Еуропа елдері пайыздық мөлшерлемелерді төмендете бастады. Ай басында Канада 5 %-дан 4,75 %-ға төмендетті. Ізін ала Еуропалық Орталық Банк (ЕОБ) 4,5-тен 4,25 %-ға қысқартты. Сарапшылардың айтуынша, еуроаймақ пен Канада да экономикалық өсім мен инфляция баяулап жатыр және бұл пайыздық мөлшерлемені төмендетудің себебі саналады. Бірақ жұмсақ ақша-несие саясаты қызмет көрсету саласындағы инфляция өсіміне әкелуі де ғажап емес.
Еуропалық қадағалаушы ұйымның басшысы Кристин Лагардтың айтуынша, еуро валютасын пайдаланатын 20 елде инфляция төмендеп жатыр, сондықтан ақша-несие саясатын біртіндеп жұмсартуға негіз бар. Бұған дейін ЕОБ 2022 жылы басталған инфляцияның күрт артуынан кейін монетарлық саясатты қатаңдатып жіберген болатын. Ал бағалардың өсуі оның алдында, сонау COVID-19 пандемиясы қызып тұрған кезеңде-ақ басталып кеткен еді.
2022 жылы еуроаймақтағы баға өсімінің орташа көрсеткіші 8,4 пайыз (Германияда инфляция бірнеше ай бойы 10 пайыздан асып тұрды)болып, биылғы сәуірде 2,4 пайызға дейін төмендеді. Сөйтіп ЕОБ-ның мақсатты көрсеткішіне жақындай түсті. Мамырда көрсеткіш 2,6 пайызға жоғарылап кетті. Алайда ЕОБ менеджерлері бұған соншалықты мән бере қойған жоқ. Олардың пайымынша, жарты жыл бойы инфляцияның 3 пайыздық межеден төмен болуы алаңдауға себеп болмайды. Сол арқылы ЕОД еуроаймақтағы мөлшерлемені қолжетімді етіп, қаржы нарығы мен бизнеске арзан пайызбен несие беріп қалуды көздейді. Сарапшылар пайымынша, еуропалық қадағалаушы күзге таман және қысқа таман тағы да мөлшерлемені төмендетуі кәдік.
Солай екен деп ешкім келешек үшін кепілдік бере алмаса керек. Өйткені Еуропа «инфляцияны жеңдік» деп ресми мәлімдеген жоқ. Баға ауытқуы кез келген сәтте орын алуы мүмкін. Сондықтан бәрі бақылауда болады. Дегенмен осы арзандату науқаны аз да болса нарыққа септігін тигізіп, ипотекалық несиелеу сияқты секторлардағы пайыздық мөлшерлемені құлдыратуы бек ықтимал.
ЕОБ ақылға қонымсыз таңдау жасады
Project Syndicate сарапшыларының айтуынша, ЕОБ пайыздық мөлшерлемені төмендетудің жаңа циклына аяқ басу арқылы қате болжамдарға сүйеніп, экономикалық және геосаяси шынайылықты елемей отыр.
«Пайыздық мөлшерлемелерді мерзімінен бұрын төмендету немесе тым шектеулі ақша-несие саясатын сақтау қаупіне тап болған ЕОБ ақылға қонымсыз таңдау жасады. 2022 жылдың қазан айында 10,6 пайызға дейін шарықтап кеткен инфляция 2024 жылдың мамырында 2,6 пайызға дейін төмендеген соң, ЕОБ инфляциялық қысым баяулайды деп күтеді. Оның наурыз айындағы болжамы биыл орташа инфляция көрсеткіші 2,3 пайыз болатынын аңғартады. Ал 2025 жылы – 2 пайызға, 2026 жылы 1,9 пайызға төмендейді деп күтеді. Нарық мұны алдағы екі жыл ішінде ЕОБ пайыздық мөлшерлемелерін айтарлықтай төмендететін көптеген қысқартудың біріншісі ретінде болжайды. Бұл қадамның сигналдық әсері мен уақыты өте маңызды, өйткені бұл – EОБ құрылғаннан бергі мөлшерлемені төмендетудің жаңа циклін бастаған бесінші жағдай (26 жыл бұрын). Бірақ байыпты ақша-несие саясаты мақтауға тұрарлық болғанымен, ол өзіне тән шектеулерге тап болады, әсіресе, экономикалық болжамдардың белгісіздігін ескерер болсақ»,– дейді сарапшылар.
