Freedom Finance Global компаниясы елдегі азаматтардың жинақ мақсаттарын анықтау мақсатында бастамашылық жасаған зерттеу нәтижелеріне сәйкес, қазақстандықтардың үштен екісінен астамы (70,5%) жеке қаржыларының есебін жүргізеді, олардың басым бөлігі – кейде (36,2%) жүргізіп отырады, сауалнамаға қатысқандардың үштен бірінен сәл астамы (34,3%) қаржысын тұрақты түрде бақылап отырады. Сауалнамаға әрбір төртінші қатысушы (25,1%) өз шығындарын бақыламайды.
Бір қызығы, жеке шығындарының есебін үнемі жүргізіп отыратын респонденттердің арасында көбіне 25-34 жас аралығындағы жастар болып шықты және сауалнамаға қатысқандардың ең жас тобы 55 жастан асқандар (тиісінше 39,2% және 37%).
Егер шығындарды есепке алу кіріс деңгейіне тікелей байланысты деп есептесек, онда осы екі санатта респонденттер ақша ағындарын мұқият бақылау арқылы шығындарын оңтайландыруға мәжбүр. Алайда әлеуметтік-демографиялық сипаттамаларға сәйкес, өздерінің материалдық жағдайын «өте жақсы» және «орташадан жоғары» деп бағалайтын респонденттердің топтары да тұрақты есеп жүргізетіндері белгілі болды (тиісінше 59,2% және 44,4%). Әртүрлі әлеуметтік топтарда шығындарды есепке алу әр түрлі түпкі мақсаттар үшін жүргізілуі мүмкін – кей жерде үнемдеу үшін, ал енді бір жерлерде қаражатты тиімді басқарудың бөлігі ретінде жүзеге асырылады. Сондай-ақ, өңірлерге қатысты, көбінесе Алматы мен Астана қалаларының тұрғындары (тиісінше 40% және 39,9%) есеп жүргізетініне назар аударған жөн, бұл қалаларда өмір сүру құны жалпы елдегі жағдайға қарағанда жоғары.
Қазақстандықтардың көпшілігі барлығының ақша жинауға мүмкіндігінің жоқтығына қарамастан, қаражат жинау қажеттігін атап өтті: респонденттердің 52,1%-ы соңғы он екі ай ішінде қаражат жинады. Сауалнамаға қатысқандардың үштен бірінен астамының (37,2%) қазір жинағы бар.
Жинақтаудың ең көп тараған мақсаты – болашақта қаржылық тұрақтылықтың негізі (73,4%), ал сауалнамаға қатысқандардың 40%-ы «қиын-қыстау уақытқа» жинайды. Әрбір төртінші респондент инвестицияларға назар аударады (26%): болашақта қосымша табыс табу үшін қаражат жинайды.
Респонденттердің пікірінше, ақша салудың неғұрлым сенімді тәсілдері – теңгедегі банктік депозиттер (44,5%), қолма-қол ақша немесе картадағы/банктік шоттағы жинақ (35,6%), жылжымайтын мүлік сатып алу (31,2%), алтын және басқа да бағалы металдарды сатып алу (20,8%).
«Қор нарығына инвестициялау саласының қызметкерлері ретінде біз үшін қазақстандықтардың теңгенің 2023-2024 жылдардағы айтарлықтай тұрақты серпіні аясында оған деген көзқарасын білу де қызықты болды. егер нақты сандарға жүгінетін болсақ, онда 2023 жылы теңге долларға қарағанда 1,2%-ға нығайды, ал доллардың өзі рубльге қарағанда 21,7%-ға өсті.
Жыл басынан бері доллар теңгеге қарағанда 3,1%-ға, ал жыл сайын 2%-ға әлсіреді. Не себепті бұл инвестициялық тұрғыдан маңызды? Өйткені қазір теңгелік пассивті инвестициялар доллардағы активтерге қарағанда әлдеқайда көп табыс әкеледі. Сондай-ақ, KASE-нің теңге индексі 2023 жылы S&P 500-ді өсу бойынша басып озғанын ескерген жөн, бұл инвесторлар ұлттық валютаға жиі назар аударатын шарт болып табылады», – деп атап өтті Freedom Finance Global компаниясының талдаушысы Аңсар Абуев.
