлелдеген автокөлікті міндетті сақтандыру жүйесін толығымен бұзбау үшін шұғыл әрі әділ толықтырулар қажет деп есептейміз. Атап айтқанда, төтенше жағдайлар бойынша жүргізушілерді сақтандыру құнының айтарлықтай өсіру. Қазір мұндай механизм бар – «Бонус-малус» деп аталады. Бірақ оған енгізілген коэффициенттер адамдарды көлікті мұқият жүргізуге ынталандыруға жеткіліксіз болып тұр.
Сонымен бірге такси жүргізушілерін сақтандыру құнын көтеруді енгізу мәселесін қарастыруға болады. Өйткені азаматтардың бұл санаты өз көліктерін табыс табу құралы ретінде пайдаланады және сақтандыру компаниялары үшін жоғары тәуекелдерді де тудыратыны анық.
Сондықтан біздің ұсыныстарымыз ескеріледі деген үміттеміз. Автокөлікті міндетті сақтандырудың орасан зор әлеуметтік мәні бар екені анық, бірақ сақтандыру компаниялары бұл сыныптағы шығындарды өз есебінен өтей алмайды.
Фридом
Реттеуші көлік құралдары иелерінің жауапкершілігін міндетті сақтандыру шеңберінде көлік құралын тіркеу аумағына түзету коэффициенттерін бекітті. Қөлік құралдары иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру туралы заң қолданыстағы 20 аймақтың 17-сін сипаттайды. Жетісу, Ұлытау, Абай облыстарының жаңа аймақтары өңірдің рентабельсіздігін талдау үшін әлі жеткілікті статистикалық мәліметтер жинақталған жоқ, сондықтан олар Алматы, Қарағанды және Шығыс Қазақстан облыстарының құрамында қарастырылған.
2024 жылы жүргізушілерге қандай жаңалық ұсынылатыны тоқталар болсақ, 6 аймақтағы жүргізушілер үшін (17-ден) мемлекеттік жауапкершілікті сақтандыру бойынша сақтандыру тарифтері 5-тен 16%-ға дейін көтерілуі мүмкін. Астана бойынша сақтандыру тарифтері 5 пайызға өссе, Жамбыл облысындағы көлік жүргізушілеріне 16 пайызға артық төленеді. 10 аймақтың жүргізушілері (17-нің ішінде) үшін мемлекеттік жауапкершілікті сақтандыру бойынша сақтандыру тарифтерінің 4-тен 29%-ға дейін төмендеуі мүмкін. Атырау облысының жүргізушілері сақтандыру тарифтеріне ең үлкен жеңілдікті 2024 жылы алады (29%).
Жалпы, соңғы 15 жылда алғаш рет сақтандырудың ең танымал түрі бойынша сақтандыру тарифтері икемді болады және өңірлердегі Қөлік құралдары иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру өнімінің рентабельсіздігінің нақты бейнесін көрсетеді.
Айта кету керек, қолданыстағы және жаңа тарифтер өңірлердегі жазатайым оқиғалардың дәрежесін көрсетпейді. Тарифтік реттеу тек Қөлік құралдары иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру өнімінің қаржылық құрамдас бөлігін басқаруға және мемлекет, қаржылық реттеуші, сақтандыру компаниялары және сақтандыру қызметтерін тұтынушы сияқты мүдделі тараптардың мүдделерін қолдауға мүмкіндік береді.
Мәселен, Бірыңғай жол қозғалысы қауіпсіздігі инспекциясы мен сот басқармасының статистикасы бойынша Түркістан облысы мен Шымкент қаласындағы жүргізушілер Астанадағы жүргізушілермен салыстырғанда жол көлік оқиғасына (ЖКО) 3 есе аз түседі. Онда неге бұл өңірлер бойынша сақтандыру тарифтері сәйкесінше 8 және 9 пайызға өсіп отыр? Мұның бәрі апаттың сипатына байланысты. Егер Астанада материалдық және адам денсаулығына аз зиян келтіретін ұсақ жол-көлік оқиғалары басым болса, бірақ мұндай оқиғалардың саны бірнеше есе көп. Ал еліміздің оңтүстік өңірлерінде керісінше жол-көлік оқиғаларының ауырлығы жоғары және 2 есе көп. Оның басты себебі – Түркістан облысының тас жолдарындағы адам өлімімен аяқталатын апаттар.
