Орталық Азиядағы тұтынушылық сенімділік: жаңа рекордтар және антирекордтар

Freedom Finance Global он бірінші ай Қазақстан, Өзбекстан, Қырғызстан және Тәжікстан сияқты Орталық Азияның төрт елінің тұрғындарының тұтынушылық сенімділігін, инфляциялық және девальвациялық күтулерін зерделеуде. 2024 жылғы мамырда қайтадан әртүрлі қызықты нәтижелер көрсетті. Бірақ жалпы алғанда инфляциялық және девальвациялық көңіл-күйдің айтарлықтай жақсарғаны байқалды.

Мамыр айында тұтынушылық сенімділік индексі (CCI) бойынша елдер рейтингінің алғашқы өзгерістері байқалды. Екінші орынға енді Қырғызстан жайғасты, ол Өзбекстаннан озып отыр. Қырғызстан CCI индексінің айтарлықтай жақсарғанын көрсеткен және жаңа рекордқа қол жеткізген алғашқы ел. Ал Өзбекстанда бәрі керісінше. Сонымен қатар Қазақстан екінші ай қатарынан біртіндеп қалпына келіп, ресми түрде оң аймаққа оралды. Тәжікстан CCI индексі бұрынғы деңгейде сақталатын көшбасшы ел болып қала береді. Өзбекстаннан басқа өңірде инфляциялық көңіл-күйдің айтарлықтай жақсарғаны байқалады. Онда жылдық инфляцияның күрт жеделдеуі байқалады. Сондай-ақ үш елде ұлттық валюталардың нығаюы аясында девальвациялық күтулердің жалпы жақсарғанын атап өтуге болады.

Талдаушылар зерттеу жүргізілген елдердегі халық санына сәйкес Қазақстан мен Өзбекстанда ай сайын 3 600 сауалнама, Қырғызстанда 1600, Тәжікстанда 1200 сауалнамадан жинап отырады. Зерттеулер әлемнің көптеген елінде тұтынушылық сенімділік индекстерін алу үшін қолданылатын және United Research Technologies Group зерттеу компаниясы жергілікті міндеттерге бейімдеген әдіснамаға негізделеді. Деректерді жинау әдісі – телефон арқылы сауалнама жүргізу. Сауалнама жергілікті халықтың тілінде жүргізілді: зерттеу респонденттердің ана тілінде жүргізіледі.

Қазақстан

Мамыр айында Қазақстандағы тұтынушылық сенімділік индексі (CCI) екінші ай қатарынан жақсарып, 100,4 тармаққа жетті. Ай сайынғы өсу салыстырмалы түрде маңызды емес бір тармақты құрағанына қарамастан, бұл респонденттердің оң жауаптарының теріс жауаптардан сәл басым екенін көрсетеді. Көбінесе нәтиженің жақсаруы соңғы 12 айдағы экономикалық жағдайды жақсарту мәселесінде оң жауаптардың күрт өсуіне байланысты болды. Өткен жылғы мамырмен салыстырғанда CCI индексі 4,7 тармаққа жоғары болды.

Экономикалық жағдайдағы позитивті қалпына келтіру

Өткен жылғы экономикалық жағдайдағы өзгерістердің қосалқы индексі 4,3 тармаққа ұлғайып, 74,2 тармаққа жетті. Сауалнамаға қатысқан қазақстандықтардың 16,4%-ы елдегі экономикалық жағдайдың жақсарғанын көрсетті деп есептейді. Дегенмен сәуір айында олардың үлесі тек 13,8% болған. Алайда сауалнамаға қатысушылардың көпшілігі (46,8%) қарама-қарсы жауап беруді жалғастыруда. 60 және одан жоғары жастағы респонденттерден басқа барлық топ экономикалық жағдайдың айтарлықтай жақсарғанын көрсетті. Мәселен, 29 жасқа дейінгі жастар арасында оң жауаптардың үлесі 17,4-тен 20,9%-ға дейін, ал 45-59 жастағы жастар арасында 9,9%-дан 13,9%-ға дейін ұлғайды. Мәселен, аға буын 15,3% нәтижесімен оң жауаптардың абсолютті үлесі бойынша екінші орында тұрды.

Позитивтің айтарлықтай өсуі бірден бес облыста байқалады. Ақмола облысы айқын көшбасшы болды. Сонымен қатар оң жауаптар үлесінің салыстырмалы төмендеуі тек Ақтөбе облысында болды. Ақмола облысында оң көзқарас білдірген респонденттердің сәуір айында 7,7%-ды құраған үлесі мамыр айында 18,8%-ға дейін өсті. Сондай-ақ бұл көрсеткіштің айтарлықтай өсуін Түркістан, Қызылорда (+9 пайыздық тармақ), Маңғыстау және Абай облыстарында (+8 пайыздық тармақ) байқауға болады. Бұл жолы ең жақсы өңір Түркістан облысы болды. Онда экономикалық жағдайдың жақсарғанын байқағандардың үлесі 27,5%-ды құрады. Аутсайдер тағы да Шығыс Қазақстан облысы болды. ШҚО-да бұл көрсеткіш тек 7,4%-ға жетті. Бұл сәуір айындағы нәтижеден 1 пайыздық тармаққа жоғары.