Олардың жазуынша, инфляцияны бір жылдық өлшеммен анықтап тастау мүмкін емес.Оның үстіне мұндай белгісіздік соңғы жылдары тым күшейіп кетті емес пе?!
«ЕОБ-ның жақында ғана өршіп кеткен инфляциямен де дер уақытында, сапалы күресе алмауының бір себебі дәл емес болжамда жатыр. Модельге негізделген болжамдар, әдетте, орта мерзімді перспективада тарихи орташа мәндерге қайта оралуға бейім, ал тарих ұзақ мерзімді инфляция болжамы орталық банк мақсатымен жиі сәйкес келетінін көрсетеді. Демек, EОБ-ның инфляция төмендейді деп көрсететін болжамдары ішінара тарихи бетбұрыстың нәтижесі болып есептеледі. Сонымен қатар пандемияға байланысты шаралардың ұзаққа созылған салдары (мысалы, орталық банктердің балансы және бюджет тапшылығының жоғарылауы) мен Ресейге қарсы экономикалық санкциялар модельдеу және болжамдау ісін қиындатады. Сол сияқты, қосымша геосаяси тәуекелдер, соның ішінде Таяу Шығыстағы қақтығыс және АҚШ пен Қытай арасындағы шиеленістің күшеюі инфляция перспективаларын одан әрі күрделендіріп жіберді. Мұндайда инфляциялық тәуекелдердің көпшілігі жоғарылауға бейім болып келеді»,– деп түсіндіреді сарапшылар.
Инфляциялық қысымның себептері
Батыстық сарапшылар құрылымдық өзгерістер де инфляцияның өсетінін көрсететінін айтады. Олар
- Шектеулі еңбек нарығын (халықтың қартаюымен байланысты);
- Энергетикалық ауысу, энергетикалық қауіпсіздік және қорғанысқа салынып жатқан ауқымды инвестицияны;
- Жаһандануды;
- Украинаны қалпына келтіруге жұмсалатын шығындарды –
инфляциялық қысымның басты көзі деп есептейді.
Дәл қазіргі уақытта еуроаймақтағы инфляцияның жылдық деңгейі 2 пайыздан жоғары күйде қалып отыр. Тұтынушылық бағаларды талдау көрсеткендей, 2023 жылдың соңындағы аздап төмендеуден кейін тұтынушылық баға 2024 жылы қайта күш алып, 3,1 пайызға жеткен.
«Тұтынушылық инфляцияның 2 пайыздан асқанын ескеретін болсақ, сонымен бірге, жұмыссыздық деңгейі мен жалақының да жылдам өсіп жатқанын есепке алсақ, онда мөлшерлемелерді төмендету циклын қазір бастап кету тағы бір саяси қателікке ұрындыруы мүмкін. ЕОБ қателікті бұған дейін де жіберіп алды. 2021-2022 жылдары өзінің ақша-несие саясатын қате болжамдарға сүйеніп негіздеген еді, енді міне, сол қателікті тағы да қайталамақшы. Сенімсіз болжамдарға сүйену және қазіргі экономикалық шындықты елемеу – болашағы жарқын саясат емес. Дүдәмал болжам бүкіл орталық банк үшін ауқымды проблема. Өйткені саясатты табысты һәм сәтті жүргізу үшін нақты болжам қажет. Қазіргідей белгісіздік тым қатты белең алып тұрған шақта ақша-несие саясаты ең алдымен елеулі қателіктерден аулақ болғаны абзал еді»,– деп мәлімдейді басылым.
Басылым сарапшыларының баяндауынша, тап қазір ЕОБ екі үлкен әлеуетті қателікке жол беріп алуы әбден мүмкін екен. Бірі – тым шектеулі саясат ұстану. Екіншісі – ақша-несие саясатын мерзімінен бұрын жұмсартуға жол беру.
«Шектен тыс шектеулі саясат қаржы нарығының тұрақтылығына немесе жылжымайтын мүлік бағасына қауіп төндіре отырып, рецессия мен дефляцияға алып келуі ықтимал. Дегенмен бұл сценарий жағымсыз болғанымен, еуроаймаққа экзистенциалды қауіп төндірмейді. Өйткені ЕОБ-да әрекет еркіндігі әлдеқашан қалыптасқан – дефляциямен күресу үшін тәжірибе де, құрал да жеткілікті. Ал монетарлық саясатты мерзімінен бұрын жұмсартып жіберу инфляцияны қайта өрістетіп, ЕОБ-ны мөлшерлемені тым жоғары көтеруге мәжбүр етуі мүмкін деп қауіп қыламыз. Бұл сценарий шынымен де еуроаймақтың тұрақтылығына қауіп төндіруі мүмкін, өйткені жоғары қарызы бар мүше-мемлекеттер тұрақсыз борыштық динамикаға тап болуы мүмкін және облигациялар нарығы олардың қарызды өтеу қабілетіне күмән келтіреді. Сол кезде орталық банктер үкімет тарапынан тіпті жоғары қысымға ұшырайды. Оның соңы фискалдық үстемдікке алып келеді», – дейді Project Syndicate сарапшылары.