Респонденттердің 40,8%-ы қаржылық сауаттылық саласындағы білімдері мен дағдыларын қанағаттанарлық деп бағалайды. Балалары бар топта қаржы саласындағы білімдерін жақсы деп бағалайтындардың үлесі едәуір жоғары (12,6%). Жоғары білімі бар респонденттердің арасында қаржы саласында білімі мен дағдылары мүлдем жоқ адамдардың үлесі аз, өздерінің білімдерін жақсы деп бағалайтын топта айтарлықтай көп. Қаржы саласындағы тамаша білім кәсіпкерлер мен фрилансерлерде жиі, ал жалдамалы жұмысшылар тобында сирек кездеседі. Білім деңгейі неғұрлым жоғары болса, инвестициялауда сауаттылық соғұрлым жоғары болады, яғни жоғары оқу орнынан кейінгі білімі немесе ғылыми дәрежесі бар респонденттерде ең жоғары көрсеткіш (34%) болды.
Инвестицияларды кірісті жинақтау және көбейту құралы ретінде халықтың аз бөлігі қарастырады. Респонденттердің тек 92-сі немесе соңғы 12 айда қаражаттарын жинағандардың жалпы санының 5,8%-ы сауалнамада ұсынылған брокерлік компаниялардың бірінің қызметтерін пайдаланғандарын көрсетті. Көшбасшылар төрттігінде – Halyk Finance (32,6%), BCC Invest (28,3%), Freedom Broker (27,2%), Halyk Global Markets – 22,8%.
Сауалнамаға қатысқан әрбір бесінші қазақстандық (20,4%) IPO (ағылш. – Initial Public Offering – бұл компанияның акцияларын қор нарығында шектелмеген тұлғалар тобына сату үшін бастапқы жария орналастыру), бірақ олардың көпшілігінің бұл туралы жалпы түсініктені бар (14,2%) және сауалнамаға қатысқандардың аз бөлігінің естігендері бар, бірақ оның не екенін білмейді (17,7%). Акцияларды бастапқы жария орналастырудың не екенін ер адамдар (16,9%), 45 жастан асқан респонденттер (45 жас – 54 жас – 17,3%, 55 жас және одан жоғары – 23,5%), қала тұрғындары (15,5%), оның ішінде Алматы мен Шымкент тұрғындары жиі біледі (тиісінше 17,7% және 20,2%), аяқталмаған жоғары/жоғары білімі немесе ғылыми дәрежесі бар (тиісінше 21,4% және 21%) және отбасының бір мүшесіне айына 150 000 теңгеден және одан көп кірісі бар қазақстандықтар (150 000-250 000 теңге – 21,9%, 250 001-350 000 теңге – 26,7%, 350%-дан астам 001 теңге – 23,4%).
IPO деген не екенін білетіндер арасынан сұралғандардың төрттен үштен азы қазақстандық компаниялардың акцияларын бастапқы орналастыруға қатысқан жоқ (72,1%). Қор нарығында бастапқы орналастыруды жүзеге асырған компаниялардың акцияларын сатып алғандардың үлесі небәрі 26,6%-ды құрады. Сауалнамаға қатысушылардың арасында ең көп материалдық жағынан ең қолайлы респонденттер тобы болды (деректер массиві бойынша орташа есеппен 26,6-ға қарағанда 55,9%).
Қазақстандық компаниялардың акцияларын жария орналастыруға қатысқан респонденттердің 60,6%-ы IPO-ға «ҚазМұнайГаз»ҰК АҚ-тың қатысқанын атап өтті. Осылайша, бұл орналастыру қазақстандықтарды тарту тұрғысынан ең танымал болды. Бұл IPO-дан кейін жеке тұлғалардың KASE шоттары санының күрт өсуі тіркелгенімен байланысты. Екінші орында Air Astana (49,7%) және KEGOC АҚ (43,6%) үшінші орында. «ҚазТрансОйл» АҚ және «Қазатомөнеркәсіп «ҰАК» АҚ акцияларын сатып алғандардың үлесі тиісінше 26,1% және 24,8% – айтарлықтай аз.