Адамдардың көбі ірі сауда жасауға дайын

Ірі сауда жасау үшін ағымдағы жағдайлардың қолайлылығының қосалқы индексі сәуір айына қатысты жақсарудың екінші көрсеткіші  болды. Бұл көрсеткіш 1,7 тармаққа өсіп, 72,3 тармаққа жетті. Бұл соңғы алты айдағы ең жақсы нәтиже болып отыр. Қазақстандықтардың 30,5%-ы қазіргі уақытты ірі шығыстар мен сауда жасау үшін қолайлы жағдайлар деп санайды. Сәуір айында мұндай адамдардың үлесі 1,1 пайыздық тармаққа төмен болды. Жас мөлшері бойынша оптимистік көзқарастағылардың ең жоғары тобы 29 жасқа дейінгі жастарда байқалады. Олардың ішінде 45,8%-ы оң жауап берді, сәуір айында олардың үлесі 41,1%-ды құрады. Қалған жас топтарында оң жауаптардың аздап төмендегені байқалады. 30-44 жастағы респонденттерден басқаларда көп өзгеріс жоқ.  Респонденттердің 29,4%-ы қазіргі уақытты ірі сауда жасау үшін қолайлы жағдай деп санайды. Сәуір айында олардың үлесі 30,6% болды. 60 жастан асқан аға буын арасында сауалнамаға қатысқандардың тек 21,1%-ы бұл сұраққа оң жауап берді. Бұл көрсеткіш төрт жас тобымен салыстырғанда, ең төменгі нәтиже болып отыр.

Ал өңірлер бойынша екі облыста нәтижелердің айтарлықтай жақсарғанын және нашарлағанын байқауға болады. Мәселен, Атырау және Қызылорда облыстарында оң жауаптардың үлесі 12 пайыздық тармаққа өсті. Атырауда көрсеткіш 39,5%-ға жетті, бұл бүкіл республика бойынша үздік нәтиже. Ал Қызылорда облысында көрсеткіш 37,5%-ды құрады. Сонымен қатар мамыр айында осындай көрсеткіштің күрт нашарлағаны Ұлытау (-16 пайыздық тармақ) және Қостанай облыстарында (-12 пайыздық тармақ) байқалады. Нәтижесінде Ұлытау облысы мамыр айында 18,6% нәтижесімен аутсайдер болды.

Инфляциялық күтулер мен сезімдер рекордтық төмен деңгейде

Жалпы алғанда Қазақстан тұрғындарының инфляциялық күтулері мен сезімдері  тағыда  төмендеп, көбіне рекордтық төмен көрсеткіштерді жаңартты. Өткен айда тұрғындардың тек 39,7%–ы (сәуірде-43,4%) бағаның қатты өскенін байқады. Осыған ұқсас үрдіс өткен жылғы деңгейде бағаның қатты өсуі мәселесінде де байқалады. Бағалардың бұрынғыға қарағанда жылдамырақ өскенін байқағандардың үлесі 56,3-тен 55,1%-ға дейін төмендеді, бұл да жаңа рекорд.

Инфляциялық күтулер бірдей нәтиже көрсетпеді. Бір айлық деңгейде бағаның қатты өсуін күткен адамдардың үлесі рекордтық төмен 15,8-ден 16%-ға дейін аздап өсті. Екінші жағынан, респонденттердің аз бөлігі келесі 12 ай деңгейде бағаның 20,5-тен 19,2%-ға дейін өсуі жеделдейді деп күтеді. Бұл зерттеу барысындағы рекордтық көрсеткіш. Бұл ретте бағаның өсу қарқыны бұрынғы деңгейде қалады деп күткендер үлесі 3,8 пайыздық тармаққа өсті.

ҚР Ұлттық Банкінің инфляциялық сезімдер мен күтулер бойынша ұқсас зерттеуі ұқсас серпінді көрсетті. Осы зерттеу деректеріне сәйкес, жыл ішінде бағаның қатты өсуін күтетіндердің үлесі 25,1%-дан 24,9%-ға дейін төмендеді. Сондай-ақ  бір айдың деңгейінде де осындай көрсеткіш 20,7%-дан 17,7%-ға дейін айтарлықтай төмендеді. Бірақ бір айлық деңгейдегі, сондай-ақ 12 айлық деңгейдегі инфляциялық сезімдер бірнеше айлық ең төменгі деңгейге дейін төмендеді.

Жекелеген тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің ішінде сауалнамаға қатысқан респонденттердің көпшілігі әлі де азық-түлік бағалары айтарлықтай өседі деп алаңдайды. Ең айтарлықтай қымбаттаған тауарлардың тізімі өзгеріссіз қалады: «Ет және құс еті», «Сүт және сүт өнімдері», «Нан және нан өнімдері» және «Көкөністер мен жемістер». Бұл азық-түлік өнімдері соңғы жеті ай қатарынан сауалнамаға қатысқан қазақстандықтардың үздік 4-тік қатарынан табылуда. Тым болмағанда бір қатты қымбаттаған тауарды көрсете алмаған адамдардың үлесі 8,2%-ға дейін өсті және бесінші ай қатарынан одан әрі өсуде. Бұл халықтың инфляциялық көңіл-күйінің жақсарғанын көрсетеді. Сондай-ақ ТКШ қызметтері бағасы сәуір айында күрт төмендегеннен кейін мамыр айында оның өскенін байқаған адамдардың үлесі өсті. Бұл серпін күрт төмендегеннен кейін әдеттегі қалыпқа келуі мүмкін. Дегенмен мамыр айында ТКШ қызметтеріне тарифтердің өсуі ресми статистикаға сәйкес орташа есеппен жалғасты. Сонымен сәуір айымен салыстырғанда өсім 0,9%-ды құрады, ал өткен айда өсім 0,7%-ға жетті.