ХВҚ не дейді?
Халықаралық валюта қорының хабарлауынша, орталық банктер инфляцияның соңғы сатысында қырағы болуы керек, себебі кейбір елдерде инфляцияның төмендеуі тоқтап қалуы мүмкін.
«Соңғы айларда қаржы нарықтарын оптимизм сезімі биледі, инвесторлар инфляциямен күрестің соңғы кезеңіне өтіп жатқанына және орталық банктердің алдағы айларда ақша-несие саясатын жеңілдететініне сенімді. Дүниежүзіндегі қор нарықтары биылғы жылы айтарлықтай өсім көрсетті. Корпоративтік және мемлекеттік облигациялар бойынша спрэд тарылды. Дамушы нарықтың негізгі валюталары мен капитал ағындары тұрақты болып қалады, ал кейбір шекаралық нарық елдері халықаралық қаржыландыру нарықтарына қолжетімділікті қалпына келтірді», – деп мәлімдейді ХВҚ.
Қордың халықаралық қаржылық тұрақтылық туралы баяндамасында «қорытынды кезеңде қиындық туындауы мүмкін» делінеді.
«Геосаяси қысым күш алып, инвесторлардың көңіл-күйіне жағымсыз әсер етуі мүмкін. Коммерциялық жылжымайтын мүлік саласындағы қысым да тым қатты болды, бұл өз кезегінде кредиторларға ауырлық түсіреді деген қауіп бар. Қытайдың қаржы нарығы жылжымайтын мүлік нарығында сақталған проблеманың жағымсыз салдарын әлі сезініп жатыр. Осы шұғыл алаңдаушылықтарға қосымша, қарызға байланысты әлсіз тұстар көбейіп жатыр – көптеген елде тіпті пайыздық мөлшерлемелердің жоғары болуына қарамастан мемлекеттік және жеке секторлар үлкен көлемде қарыз алады», – деп жазылады баяндамада.
Соңғы айларда бүкіл әлем бойынша инфляция деңгейі біршама баяулау динамикасын көрсетті. Бірақ әр елдегі дерегі әртүрлі. Енді бұдан әрі қарай баға қысымының күрт әлсіреу жағдайы қайталанбауы мүмкін. Номиналды кірістілік пен инфляцияға байланысты мемлекеттік облигациялардың кірістілігі арасындағы айырмашылыққа байланысты таяудағы бір-екі жылдағы ең ірі елдердегі инфляция күтулері қайтадан өсіп жатыр. АҚШ, Ұлыбритания, Франция елдерінде орталық банктердің 2 пайыздық мақсатты деңгейінен жоғары күйде қалса, Бразилия мен Мексикада – 3 пайыз шамасында.
Ал әлемде жалғасып жатқан геосаяси тәуекелдер көптеген салаға кері әсерін тигізіп жатыр. Әсіресе, теңіз тасымалы мен энергия тасымалдаушылар өндірісіне келтірген залалы орасан. Бұл әрине, өз кезегінде инфляция өсіміне жол ашады. Сарапшылар инфляцияға қатысты екіұдай пікірде қалып отыр. Олар қазіргі жақсы ахуалдың өзін белгісіздікке жориды. Сол себепті, ақша-несие саясатын жұмсартуға асықпаған жөн деп есептейді.
Ал бұл уақытта Қазақстандағы жылдық инфляция деңгейі тағы да баяулап, мамыр айының қорытындысы бойынша 8,5 пайызды құрады (сәуірде 8,7 пайыз болған). 6 өңірде бәсеңдеген жылдық инфляция 1 өңірде жеделдеп, үшеуінде өзгеріссіз қалыпты. Жылдық инфляцияның ең жоғарғы мәні Қарағанды облысы мен Астана қаласында тіркелді. Ал өткен айда азық-түлік тауарларының бағасы 5,5%-ға дейін баяулаған (сәуірде – 6,3%). Осы топтағы тауарлар бағасының максималды өсімі Алматы қаласында (8,3%), минималды өсім Түркістан облысында (3,4%) тіркелді.
