Қазақстандық миноритарлық акционерлер қауымдастығы (QAMS) Парламент депутаттарынан еліміздің қор нарығындағы бөлшек инвесторлар үшін жағдай жасауды сұрады.
«Құрметті Парламент депутаттары, Қазақстандық миноритарлық акционерлер қауымдастығы (QAMS) атынан еліміздің қор нарығының бөлшек сауда сегментін дамытуға назар аударуларыңызды сұраймыз», – деп басталады Қауымдастықтың үндеуі.
Соңғы жылдары елімізде жеке инвестициялық шоттардың артқаны байқалады. Қазіргі уақытта тек AIX алмасу жүйесінде 1,5 миллионнан астам шот тіркелген. Көптеген оң динамика мемлекет қатысатын компаниялардың IPO-ға шығуының әсерінен байқалып отыр.
«Бұл жергілікті нарық қатысушылары үшін елеулі қадам, өйткені эмитенттер өздерінің инвесторлық базасын әртараптандыру мүмкіндігін алады, ал инвесторлар қосымша қаржы құралдарын тартады», – деп жазды Миноритарлық акционерлер қауымдастығы.
Қауымдастық пайымынша, ҚР жеке инвестор-азаматтары инвестициялық портфельдерін әртараптандыру процесінде әкімшілік кедергілер мен тәуекелдерге тап болады.
Осылайша, 2024 жылдың 26 қаңтарында Алматы қаласында QAMS қауымдастығы мүшелерінің жиналысы аясында өткізілген сарапшылық кездесу өтті. Іс-шараға қатысушылар негізгі кедергілердің бірі – мәмілелерге салық әділетсіз салынып келеді деп есептейді. Олардың сөзінше, шетелдiк бағалы қағаздары бар жеке тұлғалар және осы мәмiлелердiң ҚР резидентi болып саналатын заңды тұлғалармен салыстырғанда шарттары тең емес.
«Заң шығарушы органдардың назарын Қазақстан Республикасының жеке резиденттерінің салық базасын есептеу кезінде залалдарды теңестіру мүмкіндігінің жоқтығына аударғымыз келеді. Заңды тұлғаларда мұндай мүмкіндік бар. Мысалы, Қазақстан Республикасының азаматы күнтізбелік жыл ішінде шетелдік қор нарықтарында он мәміле жасаса, оның сегізінде 8000 АҚШ доллары көлемінде шығын болса, ал екеуінде 2000 АҚШ доллары көлемінде кіріс алған болса, онда ол мәмілелер бойынша 10% салық төлейді (200 доллар баламасы), бұл ретте инвестор 6000 АҚШ доллары көлемінде шығынданған», – деп түсіндірді Қауымдастықта.
Бұл – өз азаматтарының шетелдiк бағалы қағаздармен салық салу кезiнде тиiмсіз мәмiлелер есепке алынбайды деген сөз. Миноритарлық акционерлердің пікірінше, аталған ереже әлемдік тәжірибеге қайшы келеді. Әртүрлі елдердегі рентабельді емес операцияларды теңгерімдеудің әртүрлі процедураларына қарамастан, қағида жалпы қабылданған: қор нарығындағы пайда түспеген операциялар салық салу үшін пайда түскен операциялармен тең негізде есепке алынады.
Атап айтқанда, АҚШ пен Ресей Федерациясының салық заңнамасы жеке инвесторларға шығынды теңестіруге мүмкіндік береді. Ресейде инвесторлар бір брокер арқылы ашылған шоттарда күнтізбелік жылдағы әртүрлі операциялардан түскен пайда мен шығынды теңестіру арқылы салық базасын азайту үшін шығындарды пайдалана алады. Егер шығындар мен пайда әртүрлі брокерлер арқылы алынған болса, теңгерімдеу үшін 3-NDFL декларациясын тапсыру қажет. Сондай-ақ келесі жылдарда салық базасын қысқарту үшін шығындарды ауыстыру мүмкіндігі бар.
Қауымдастық парламентарийлердің назарын ҚР азаматтарының шетелдік бағалы қағаздарға инвестициялау процесіне байланысты шығыстарды шегеруге болмайтындығына аударған.
Бұл заңдық олқылықтар мен кедергілер келесі салдарға әкеп соғады:
- Инвесторларды сыртқы нарықтағы мәмілелер нәтижесінде алған кірістерін декларациялауға демотивиациялау;
- Салық салу және салықтық әкімшілендіру тәсілдеріне қатысты мемлекеттік мекемелерге сенімсіздік;
- Сыбайлас жемқорлықты дамыту үшін жағдай жасау.
«Жоғарыда айтылғандарға байланысты Қазақстан Республикасы азаматтарының мәмілелеріне салық салуға әділ көзқарастарды белгілеуге бағытталған өзгерістер енгізу мақсатында жаңа Салық кодексінің жобасын қарау кезінде заң шығару бастамасы құқығын пайдалануды сұраймыз. Бұл өзгерістер 2020 жылдан бастап аяқталған транзакцияларға қатысты болуы керек деп есептейміз. Ұсынылған нормалар 2023 жылы қор нарығының кәсіби қатысушыларының қатысуымен Қаржы министрлігі Мемлекеттік кірістер комитеті мен Ұлттық экономика министрлігінің жұмыс тобынан тұжырымдамалық қолдау алғанын, бірақ кейіннен лауазымды тұлғалардың ұстанымы белгісіз себептермен өзгергенін атап өтеміз», – деп қорытындылады Қазақстандық миноритарлық акционерлер қауымдастығы.