Девальвациялық күтулер аздап өсті

Қазақстандықтардың мамыр айында девальвациялық күтулері сәуір айымен салыстырғанда біршама өсті. Бірақ алдағы айлармен салыстырғанда, одан әрі ең төменгі деңгейде қалып отыр. Айта кетейік, мамыр айында теңге долларға қарағанда ақпан айынан бері бірінші рет әлсіреді: айырбас бағамы 5 теңгеге жуық өсті. Сауалнама нәтижелеріне сәйкес, бір жылдық деңгейде теңгенің әлсіреуін күткен қазақстандықтардың үлесі 48,2%-дан 48,9%-ға дейін, ал бір айлық деңгейде 27,2-ден 29%-ға дейін ұлғайды.

Өзбекстан

2024 жылғы мамыр айында өзбекстандықтардың тұтынушылық сенімділік индексі екінші ай қатарынан төмендеді. Құлдырау қарқыны тағы да едәуір болды, 3,4 тармақты құрады. Нәтижесінде Өзбекстандағы CCI индексі 126,8 тармаққа жетті, бұл барлық зерттеу кезеңіндегі ең төменгі көрсеткіш болып отыр. Барлық бес қосалқы ииндекс бойынша да тағы да төмендеу тіркелді. Сонымен қатар екінші ай қатарынан тұрғындардың соңғы 12 айдағы экономикалық жағдайдағы өзгерістер туралы бағалауы айтарлықтай төмендеді.

Экономикалық жағдайды бағалау күрт нашарлады

Экономикалық жағдайдағы өзгерістердің қосалқы индексі 7,8 тармаққа төмендеп, зерттеудің барлық уақытында антирекордты іс жүзінде қайталап, 117,5 тармаққа жетті. Өзбекстан тұрғындарының 48,1%-ы өткен 12 айда экономикалық жағдай жақсарды деп санайды. Дегенмен наурыз айында бұл 58%, ал сәуірде 53,5% болды. Сауалнамаға қатысқан барлық төрт жас тобы нәтиженің нашарлағанын қайта көрсетуде. 60 жастан жоғары аға топ басқаларға қарағанда оң жауап көрсетті. Мұнда оң жауаптардың 55,6-дан 53,2%-ға дейін азайғаны басқа үш топ сияқты айтарлықтай болмады. Ал қалған жас санаттарында айлық төмендеу 4,9–6,4 пайыздық тармақ болды. Ең маңызды өзгеріс 29 жасқа дейінгі жастарда болды. Оң жауаптардың үлесі 53,1-ден 46,7%-ға дейін төмендеді. Бұл ең нашар нәтиже болды.

Көрсеткіштің айтарлықтай төмендеуі Сырдария, Әндіжан және Ферғана облыстарынан басқа барлық облыстарда орын алды. Сырдария облысында оң жауап нұсқаларын таңдаған респонденттердің үлесі 52,3-тен 54,5%-ға дейін өсті. Ал қалған екі облыста бұл көрсеткіштің аздап төмендегені байқалады. Бірақ Наманған облысында экономиканың жақсарғанын атап өткен адамдар үлесі айтарлықтай төмендеген. Онда позитивті адамдардың үлесі 58,3-тен 46,1%-ға дейін төмендеді. Дегенмен бұл Ташкентте тіркелген ең нашар нәтиже болып отырған жоқ (33,2%). Сондай-ақ бірқатар облыстар – Сурхандария, Самарқанд, Жизақ, Бұхара және Қашқадария облыстарында 7-8, 9 пайыздық тармақ оң жауаптар үлесінің ай сайынғы төмендеуін көрсетеді.

Жеке материалдық жағдайдың аздап нашарлауы

Мамыр айында ең үлкен төмендеудің екінші көрсеткіші соңғы 12 айдағы жеке материалдық жағдайдың өзгерісін бағалау мәселесі болды. Төмендеу небәрі 2,9 балды құрады. Ал қосалқы индекстің абсолютті көрсеткіші 128,4 балды зерттеу кезінде екінші ең төменгі көрсеткіш болды. Сауалнамаға қатысқан өзбекстандықтардың 56,9%-ы өздерінің жеке қаржылық жағдайы жақсарды деп санайды. Сәуір айында мұндай респонденттердің үлесі сәл көп болды. Яғни 57,6%-ды құрады. Бірақ теріс жауап нұсқаларының үлесі 18,1-ден 19,9%-ға дейін өсті. Сауалнамаға қатысқан 30-44 жастағы адамдар басқа жас топтарына қарағанда нашар жауап берді. Олардың арасында оң жауаптардың үлесі 58,3-тен 55,3%-ға дейін төмендеді. 60 жастан асқан аға буын, керісінше, ұқсас көрсеткіштің 45,5-тен 49,1%-ға дейін жақсарғанын көрсетті, бұл әлі де ең нашар нәтиже болып отыр. Бірақ ең үлкен позитивті 29 жасқа дейінгі жастардың оң жауаптар үлесі 67,3%-ды құрады. Бұл сәуір айындағы нәтижеден 1 пайыздық тармақ аз.

