«Курсив» топ-менеджментке төлейтін қаржы бойынша қандай банктердің акционерлерін «жомарт» деп атауға болатынын анықтады. Есептеулер көрсеткендей, 2023 жылы Қазақстанның банк секторындағы басқарма мүшелерінің орташа жалақысы айына 24 млн теңгеден 63 млн теңгеге дейін құбылып отырған.
«Курсив» ашық деректер негізінде қазақстандық 15 банктің және Kaspi.kz финтех-холдингінің (Kaspi.kz банкінің бас компаниясы) топ-менеджерлерінің орташа жалақысын есептеп шықты. Орташа айлық сыйақыны есептеу үшін мынадай ақпарат көздері пайдаланылды: шоғырландырылмаған аудиттелген есептер (мұнда негізгі басшыларға ақшалай және ақшалай емес сыйақы туралы ақпарат бар), Қаржылық есептілік депозитарийі (ДФО) порталы (банктер басқарма мүшелерінің жалпы сыйақысын жариялауға міндетті) және аудиттелмеген жылдық есептер (банктер өз еркімен басшылыққа төленетін төлемдер туралы қосымша ақпарат ұсына алады). Топ-менеджерлердің сыйақысын есептеуде бас банктің сыйақысы еншілес ұйымдардың басшыларына төленетін төлемдермен араласып кетпес үшін шоғырландырылмаған аудиттелген есептер қолданылды.
Орташа жалақы басқарма мүшелері мен директорлар кеңесі мүшелері үшін бөлек-бөлек есептелді. Егер банк директорлар кеңесінің жалпы сыйақысын ашып көрсетпесе (заңнама мұндай мәліметтерді жариялауды талап етпейді), ол басқарма мен атқарушы басшылыққа кеткен шығындардың айырмашылығы ретінде есептелді. «Курсив» топ-менеджмент құрамындағы ауыс-түйістерді ескеріп, әрбір басқарма және директорлар кеңесі мүшелерінің есепті жылда қанша ай жұмыс істегенін есептеді. Бұрын жұмыстан шыққан немесе босатылған топ-менеджерлердің төлемдері басқарма немесе директорлар кеңесінің қазіргі құрамына төленгендей болып есептелді. Өйткені бұл шығындарды жұмыс беруші дәл осы есепті жылы көтерді. Егер банктің әртүрлі дереккөздеріндегі деректерде айырмашылықтар болған жағдайда және банк бұл айырмашылықтың себебін түсіндірмесе «Курсив» үлкен соманы таңдағанын еске салады. Директорлар кеңесі мүшелерінің орташа жалақысында мүшелердің барлығы сыйақы алмайтындықтан қателіктер болуы мүмкін (банктер мұндай мәліметтерді ашып көрсетпейді).
«Курсив» есептеріне сәйкес, инфографикада 2023 жылы банктердің топ-менеджерлері (салықтарды шегермегенде) қанша табыс тапқаны және бұл сома 2022 жылмен салыстырғанда қалай өзгергені көрсетілген. Олардың басым көпшілігі – жеке меншіктегі жоғары (кейде өте жоғары) табысы бар институттар, ал олардың иелері менеджментке (соның ішінде өздеріне) қол жеткізген жетістіктері үшін жақсы сыйақы беруге құқылы. Алайда банктердің басшыларына төленетін сыйақы туралы ақпарат қайшылықты және өзгермелі болуы мүмкін. Бұл материалды дайындау барысында «Курсив» осындай бірнеше жағдайға тап болып, банктерден түсініктемелер сұрады.
Мысалы, «Халық Банкінің» аудиттелген есебіне сәйкес, 2023 жылы оның негізгі қызметкерлері жалпы 39 млрд теңге табыс тапқан. Алайда 2023 жылғы жылдық есепте «Қазақстан Халық Банкі» АҚ-ның директорлар кеңесі мен басқарма мүшелеріне төленген сыйақы 42 млрд теңгеге тең (+267 млн теңге) болды көрсетілген. Банктің түсіндіруінше, «түрлі есептерде ақпарат жинау және оны талдау талаптарына байланысты әртүрлі тәсілдер қолданылуы мүмкін». Сондай-ақ банк «жылдық есепте директорлар кеңесі мен атқарушы орган мүшелеріне есепті кезеңде төленген барлық сыйақылар, соның ішінде өкілеттігі тоқтатылған мүшелерге төленген сыйақылар көрсетілген» деп нақтылады. Банк директорлар кеңесі мен басқарма мүшелеріне төленетін сыйақыны бөлек көрсетуден бас тартты. Себебі «Қазақстан Республикасының акционерлік қоғамдар туралы заңы» мұндай міндеттемені қарастырмайды.