Сондай-ақ бұл мәселеде сақтандыру лимиттерінің жеткіліктілігіне назар аудару қажет. Бүгінде автокөлікті сақтандыру өтемақысының ең жоғары мөлшері 600 АЕК-ті құрайды. Соңғы 15 жылда инфляция азаматтардың сатып алу қабілетін айтарлықтай төмендетті, тауарлар, атап айтқанда, автокөліктердің қосалқы бөлшектері де айтарлықтай қымбаттады. Сондықтан көлік құралдары иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру өнімі сақтандыру тұтынушыларының үмітін ақтамауы мүмкін. Бұл сақтанушылар мен сақтандыру компаниялары арасындағы сот процестерінің санымен, сондай-ақ автокөлік жүргізушілерінің көліктерін жөндеуге және техникалық қызмет көрсетуге жұмсайтын шығындары мен сақтандырушылардың Қөлік құралдары иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру бойынша сақтандыру өтемақысын төлеуге жұмсайтын шығындарының айтарлықтай айырмашылығымен байланысты. Мұндағы айырмашылық 100%-ға жетеді.
Қөлік құралдары иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру тарифтері әлі де әртүрлі статистикалық мәліметтерді тереңірек талдауды талап етеді. Дегенмен, бұл өзгерістер оңды және бұл автокөлік жүргізушілерін «қаржылық білім беру» арқылы жолдардағы жазатайым оқиғалар мен өлімді реттеу және азайту жолындағы алғашқы қадам ғана.
Jusan Garant
Автокөлік иелерінің жауапкершілігін міндетті сақтандырудағы инновацияларға қатысты, атап айтқанда, қосымша түзету факторларын пайдалану сақтандырушыға өнімдегі шығын коэффициентін есептеу кезінде тәуекел факторларына неғұрлым егжей-тегжейлі қарауға мүмкіндік береді. Бұл өзгерістер сақтандырушыға да, түпкі тұтынушыға да тиімді әсер ететін дұрыс шешім болатыны анық.
Жоғарыда аталған инновацияларды енгізу Сақтандырушыға өзгермелі нарықтық шындыққа жақсырақ бейімделуге және клиенттерімізге дәлірек және дараланған қызметтерді көрсетуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар, шығын коэффициентін енгізу Сақтандырушылардың мүмкіндіктерін кеңейтеді, олардың әрқайсысына түзету факторларын жоғары және төмен қарай қолдануда икемділік бермек.
Сонымен бірг бұд өзгеріс аталмыш салада салауатты бәсекелестіктің пайда болуына, сақтандыру компанияларын өз өнімдері мен қызметтерін үздіксіз жақсартуға ынталандырады.
Бұл инновациялар Қөлік құралдары иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру өнімін бәсекеге қабілетті етеді, бұл бізге ғана емес, сақтандырудаңы серіктестерімізге де пайда әкеледі деп сенеміз. Әрбір сақтандырушы өз стратегиясын клиенттерінің ерекше қажеттіліктеріне бейімдеу арқылы тәуекелді тиімдірек басқара алады.
Бұл инновациялар компаниямыздың қызметіне оң әсер етіп, кірісті арттыруға көмектеседі деп сенеміз. Бұл жылдам өзгеретін әлемде клиенттеріміздің қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін жоғары сапалы және инновациялық сақтандыруды қамтамасыз ету стратегиясында маңызды рөл атқарады.