Өңірлер бойынша Жизақ және Сырдария облыстары нәтижелерінің жақсарғаны тіркелуімен ерекшеленеді. Жизақ қаласында жеке материалдық жағдайының жақсарғанын атап өткендердің үлесі 58,3-тен 66,5%-ға дейін өсті. Бұл барлық өңір арасында ең жақсы мән болып отыр. Сырдария облысында осындай көрсеткіш 55,4-тен 61,4%-ға дейін өсті.  Нәтижелердің айтарлықтай нашарлауы Наманған облысында да байқалады. Онда оң жауаптардың үлесі 61,1-ден 54,9%-ға дейін төмендеді. Алайда Ташкент аутсайдер болып қалып отыр. Өзбекстан бас қаласында позитивтің аздап өскеніне қарамастан, нәтиже ең төмен. Мамыр айында жеке материалдық жағдайының жақсарғанын атап өткендердің үлесі сәуірдегі 44,9%-ға қарағанда 47,3%-ды құрады.

Инфляцияның күрт өскеніне қарамастан, инфляциялық күтулер күрт төмендеді

Мамыр айында Өзбекстан тұрғындарының инфляциялық күтулері айтарлықтай төмендеді. Бірақ инфляциялық сезімдер, керісінше, өсті. Мәселен, өткен жылдың сәуір айында бағаның өте қатты өскенін тұрғындардың 47,8%-на қарағанда 48,5%-ы сезінді. Ал өткен айлық деңгейде бағаның қатты өскенін сезінгендердің үлесі 25,5-тен 27,7%-ға дейін өсті. Осылайша, бұл көрсеткіштер бірнеше айлық ең жоғары деңгейді жаңартты. Бірінші көрсеткіш қазан айынан бастап, ал екінші көрсеткіш өткен жылдың желтоқсан айынан бастап ең жоғары болды. Бірақ инфляциялық күтулер екі уақыт аралығында да айтарлықтай төмендеді. Бағаның қатты өсуін күткендердің үлес келесі айда 16,5-тен 13,2%-ға дейін төмендеді. Ал бір жылдық деңгейде респонденттердің 28,1%-ы бағаның тез өсуін күтеді. Дегенмен сәуір айында бұл 32,6% болды. Осылайша, сәуір айындағы инфляциялық күтулердің өсуі көбіне кері қайтарылды.

Жалпы алғанда, инфляциялық сезімдердің өсуі ресми статистикаға сәйкес бағаның қатарласып өсуімен жүреді. Айта кетейік, мамыр айында айлық инфляция 2017 жылғы желтоқсан айынан бастап рекордтық 2,8%-ға жетті. Осылайша, мамыр айында жылдық инфляция 8,08-ден 10,55%-ға дейін жеделдеді. Бағаның өсуінің негізгі факторы коммуналдық қызметтер болды. Коммуналдық қызметтер бойынша ҚҚС-тың нөлдік мөлшерлемесі жойылды. Нәтижесінде ақылы қызметтер жалпы бағамен 15,2%-ға өсті. Сол себепті тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің едәуір қымбаттауына қатысты сұрақта «ТКШ қызметтері» қатты өскені байқалады. Егер наурыз айында тұрғындардың 21,4%-ы ТКШ қызметтері бағасының өскенін байқаса, сәуір айында олардың үлесі 31,8%-ға дейін, ал мамыр айында 44,1%-ға дейін өсті. Бұл көрсеткшітегі көшбасшы – «ет және құс етінен» (45,6%) сәл аз болып отыр. «Медикаменттер мен дәрі-дәрмектер» 29,5% нәтижемен үшінші орында тұр. Олар бойынша ҚҚС нөлдік мөлшерлемесінің жойылуына байланысты бір жылдағы бағаның өсуі жыл басынан бері 15,5%-ды құрады. Ал бензин мен ЖЖМ бағасының өскенін байқағандардың үлесі 26,1-ден 19,4%-ға дейін төмендеді.  

Девальвациялық күтулердің күрт төмендеуі

Мамыр айында Өзбекстан тұрғындарының девальвациялық күтулері күрт төмендеп, бірнеше айлық ең төменгі деңгейге жетті. Келесі 12 ай ішінде сумның долларға қатысты әлсіреуін күтіп жүргендердің үлесі сәуір айындағы 71,4%-дан 63,4%-ға дейін төмендеді. Бұл 2023 жылғы қарашадан бергі ең төменгі көрсеткіш болып отыр. Бірақ бір айлық деңгейде пессимистердің үлесі 53,5-тен 43,5%-ға дейін одан да едәуір төмендеді. Бұл бүкіл зерттеу кезеңінде рекордтық төмен мәнге айналды. Рас, мамыр айында валюта нарығында Қырғызстан мен Тәжікстанда болғандай жергілікті валютаның айтарлықтай нығаюы байқалмайды. Сум долларға қарағанда небәрі 0,1%-ға нығайды. Осыған қарамастан, 2023 жылғы маусыман 2024 жылғы наурызға дейін сум кідіріссіз әлсірегенін ескерсек, екі ай қатарынан аздап нығаю халық үшін үлкен оң нәтиже берген болуы мүмкін.

Қырғызстан

Қырғызстанда тұтынушылық сенімділік индексі үшінші ай қатарынан өсуде. Мамыр айында өсім 2,5 тармақ болды. Ал CCI индексі 132,1 тармақ деңгейіне жетті. Бұл бүкіл зерттеу кезеңінде рекордтық көрсеткіштің бір тармағынан аз ғана болып отыр. CCI индексінің композиттік деңгейін анықтайтын бес қосалқы индекстің төртеуі сәуір айына қарағанда өсті. Ең үлкен өсім ірі сауда жасау үшін ағымдағы жағдайлардың қолайлылығы мәселесінде тіркеледі. Оның қосалқы индексі 100 тармақты құрайтын бейтарап шекараға жетті. Сондай-ақ Қырғызстан тұрғындары соңғы 12 айдағы экономикалық жағдайдағы өзгеріс мәселесінде позитивтің айтарлықтай өскенін көрсетті.