Jusan Bank-те де осындай жағдай орын алды: екі дереккөз арасындағы айырмашылық 411 млн теңгені құрады. Жылдық есеп бойынша, банктің топ-менеджерлеріне 2023 жылы 215 млрд теңге төленген. Алайда аудиттелген есепте бұл сома 174 млрд теңгеге дейін азайған. Банк мәліметі бойынша, 174 млрд теңге – бұл 2023 жылғы негізгі басқарушы персоналға есептелген шығындар, ал 215 млрд теңге – бұл 2023 жылы төленген сома, оған алдыңғы кезең үшін кейінге қалдырылған сыйақы кіреді. Шынында да, қаржылық ұйымдардың басшыларының еңбекақысын реттейтін Ұлттық банктің қаулысы 7 500 АЕК-тен асатын сыйақының бір бөлігін тоқтатып қоюды қарастырады. Тоқтатылған бөлік үш жылдан кем емес мерзімде тең үлестермен төленуге тиіс. Бірақ бұл төлем қаржы ұйымы тарапынан кепілдендірілмейді және басшы қызметкер жұмыстан шыққан жағдайда төленбейді.
Kaspi.kz-тегі топ-менеджерлердің табысының негізгі бөлігін жалақы емес, акциялар негізіндегі төлемдер құрайды. Мысалы, 2022 жылғы аудиттелген есеп бойынша, «директорлар мен басқа да негізгі басшылар» 377 млн теңгені ақшалай сыйақы, ал 131 млрд теңге акция негізінде алған. Бірақ 2023 жылғы аудиттелген есепте 2022 жылға акциямен төленген сома екі есе азайып, 73 млрд теңгеге дейін төмендеді. Компания бұл сомалардың қайсысы (131 млрд теңге немесе 73 млрд теңге) дұрыс екенін нақтыламады. Сондай-ақ Kaspi.kz «директорлар мен басқа да негізгі басшылар» деп кімді атайтынын түсіндірмеді. Kaspi.kz компаниясы «нақты төленген сыйақыны анықтау үшін 2023 жылғы аудиттелген шоғырландырылған есепте көрсетілген сомаларды қарау қажет» деп жауап берді: яғни, 2023 жылға 535 млн теңге және 2022 жылға 800 млн теңге. Kaspi.kz топ-менеджерлерінің орташа сыйақысын есептеу кезінде «Курсив» тиісті жылдың аудиттелген есептеріндегі деректерді, соның ішінде акциялар негізінде төленген төлемдерді қолданды: 2023 жылы 48 млрд теңге, 2022 жылы 131 млрд теңге және 2021 жылы 114 млрд теңге.
«Нұрбанктың» 2022 және 2023 жылдарға арналған аудиттелген есептерінде айырмашылықтар байқалды. 2022 жылы банк директорлар кеңесі мен басқарма мүшелерінің жалпы сыйақысы 243 млн теңгені құрады деп мәлімдеген болатын. Алайда 2023 жылы 2022 жылғы сыйақы сомасы 292 млн теңгеге дейін ұлғайды. «Курсивтің» сұрағына жауап ретінде, банктің өкілдері есептерде қате кеткенін мойындады. «2023 жылғы жеке есепте 2022 жылға арналған сыйақы мөлшері шоғырландырылмаған есептен дұрыс алынбай, 243 млн теңгенің орнына 292 млн теңге көрсетілген», деп түсіндірді «Нұрбанк» өкілдері.
Home Credit банкіндегі 2023 жылғы аудиттелген есеп пен жылдық есептегі деректер сәйкес келмеді. Бірінші құжатқа сәйкес, директорлар кеңесі мен басқарма мүшелерінің жалпы сыйақысы 849 млн теңгені құрады, ал екінші құжатта осы адамдар сол жылы 11 млрд теңге алғаны айтылады (+238 млн теңге). Jusan жағдайындағыдай, бұл жерде де сыйақының бір бөлігінің тоқтатылып төленген болуы мүмкін. Дегенмен алдыңғы үш жылда жылдық есеп пен аудиттелген есептегі деректер бірдей болған. «Курсивтің» сауалына Home Credit жауап берген жоқ.
