Қордағы өзгеріс: Қазақстан алтын үлесін азайтуда  

Алтын өзінің сұлулығы мен тұрақтылығы үшін ежелгі заманнан бері бағасын жоғалтқан емес. Бүгінгі таңда өндірілетін алтынның көп бөлігі зергерлік бұйымдарды өндіруге кетеді. Дегенмен оның жоғары электр өткізгіштігі мен коррозияға төзімділігі және физикалық және химиялық қасиеттерінің басқа да қажетті комбинациялары болғандықтан, алтын да 20 ғасырдың аяғында маңызды өнеркәсіптік металл ретінде пайда болды. Алтын компьютерлерде, байланыс құралдарында, ғарыш аппараттарында, реактивті ұшақ қозғалтқыштарында және басқа да көптеген өнімде маңызды функцияларды орындайды. Алтын өнеркәсiп пен өнер үшiн маңызды болғанымен, ол ұзақмерзiмдi құндылық қоймасы ретiнде барлық тауарлар арасында ерекше мәртебесiн сақтайды. Соңғы кездерге дейін ол негізінен ақшалай металл болып саналды және жыл сайын өндірілетін құймалардың көп бөлігі мемлекеттік қазыналардың немесе орталық банктердің қоймаларына түседі.

Алтынға сұраныс: ең үлкен сатып алушылар

Зергерлік бұйымдарға сұраныс: Алтын – зергерлік бұйымдар секторындағы сұраныстың ең үлкен көзі. Бұл соңғы онжылдықтарда төмендеді, бірақ ол әлі де алтынға жалпы сұраныстың шамамен 50%-ын  құрайды. Үндістан мен Қытай зергерлік бұйымдардың ең ірі нарықтары. Олар жалпы әлемдік нарықтың 50%-дан астамын құрайды. Азия және Таяу Шығыс нарықтарында таза, жоғары карат алтынға сұраныс басым болып отыр.

Инвестиция: Алтын активтер класы ретінде бірегей қасиеттерге ие. Инвестициялық портфельдің өнімділігін қорғауға және жақсартуға, құбылмалылықты төмендетуге және нарықтық күйзеліс кезеңдеріндегі шығындарды азайтуға мүмкіндік береді. Барлық түрдегі инвесторлар алтынды басқа активтерге тәуелсіз қозғалатын сенімді, ұзақмерзімді құндылық қоймасы ретінде қабылдайды.

Орталық банктің сұранысы: Алтын жаһандық орталық банк резервтерінде маңызды рөл атқарады және олар алтынның маңызды иелері. 2008 жылғы қаржылық дағдарыс орталық банктің алтынға қатысты көзқарасының түбегейлі өзгеруіне түрткі болды, бұл оның резервтік активтерді басқарудағы рөлі мен өзектілігін арттырды деуге болады. Дамушы нарықтағы орталық банктер өздерінің ресми алтын сатып алуын арттырды. Ал еуропалық банктер сатуды тоқтатты және бұл сектор қазір алтынға жылдық сұраныстың маңызды көзі болып отыр.

Технология: Алтын өнеркәсіптік металл ретінде кең ауқымда қолданылады, бірақ сұраныс технологияда қолданылатын алтынның  80%-ын құрайтын электроника секторынан туындайды. Металл көптеген тұрмыстық электроника мен автомобиль қолданбаларында кең таралған, мұнда оның химиялық және физикалық қасиеттері біріктіріліп, оны көптеген жоғары деңгейлі құрылғыларда алмастырылмайтын етеді. Электрлендіру тенденциясы сектордағы алтынға сұранысты қолдауды қамтамасыз етеді, жартылай өткізгіш чиптердің көпшілігі металды жабын ретінде немесе жұқа байланыс сымдары түрінде пайдаланады. Қысқасы соңғы технологиялар алтынға мұқтаж болып отыр.

Қазақстан алтын қоры 3 жылда 27,4% азайған

2024 жылдың І тоқсанынағы Дүниежүзілік алтын кеңесінің мәліметі бойынша Қазақстан  310,6 тонна алтынмен әлемде алтын қоры бойынша  17-ші орында. 

Мына динамикаға қарасаңыз, Қазақстан алтын қоры 2011-2021 жылдар аралығында тоқтаусыз өсіп, 2021 жылы өзінің шыңына жетті. Алайда ҰБ алтын қордағы саясатына өзгеріс енгізіп, оның үлесін жалпы қордан төмендету үшін алтын қорын біртіндеп сата бастады. 2021 жылдың І тоқсанынан 2024 жылдың осы кезең аралығында алтын қор көлемі 27,4%-ға немесе 85,2 тоннаға азайған.                                                                

Алтынның үлесі де түсіп келеді

Қазақстанда қордағы алтынның үлесі 2022 жылы 70%-дан асқан болатын. Бұл бұрын соңды болмаған үлкен нәтиже. Алайда Ұлттық банк алтынды қатты валютаға (доллар, еуро) айырбастау саясатын жүргізгеннен кейін, алтынның қордағы үлесі 2024 жылдың сәуіріндегі ақпарат бойынша 59%-ға дейін түскен. Сарапшы Алмас Чукин мырза алтын-валюта қорындағы алтынның үлесі 25-30% аралығында болу керек деп есептейді.