Ірі сауда жасау үшін қолайлы жағдайлар рекордқа қол жеткізді

Ірі сауда жасау үшін ағымдағы жағдайлардың қолайлылық қосалқы индексі үшінші ай қатарынан одан әрі өсуде. Бұл жолы өсім айтарлықтай 9,5 тармақ болып, 99,9 тармаққа жетті. Бұл – жаңа рекорд. Қырғызстан тұрғындарының берген оң және теріс жауаптарының үлесі бірдей болды. Тұрғындардың 38,2%-ы ірі сауда жасау үшін жағдайлардың қолайлылығын көрсетеді. Ал қарама-қарсы пікір білдіргендердің үлесі 37,8%-ды құрайды. Сәуір айында бұл топтардың үлесі сәйкесінше 35,2%-ды және 43,6%-ды құрады. Жас бойынша ең үлкен өсу мен абсолютті мән 29 жасқа дейінгі жастарды көрсетеді. Егер сәуір айында олардың арасында оң жауаптардың үлесі 37,9%-ға жетсе, мамыр айында ол 46,8%-ға дейін күрт өсті. 60 жастан асқан аға буын  жауабы басқаларға қарағанда нашар. Алайда оптимизмнің өсуі әлі де байқалады. 60 жастан асқан адамдардың 32,5%-ы ірі сауда жасау үшін жағдайдың қолайлылығы туралы сұраққа оң жауап берді. Ал сәуір айында бұл 29,5% болды. Нашар жауап берген жалғыз жас тобы 30-44 жас аралығындағы адамдар болды. Оларда ұқсас көрсеткіш 36,7-ден 34,6%-ға дейін төмендеді.

Өңірлер бойынша сәуір айына қатысты оң жауаптар үлесінің күрт өсуі (32,3-тен 48,9%-ға дейін) мамыр айында көшбасшы болған Талас облысында тіркеледі. Сондай-ақ кейбір өсім Бішкек (+6,6 пайыздық тармақ) және Ош (+5 пайыздық тармақ) қалаларында, сондай-ақ Ош облысында (+4,8 пайыздық тармақ) байқалады. Екінші жағынан, Нарын облысында адамдардың аз бөлігі қазіргі уақытты ірі сауда жасау үшін қолайлы уақыт деп санайды. Оң жауаптардың үлесі 34,1-ден 27,4%-ға дейін төмендеді және өңірлер рейтингінің соңында болды.

Экономиканы бағалау толығымен қалпына келтіріліп, рекордты жаңартты

Қырғызстандағы экономикалық жағдайдағы өзгерістердің қосалқы индексі 3,6 тармаққа ұлғайып, 139 тармаққа жетті. Бұл зерттеудің барлық 11 айында жаңа рекорд болды. Соңғы 12 айдағы экономикадағы өзгерістерді оң бағалайтын адамдардың үлесі 58,6-дан 60,6%-ға дейін өсті. Барлық төрт жас тобы 30-44 жас аралығындағы адамдардан басқа оптимизмнің айтарлықтай өскенін көрсетеді. Бұл мәселеде позитивтіліктің аздап өскенін көрсетті. Нәтижесінде дәл осы топта оң жауаптардың үлесі ең төмен болды – 56,6%. Ең қатты өсу 45-59 жас тобында байқалады. Олардың арасында оң жауаптардың үлесі 58,6-дан 62,9%-ға дейін өсті. Дегенмен 60 жастан асқан респонденттер көшбасшы болып қала береді. Олардың арасында дәл осы көрсеткіш 69%-ға жетеді.

Өңірлер бойынша Ош қаласы мен Ош облысында қатты өсім байқалады. Егер облыста экономикалық жағдай жақсарды деп атап өткендердің үлесі өткен жылы 62,9-дан 70%-ға дейін өскен болса, онда қалада көрсеткіштер сәл аздау болып шықты, яғни 57,3%-ды құрады. Мамыр айында өңірлер арасындағы көшбасшылық орынға Джалал-Абад облысы жайғасты, онда оң жауаптардың үлесі 75,2%-ға жетті. Бірақ Ыстықкөл облысында осы көрсеткіштің 61-ден 54,7%-ға дейін күрт төмендегені байқалады. Дегенмен бұл Бішкекте қайта тіркелген ең нашар көрсеткіштен алшақ. Ол тек 41,8%-ды құрайды, бұл сәуір айындағы көрсеткіштен (44,1%) аз болып отыр. 

Инфляциялық сезімдер жаңа деңгейге жетті

Мамыр айында қырғызстандықтардың инфляциялық бағалары мен күтулері одан әрі төмендеуде, ал кейбір нақты мәселелерде жаңа рекордтық төмен мәндерге қол жеткізді. Бұл көрсеткіш зерттеу барысында ең төмен болды. Өткен 12 айдағы бағалардың өскенін бағалау одан да айтарлықтай қарқынмен төмендеді. Егер сәуір айында респонденттердің 27,6%-ы өткен айда бағаның өте қатты өскенін сезінсе, мамыр айында олардың үлесі 24,2%-ды құрады. Мамыр айында қырғызстандықтардың 46,4%-ы бағаның өсуі жеделдетілгенін тіркеді. Ал сәуір айында бұл көрсеткіш 51,7%-ды құрады. Жылдық инфляция бойынша алдын ала ресми деректер оның мамыр айында 5,2-ден 4,4%-ға дейін күрт төмендегенін көрсетеді. Бұл сауалнамаға қатысқан респонденттердің пікірімен сәйкес келеді.

