БРИКС (BRICS) — бұл бес дамушы экономикалық қуатты елдерден тұратын халықаралық ұйым. Олардың атауы ағылшын тіліндегі қысқартылуымен белгілі: Бразилия (B), Ресей (R), Үндістан (I), Қытай (C) және Оңтүстік Африка (S). БРИКС елдері әлемдік экономикадағы маңызды ойыншылар және олар бірлесіп жұмыс істеу арқылы өздерінің экономикалық, саяси және геосаяси ықпалдарын күшейтуді мақсат етеді.
БРИКС тарихы
БРИКС тұжырымдамасы алғаш рет 2001 жылы Goldman Sachs банкілік компаниясының экономисі Джим О’Нилдің баяндамасында ұсынылды. Ол осы елдердің экономикасы қарқынды дамып келе жатқанын және олар болашақта жаһандық экономиканың қозғаушы күшіне айналатынын болжады. Бастапқыда ұйым BRIC деп аталып, төрт елді ғана қамтыды (Оңтүстік Африка кейінірек, 2010 жылы қосылды).
Әлемдік экономикалық күштер: БРИКС және G7 елдері
БРИКС елдерінің ЖІӨ өсімі, әсіресе, Қытай мен Үндістандағы өсім, Үлкен жетілік (G7) елдеріне қарағанда әлдеқайда жоғары. БРИКС елдерінің жыл сайынғы ЖІӨ өсімі орташа есеппен 4-7% болса, G7 елдерінде бұл көрсеткіш 1-3% шамасында ғана.
Алайда ЖІӨ көлеміне келсек, G7 елдері әлі де әлемдегі ең ірі экономикалар болып қала береді, олардың жалпы ЖІӨ көлемі БРИКС елдерінен әлдеқайда жоғары. Мысалы, 2023 жылы G7 елдерінің ЖІӨ көлемі шамамен 45 трлн долларға жетсе, БРИКС елдерінің жалпы ЖІӨ-і шамамен 30 трлн долларды құрайды. Дегенмен БРИКС елдерінің экономикалық өсімінің жоғары қарқыны бұл алшақтықты азайтып келеді.
БРИКС-тің әлемдік экономикадағы рөлі
Әлемдік ЖІӨ-нің үлесі: БРИКС елдері әлемдік экономикада маңызды рөл атқарады, өйткені олардың жиынтық жалпы ішкі өнімі (ЖІӨ) әлемдік ЖІӨ-нің шамамен 30%-ын құрайды. Бұл олардың әлемдік экономикалық өсімге айтарлықтай үлес қосатынын көрсетеді. Әсіресе, Қытай мен Үндістанның өсу қарқыны ерекше байқалады.
Халық саны: БРИКС елдері әлем халқының шамамен 46%-ын құрайды. Үндістан мен Қытай әлемдегі ең халқы көп елдер болып табылады, ал бұл елдерде ішкі тұтыну мен еңбек ресурстарының молдығы экономикалық дамуды қолдауда маңызды факторы.
Шикізат және табиғи ресурстар: БРИКС елдері табиғи ресурстарға өте бай. Ресей мен Бразилия мұнай, табиғи газ, пайдалы қазбалар және ауыл шаруашылығы өнімдері бойынша ірі экспорттаушылар. Оңтүстік Африка алтын, платина және басқа да құнды минералдар өндіретін басты ел. Бұл елдер әлемдік шикізат нарықтарына елеулі ықпал етеді.
Сауда және инвестиция: БРИКС елдері жаһандық сауда қатынастарының маңызды қатысушылары. Қытай — әлемдегі ең ірі экспорттаушы ел, және көптеген БРИКС елдері сауда әріптестері ретінде тығыз байланыста. Олар өзара сауда көлемін арттыру арқылы жаһандық экономикаға жаңа импульстар береді, сондай-ақ шетелдік инвестициялар тарту және инфрақұрылымдық жобаларды қаржыландыру арқылы экономикалық ынтымақтастықты күшейтуде.
Ортақ валюта
БРИКС елдері АҚШ доллары мен еуроға балама ретінде өзара саудада ұлттық валюталарды қолдануды дамытуды көздеп отыр. БРИКС елдері арасындағы көптеген сауда операциясы АҚШ долларымен жүзеге асырылады. Доллардың халықаралық қаржы жүйесіндегі үстемдігі бұл елдерді санкциялар, валюталық құбылмалылық және АҚШ-тың монетарлық саясатына тәуелді етеді. Ортақ валюта осы тәуелділікті төмендетуді көздейді.
БРИКС елдері арасындағы сауда көлемін арттыру және экономикалық ынтымақтастықты нығайту үшін ортақ валюта пайдалану тиімді болуы мүмкін. Ол елдер арасындағы төлемдер мен есеп айырысуларды жеңілдетіп, трансакциялық шығындарды азайтуға көмектеседі. Сонымен қатар олар әлемдік қаржы институттарына балама ретінде өздерінің Жаңа даму банкін (New Development Bank) құрды. Бұл банк дамушы елдерге инфрақұрылымдық және әлеуметтік жобаларға қаржы бөледі, бұл оларды Дүниежүзілік банк пен Халықаралық валюта қорынан (ХВҚ) тәуелсіз етуге мүмкіндік береді.
Табиғи ресурстарға өте бай
БРИКС елдері әлемдегі негізгі табиғи ресурстарды өндірушілер және экспорттаушылар. Мұнай, газ, көмір, металдар, ауыл шаруашылығы өнімдері сияқты ресурстардың үлкен бөлігі осы елдерден жеткізіледі. Бұл олардың әлемдік экономикадағы маңызды рөлін күшейтеді және шикізат нарықтарының тұрақтылығына ықпал етеді. БРИКС елдерінің әлемдік экономикадағы материалдық ресурстарды өндіру және экспорттау рөлі зор. Олардың табиғи ресурстарға байлығы, энергия мен ауыл шаруашылығы өнімдеріндегі ықпалы, сондай-ақ металл және сирек кездесетін элементтер өндірісі жаһандық нарықтардың тұрақтылығына және экономикалық өсуге елеулі әсер етеді. Бұл – елдердің ресурстарға қолжетімділігі және оларды өндіру мүмкіндігі әлемдік экономикадағы стратегиялық күшті анықтайтын басты факторлардың бірі.
БРИКС әлемдік экономикадағы орны арта түсуде. Бұл ұйым дамушы елдердің экономикалық күшін біріктіру арқылы әлемдік экономикалық тәртіптің жаңа моделін ұсынуға тырысады. Сауда, инвестициялар, қаржы және технология саласындағы ынтымақтастық олардың өз ықпалын арттыруға және әлемдік экономикалық мәселелерді шешуге бағытталған. Алдағы жылдары БРИКС елдерінің рөлі күшейіп, әлемдік экономикалық сахнада маңызды ойыншы бола береді.
