Кәсіпкерлерге арналған несие мөлшерлемесі олардың депозиттеріне қарағанда тез құлдырап жатыр – Қаржыгерлер қауымдастығы

Қазақстан қаржыгерлер қауымдастығы аналитикалық орталығы сіздердің назарларыңызға 2024 жылдың алғашқы бес айындағы қаржы нарығындағы пайыздық мөлшерлемелердің шолуын ұсынады.

Соңғы 9 жылдағы ең жоғары мәнге жеткеннен кейін (мамырда 6,05%) экономикадағы нақты мөлшерлеме қазіргі уақытта ел экономикасы үшін оның тепе-теңдік деңгейі 3-4% шегінде 5,8%-ды құрайды.

Мұндай жоғары мәнді сақтау үшін инфляциялық болжамды нақтылау  және ТБИ-дың 5%-ы мақсатты көрсеткішке тұрақты қайтарылуы қажет.

Бұл ретте жылдық инфляцияның төмендеу қарқынының бәсеңдеуі (жоғары базалық әсерді есепке алудан алып тастау) және базалық мөлшерлеменің төмендеу циклінің қайта жандануы жағдайында оның тағы да өсе қоюы екіталай.

Құралдар жүйесіндегі өзгерістер (ҚР Ұлттық Банкі ағымдағы жылдан бастап репо арқылы өтімділікті алу бойынша операцияларды жүргізген жоқ) және жүйедегі құрылымдық өтімділік профициті аясында TONIA ақша нарығының мөлшерлемесі негізінен базалық мөлшерлеменің төменгі шегінде сақталады.

Сонымен бірге 2023 жылдың қорытындылары бойынша TONIA ставкасының ҚРҰБ базалық мөлшерлемесіне орташа спрэді 16 б.б. көрсеткішінен − 92 б.б. дейін кеңейді (яғни мөлшерлеме базалық мөлшерлеме дәлізінің төменгі шегі деңгейінде қалыптасады – базалық мөлшерлемеден минус 100 б.б.).

Бұл ретте заңды тұлғаларды кредиттеу бойынша орташа алынған мөлшерлеме мен заңды тұлғалардың депозиттері бойынша мөлшерлеме арасындағы спрэд 2023 жылдың соңындағы 4,5%-дан 4,2%-ға дейін төмендеді (бизнес несиелері бойынша мөлшерлеменің неғұрлым жедел төмендеуіне байланысты).

Сонымен қатар биылғы жылы бизнесті несиелендірудің баға шарттары елдегі ақша-несие конъюнктурасының жұмсаруы аясында барлық кәсіпкерлік субъектілері үшін біртіндеп жақсарғанын көрсетеді (төменде қараңыз).

Алайда бөлшек несиелендіру нарығында базалық мөлшерлеме бойынша шешімдердің берілуі әзірге бақыланбаған, себебі:

•  эмиссиядағы бөліп төлеу жоспарларының жоғары үлесі және бөлшек бизнестің басқа салаларындағы маржа;
• ипотека нарығындағы жеңілдік мөлшерлемесі.

Қарыз нарығында кіріс азайды

Жұртшылық үшін орташа алынған несие мөлшерлемесі мен жеке тұлғалардың депозиттері мөлшерлемесі арасындағы спрэд 2023 жылдың соңындағы 5,5%-дан 6,3%-ға дейін өсті.

Қарыз нарығында корпоративтік облигациялардың да, мемлекеттік бағалы қағаздардың да кіріс мөлшері төмендеуде. Бұл ретте кірістілік МҚҰ облигацияларының жаңа шығарылымдары бойынша базалық мөлшерлеме деңгейінен айтарлықтай асып түседі. Бірақ квазимемлекеттік сектор мен екінші деңгейлі банктер облигацияларының жаңа шығарылымдары үшін базалық мөлшерлеме деңгейіне жақын.

Инфляция әсері

Ақша-несие жағдайының қалыпқа келу қарқынына қатысты экономикадағы инфляциялық қысымның неғұрлым жылдам төмендеуі экономикадағы нақты пайыз мөлшерлемесінің оның тепе-теңдік деңгейінен екі есе дерлік асып кетуіне әкелді. Бұл жылдың екінші жартысында мөлшерлемелерді төмендету циклінің жалғасуына себепкер болады.

Елдегі ай сайынғы инфляция деңгейі (мамырда 0,4%) жылдық ТБИ 5% деңгейінде мақсатты деңгейіне жеткізу үшін қажетті көрсеткішке (0,41% м/м) сәйкес келгенін ескеру керек. Ал бірқатар сауда серіктестері үшін ол теріс (мысалы, Қытай), нөлдік (АҚШ) немесе төмен (ЕО-да 0,2%) деңгейде қалады. Жоғары қарқынмен инфляциямен күресудегі бұл табыс таңдалған әдістің дұрыстығын көрсетеді және экономиканың тұрақты дамуын сақтау жолындағы маңызды қадам болып табылады.

Әйтпесе, инфляциямен күресте жеткен табыстарды бекіту өте қиын болады. Бұл жүйеде ақша-несие саясатын қалыпқа келтіру және пайыздық мөлшерлемелерді төмендету үдерісін кешіктіреді, инфляциялық күтулерді тұрақтандыруды қиындатады, азаматтардың әл-ауқатын жақсарту жөніндегі жалпы критерийге сәйкес келмейді.