Қырғызстандықтардың инфляциялық күтулері де төмендеді, бірақ аздап төмендеді. Өйткені көп жағдайда олар өте төмен деңгейде болды. Алдағы 12 айда бағаның тез өсуін күткен респонденттердің үлесі 12,7-ден 12,3%-ға дейін төмендеді. Келесі айда бағалар тым қатты өседі деп сенетіндердің үлесі 6,7-ден 6,2%-ға дейін.

Тұрғындар бағаның тым қатты өскенін байқаған жекелеген тауарлар мен қызметтердің ішінде ұнды тағы да атап өтуге болады. Ол кем дегенде соңғы тоғыз айда рейтингте көшбасшы болып қала береді. Бұл ретте ұнды таңдаған респонденттердің үлесі азайып, жоғарыда көрсетілген кезеңдегі ең төменгі мәндерге жетті. Тұрғындардың 48,2%-ы бұл тауарды атап өтті. Ал өткен жолы олардың үлесі 52,7% болды. Бағаның тым қатты өскені байқалатын үздік 5 тауардың тізімі тоғызыншы ай қатарынан өзгермейді. Мамыр айында респонденттердің 42,1%-ы ұннан басқа өсімдік майын, 34,4%-ы көкөністер мен жемістерді, 34,1%-ы тұз бен қантты және ет пен құс етін атап өтті.

Девальвациялық күтулер әлі де ең төмен деңгейге жақын

Қырғыз сомы мамыр айында екінші ай қатарынан одан әрі нығая берді. Доллар – сом жұбы құны 1,1%-ға төмендеп, өткен жылғы шілде айындағы деңгейге жетті. Алайда бұл қырғызстандықтардың көңіл-күйіне ерекше әсер еткен жоқ. Олардың мамыр айында девальвациялық күтулері бұрынғы деңгейде қалды. Бұл рекордтық төмен мәндерге жақын. Егер сәуір айында тұрғындардың 27,4%-ы бір жылдан кейін сом әлсірейді деп күткен болса, мамыр айында олардың үлесі 27,7%-ды құрады. Бір айлық деңгейде доллардың өсуі мәселесінде пессимистер үлесінің 15,8-ден 15,9%-ға дейін аздап өсті. Бұл рекордтық төмен көрсеткіштен 0,6 пайыздық тармақ жоғары.  

Тәжікстан

Тәжікстанда тұтынушылық сенімділік индексі мамыр айында 146,7-ден 146,1 тармаққа дейін аздап төмендеді. Жалпы алғанда, соңғы үш айда көрсеткіш шамамен бірдей деңгейде орналасқан. Егер жекелеген қосалқы индекстерге қарайтын болсақ, онда сәуір айына қатысты көп бағытты қозғалысты көре аласыз. Ең бастысы, ірі сауда жасау үшін ағымдағы жағдайлардың қолайлылығын бағалау төмендеді. Ал кері оң серпін алдағы 12 айдың деңгейдегі жеке материалдық жағдайдағы өзгеріске қатысты адамдардың оптимизмін көрсетеді.

Ірі сауда жасау үшін жағдайлар рекордтық төмен мәндерге жетті

Ірі сауда жасау мен шығыстар үшін ағымдағы жағдайлардың қолайлылығы мәселесіне қатысты қосалқы ииндекс мамыр айында 6,5 тармаққа күрт төмендеп, 75 тармақ болды. Бұл зерттеудің барлық 11 айындағы ең нашар нәтиже болып отыр. Респонденттердің тек 37,3%-ы оң жауап берді. Дегенмен сәуір айында олардың саны 39,7%-ды құрады. Жас топтары бойынша қызықты жағдай байқалады. Егер 29 жасқа дейінгі жастар мен 30-44 жастағы адамдар пікірлерін өзгертпесе, онда басқа екі жас тобының арасында оптимизмнің нашарлағаны байқалады. Нәтижесінде оптимистердің үлесі шамамен 42,6% деңгейінде қалған жастар жас аралығындағы көшбасшы болады. Ал сәуір айындағы көшбасшылар 60 жастан асқан адамдарда осындай көрсеткіштің 46-дан 33%-ға дейін айтарлықтай төмендегенін көрсетті. Бірақ қазіргі уақытты ірі сауда жасау үшін қолайлы уақыт деп санайтындардың үлесі 45-59 жастағы адамдарда байқалады. Онда тек 31,8%-ы оң жауап нұсқаларын таңдады.

Өңірлер бойынша түбегейлі өзгерістер Таулы-Бадахшан автономиялы облысында байқалады. Мұнда оптимистердің үлесі екінші ай қатарынан наурыз айындағы 54,4%-дан сәуір айындағы 35,7%-ға дейін, содан кейін мамыр айындағы 21,2%-ға дейін күрт төмендейді. Бұл барлық бес өңір арасындағы ең нашар көрсеткіш болып отыр. Тек Соғды облысында ғана нәтижелердің аздап нашарлағаны байқалды. Онда респонденттердің үлесі 41,7-ден 40,9%-ға дейін төмендеді. Бұл ең жақсы нәтиже. Басқа үш өңірде осыған ұқсас көрсеткіштің төмендеуі неғұрлым елеулі 2,1–3,8 пайыздық тармақты құрады.