Алтын қаржы құралы емес және оны депозитке салуға болмайды. Әрине, одан бірдеңе табуға болатын кейбір нысандар бар, бірақ олар өте күрделі және Батыс елдеріндегі банктердің қоймасындағы кепілдікті физикалық алып тастауды талап етеді. Сондай-ақ алтынның бағасы өте құбылмалы. Соңғы 20 жылда шарықтаған шамасы мен ең төменгі деңгейлер арасындағы айырмашылық 100%-дан астам болды. Ұлттық банктің алтынды төмен баға кезінде сатып алып, оны жоғары деңгейде сатуы ұтымды болып отыр.

Дегенмен де АҚШ, Германия, Франция мемлекеттерінің қордағы алтынының үлесі 70%-дан асып жатыр. Көптеген дамыған мемлекет, соның ішінде «үлкен жетілік» елдерінің  ұлттық қорларының жартысынан көбін алтынмен сақтауды жалғастырып келеді.

Қазақстан қорындағы басты актив –алтын

Алтын қауіпсіздік, өтімділік және қайтарымдылық сипаттамаларына байланысты орталық банк резервтерінің маңызды құрамдас бөлігі болады – орталық банктердің үш негізгі инвестициялық мақсаты. Осылайша, олар тарих бойы өндірілген барлық алтынның шамамен бестен бір бөлігін құрайтын алтынның маңызды иелері болып отыр.

ҚР ҰБ мамыр айындағы ақпаратқа назар аударсақ, таза халықаралық резерв қоры- 37,8 млрд долларды құраса, оның ішіндегі алтын қоры – 23,0 млрд долларға жетіп отыр. Осылайша алтынның Халықаралық қордағы үлесі 60,8%-ды құрап отыр.

Қазақстан әлемдегі алтынның 4,3%-ын өндірді

АҚШ геологиялық қызметінің  (USGS) мәліметі бойынша 2023 жылдың қорытынды сараптамасына назар аударсақ, әлемдегі ең үлкен алтын өндіруші үштігі – Қытай, Аустралия, Ресей елдері көш бастап тұр. Олар 2023 жылы 370,310 және 310 тонна алтын өндірген. Сондай-ақ Канада 200 тонна, АҚШ 170 тонна алтын өндірсе, Қазақстан осы елдерден кейін алтыншы болып, бір жылда  130 тонна таза алтынды өндірген. Былтыр әлемде 3000 тонна алтын өндіргенін ескерсек, Қазақстанның үлесі 4,3%-ды құрап отыр.

Дүние жүзінде алтын рудаларының кен орындары 120 елде табылған. Кендегі алтынның орташа мөлшері тоннасына небәрі 3,39 г құрайды. Алтынның әлемдік қоры Gold Fields Mineral Services мәліметтері бойынша 100 мың тоннаны құрайды, ал расталған қоры 50 мың тоннаға жуық. Барлық әлемдік қорлардың 70%-ы 10 елде, соның ішінде Қазақстанда (жалпы әлемдік қордың 3%) табылған.

Алтын ұсынысы шектеулі

Алтын – тапшы байлық. Дүниежүзілік алтын кеңесінің есептеулері бойынша жер үстіндегі алтын қорының көлемі 193 мың тоннаға тең, оның құны 7,9 трлн доллар. Өндіріс бұл көрсеткішке жылына шамамен 3 мың тоннаны қосса, бұл жыл сайынғы 1,6% өсімге тең.

Алтын нарығы – тұрақты және жоғары өтімді. Алтын фьючерстер нарығы күнделікті сауда көлемі бойынша орташа есеппен 51 миллиард долларды құрайды, мұнайдан кейінгі екінші орында және биржадан тыс нарықта, алдын ала бағалаулар бойынша, бұл көрсеткіш одан да жоғары – шамамен 61 млрд доллар. Күнделікті сауда көлемі орта есеппен 1 ​​млрд долларды құрайтын алтын айырбастау қорларының (көлеңкелі) нарығын да есте ұстаған жөн. Жалпы әлемдік алтын нарығындағы орташа тәуліктік сауда көлемі 100-200 миллиард долларды құрайды.

Алтын нарығының инвесторлар үшін тартымды екі ерекшелігі бар. Алтынның тапшылығы оны ұзақ мерзімді перспективада тартымды етеді. Дегенмен алтын нарығының көлемі оны институционалдық инвесторлардың, соның ішінде орталық банктердің кең ауқымы үшін маңызы өте жоғары.