Жеке материалдық жағдай бойынша рекордтық оң күтулер

Тұрғындардың жеке материалдық жағдайына қатысты болжамдары келесі 12 айда сәуір айына қарағанда әлдеқайда жақсы болды. Айта кетейік, бұл қосалқы индекс 166,4 тармаққа дейін өсті, бұл зерттеу барысында абсолютті рекорд. Оптимистік респонденттердің үлесі 76,3-тен 80,4%-ға дейін өсті. Жас бойынша оптимизмнің өсуі барлық жас топтарында байқалады. Мамыр айының көшбасшысы 29 жасқа дейінгі жастар болды. Олар сонымен қатар оң жауаптардың ең көп өскенін көрсетті. Егер сәуір айында жастардың 81,4%-ы жеке материалдық жағдайы жақсарады деп күткен болса, мамыр айында олардың үлесі 87,4%-ы болды. Сондай-ақ бұл көрсеткіш 60 жастан асқан адамдарда 69,9-дан 75,1%-ға дейін айтарлықтай өсті. Дегенмен 75,1% төрт топтың ішіндегі ең аз үлес болып отыр.

Астанадан басқа барлық өңірде алдағы 12 ай ішінде жеке материалдық жағдайы жақсарады деп күтетін тұрғындар үлесінің айтарлықтай өскені байқалады. Душанбеде оң жауаптардың үлесі тек 72,6-дан 72,7%-ға дейін өсті. Бірақ Таулы-Бадахшан автономиялы облысында бұл көрсеткіш 74,3-тен 88%-ға дейін өсті. Республикалық бағыныстағы аудандарда өсім 5,9 пайыздық тармаққа, ал Хатлон облысында  4,1 пайыздық тармақты құрады.

Инфляциялық бағалаулар мен күтулердің төмендеуі

Мамыр айында тәжікстандықтардың инфляциялық бағалары мен күтулері негізінен төмендеді. Төрт мәселенің үшеуі одан әрі төмендеді, осылайша абсолютті ең төмен деңгейлерді жаңартты. Соңғы айда бағаның қатты өскенін байқаған респонденттердің үлесі 17,4-тен 16,5%-ға дейін төмендеді. Соңғы 12 айдың деңгейде бағаның тез өсуін сезінгендердің үлесі 23,8-ден 22%-ға дейін түсті. Бірақ Тәжікстан тұрғындарының инфляциялық күтулері әртүрлі уақыт шеңберінде әртүрлі бағыттағы серпінді көрсетті. Тұрғындардың 7,5%-ы алдағы айда бағалар өте қатты өседі деп күтуде, ал сәуір айында бұл 6,5% болды. Бірақ келесі 12 айлық деңгейде бағаның тез өсуін күткен адамдардың үлесі 9,1-ден 8,7%-ға дейін төмендеді.

Мамыр айындағы инфляция туралы ресми деректер әлі жарияланған жоқ. Бірақ сәуір айындағы жылдық инфляция 3,6-дан 3,4%-ға дейін төмендеді. Бұл сәуір айындағы зерттеу толқынында респонденттердің инфляциялық көңіл-күйі күрт жақсарған кезде байқалды. Тәжікстан тұрғындарының жекелеген тауарларының ішінде ұн бағасы ең көп алаңдатады. Соңғы айда мұндай адамдардың үлесі әрең өзгеріп, 37,2%-ды құрады (сәуір айында 37% болды). Бірақ ет пен құс етіне бағаның өскенін байқаған адамдардың айтарлықтай өскені байқалады. Егер сәуір айында 27,7% болса, мамыр айында бұл үлес 33,5%-ға жетті. Жемістер мен көкөністер үшін жағдай керісінше: сәуір айындағы 30,1%-дан мамырдағы 26,6%-ға дейін. Жалпы алғанда, бұл көрсеткіштердің ауытқуы соңғы үш айда жалғасуда. Ресми статистикаға сәйкес, сәуір айында ет пен ет өнімдерінің бағасы а/а 1,4%-ға өсті, бұл жылдық бағаның 7,1%-ға дейін өсуіне әкелді. Ал сиыр еті бойынша ай сайынғы бағаның өсуі 1,7%-ға, ал жылдық өсуі 10,9%-ға жетті.

Рекордтық төмен девальвациялық күтулер

Мамыр айында Тәжікстандағы девальвациялық күтулер зерттеудің 11 айындағы жаңа рекордтық көрсеткіштерді жаңартып, одан әрі төмендеуде. 14 айлық тұрақтылықтан кейін сомониге қарағанда доллар бағамы мамыр айында 1,5%-ға төмендегенін ескеріңіз. Осылайша, мұның бәрі тұрғындардың көңіл-күйіне оң әсер етті. Ұлттық валюта әлсіреді деп күтетіндердің үлесі бір ай ішінде 14,2%-дан 13,7%-ға дейін төмендеді. Бұл бүкіл зерттеу кезеңіндегі ең төменгі көрсеткіш болып отыр. Ал бір жылдық деңгейде ел халқының 21,1%-ы (сәуір айында 23,1% болды) әлсіреуді күтуде. Бұл да жаңа рекорд.

Қорытынды

Жалпы алғанда, 2024 жылғы мамыр екінші ай қатарынан Орталық Азия елдері үшін бейтарап болып шықты. Егер Қазақстан мен Тәжікстан әр түрлі бағытта тұтынушылық сенімділік индексінде (CCI) кішігірім өзгерістер көрсетіп, бұрынғы деңгейлерде қалса, Өзбекстанда CCI индексінің айтарлықтай төмендегені байқалып, антирекорд көрсетті. Сонымен бірге Қырғызстанда индекс, керісінше, барлық 11 айлық зерттеуде өзінің рекордына жетті. Осылайша, Өзбекстан алғаш рет Қырғызстаннан артта қалып, өңір елдері рейтингінде алғаш рет екінші орнынан айырылды. Әкімшілік шешімдерге байланысты Өзбекстандағы инфляцияның күрт жеделдеуі мұндай серпіннің негізгі факторы болды.

Қазақстандағы CCI индексі екінші ай қатарынан қалпына келуде және екі айдан кейін ресми түрде 100 тармақтан жоғары оң аймаққа оралды. Ең үлкен жақсару елдегі экономикалық жағдайды бағалау мен болжауда. Сондай-ақ ірі сауда жасау үшін жағдайлардың қолайлылығы мәселесінде тіркеледі. Соған қарамастан, Қазақстанға қандай да бір рекордтар жасау әлі ерте. Бірақ Қырғызстанда CCI индексінің жаңа рекорды тіркелуде, бұл көбінесе ірі сауда жасау үшін жағдайлардың қолайлылығы бойынша рекордтың арқасында болып отыр. Қырғызстан бұл мәселе бойынша өңірдегі ең үлкен позитивті көрсетті.

Тәжікстан көшбасшылықта тұрақты

Тәжікстанның CCI индексі бойынша көшбасшылық жағдайы айтарлықтай тұрақты. Индекс үшінші ай қатарынан өзгеріссіз қалып отыр. Бөлек болса да, мысалы, тұрғындар ірі сауда жасау үшін жағдайлардың қолайлылығына алаңдайды. Айдың басты тақырыбы – Өзбекстан, онда CCI индексінің көрсеткіші жаңа рекорд орнатты. Сол жерден көптеген респондент экономикалық жағдайдың нашарлағанын сезінді. Барлық басқа мәселе бойынша позитивтілік деңгейі де айтарлықтай төмендеді. Мұның бәрі екінші ай қатарынан болып отыр және ТКШ қызметтері мен дәрі-дәрмектерге нөлдік ҚҚС мөлшерлемесінің күшін жоюға байланысты болуы мүмкін.

Осылайша, Өзбекстан екінші ай қатарынан тұрғындарының инфляциялық бағасы айтарлықтай нашарлаған жалғыз ел болды. Адамдардың көбі ТКШ қызметтері бағасының өскенін байқады. Рас, Өзбекстандағы инфляциялық күтулер ҚҚС нөлдік мөлшерлемесінің күші жойылғанға дейін наурыз айына қарағанда жақсы болмаса да, біршама жақсарды. Қазақстанда үш инфляциялық параметр зерттеу барысында рекордтық төмен мәнге дейін төмендеді. Сонымен қатар соңғы айда бағаның қатты өскенін байқағандардың үлесі күрт төмендеді. Сол сияқты Тәжікстанда инфляциялық күтулер мен бағалаулар бойынша төрт параметрдің үшеуі рекордтық ең төменгі мәндерге дейін төмендегенін көрсетті. Дегенмен ет бағасының ресми түрде өскені тіркелді. Бұл респонденттердің көңіл-күйіне әсер етті. Қырғызстанда тұрғындардың инфляциялық бағасы да рекордтық төмен деңгейге дейін төмендеді. Оның үстіне құлау өте күрт болды. Тұрғындардың аз бөлігі алаңдаушылықтың негізгі факторы болған ұн бағасының қатты өскенін байқайды.

Орталық Азия елдеріндегі девальвациялық күтулер төмендеген

Жалпы алғанда Орталық Азия елдеріндегі девальвациялық күтулер төмендегенін көрсетті. Егер Қазақстан мен Қырғызстанда сәуір айында девальвациялық күтулердің күрт төмендеуі тоқырауға ұшыраса, Тәжікстан мен Өзбекстанда көрсеткіштер айтарлықтай төмендеді. Әртүрлі уақыт кезеңдерінде ұлттық валюта әлсірейді деп күткен адамдардың үлесі 8 және 10 пайыздық тармаққа төмендеген Өзбекстанды ерекше атап өтеміз. Сонымен қатар көрсеткіштердің бірі рекордтық төмен болды, ал екіншісі оған өте жақын болды. Тәжікстанда девальвациялық күтулер айтарлықтай төмендеген жоқ, бірақ бәрібір жаңа деңгейге жетті. Бұл ретте бірден үш елде (Қазақстаннан басқа) ұлттық валютаның долларға қарағанда жалпы нығайғанын атап өтеміз. Тәжікстанда біз мұндай серпінді 14 ай бойы көрмедік, ал Өзбекстанда сумның көп айы бойы біртіндеп әлсіреуі қатарынан екі шағын ай бойы нығаюмен ауысты.

Орталық Азиядағы төрт елдегі халықтың тұтынушылық сенімділігін зерттеудің он бірінші толқыны тағы да көп бағытты серпінді көрсетеді. Қазақстан сәуір айында басталған қалпына келтіруді нығайта алды. Ал Тәжікстан аздап төмендеуге қарамастан, бұрынғы деңгейлерінде қалып отыр. Бұған дейін айтарлықтай өзгеріп отырған Өзбекстандағы CCI индексінің серпініне қатысты мәселе инфляцияның күрт үдеуі аясында жаңа рекордпен және өңірлік рейтингте екінші орынды жоғалтумен жабылды. Бұл Өзбекстанның ерекшелігі болды және біз алдағы айларда көңіл-күйдің айтарлықтай қалпына келуін көруіміз екіталай.