Қазақстандықтардың тең жартысына жуығы жеке кәсіп ашуды, өз ісін бастауды армандайды. Бұған HeadHunter жұмыс іздеу жүйесі жүргізген сауалнаманың нәтижесі дәлел.
Сауалнамаға қатысқандар елімізде тауар өндіруге қатысты бизнес идеяларын іске асыруды ойлап жүргенін жеткізген. Ал қазіргі кезде жеке кәсібі барлар арасында құрылыс материалдарын, тұрмыстық техника немесе азық-түлік өнімдерін шығарумен айналысатындары басым. Алайда Қазақстанда балалар ойыншықтары, балалар киімдері мен косметикаға қатысты кәсіп ашатындар аз болып шықты.
2025 жылға арналған үздік бизнес идеялар
Қазақстан – экономикалық әлеуеті орасан мемлекет, мұнда мемлекеттік қолдау, табиғи ресурстар және инновацияларға қызығушылықтың артуы бизнес үшін қолайлы жағдай туғызады. 2025 жылы жаһандық үрдістер мен жергілікті ерекшеліктерге сәйкес жобаларды ашу қомақты табыс әкелуі мүмкін.
Маркетплейстерде сауда жасау
Елдегі электрондық коммерция секторындағы алаңдар өз үлесін арттыруды жалғастыруда. Өткен жылдың соңында электронды коммерция нарығының көлемі 2,4 трлн теңгеден асты. Маркетплейстер арқылы зат сату барлық бөлшек электрондық коммерцияның 89%-ға дейінгі үлесін құрады. 2023 жылы қазақстандықтар интернет арқылы 50 млн рет сауда жасаған. Аталған сала жалпы ішкі өнімнің 18,2%-на тең. Сондай-ақ жұмыс істейтін халықтың 16,7% осы салада еңбек етеді. Сонымен қатар онлайн-дүкен бизнес бастаудың ең оңай жолдарының бірі.
Қазақстанда отандық сауда алаңдарынан басқа шетелдік платформалар да танымал. Мәселен, бүгінде Ресейдің Ozon және Wildberries маркетплейстерінде 100 мыңнан астам қазақстандық кәсіпкер тіркелген. Бұл туралы жыл басында Сауда және интеграция министрлігі хабарлады. Бұған қоса аталған алаңдардың қызметін пайдаланушылар саны артып келеді. Бір ыңғайлы тұсы – электронды сауда алаңдарында бизнес бастау үшін қомақты қаржы керек емес. Майда-шүйде заттар сатудан, бар болғаны 3-5 мың теңгемен кәсіп ашқан кәсіпкерлер де бар. Ал маркетплейстерде бизнес бастау үшін не істеу керек?
І қадам: өтімді тауар, дұрыс «сала» таңдау
Ең бастысы – болшағы зор, сұранысқа ие өнім ұсыну немесе трендтегі тауар сату. Дегенмен ең танымал санатта табысқа жету өте қиын екенін естен шығармаңыз. Себебі мұндай нарықта бәсекелестік жоғары болады. Мысалы, ең сұранысқа ие сала – смартфондар мен басқа да электронды құрылғылар сату. Кәсіпкерлер арасында баға 10-20 теңгеге ғана ауытқиды. Сондықтан бұл салаға «кіру» оңай емес.
Маркетплейстерде жақсы өтетін тағы бір санат – киімдер сегменті. Мұнда бос ниша табуға болады. Мысалы, қазақи нақыштағы киім – ерекше символика немесе оюы бар дүниелер. Бұл ұлттық киімдер сату емес. Елдің мәдениетінен, салт-дәстүрінен, көрікті жерлерінен шабыттанған заманауи дизайн туындылары. Қазіргі кезде жергілікті брендтер танымал бола бастады. Киім санатында бірегей «нишаны» табу электроникаға қарағанда оңайырақ.
ІІ қадам: қаржылық жоспар құру
Электронды сауда алаңдарында сауда жасау үшін бизнес-жоспар керек. Ол күрделі және операциялық шығындар тізімінен, болжамды кіріс пен пайдадан тұрады. Шығындарға тауарларды сатып алу, кеңсе немесе қойманы жалға алу, қызметкерлердің жалақысы мен логистика кіреді. Бұл кезеңде сіз қандай бастапқы капитал қажет екенін түсінуіңіз керек. Бұл тауарлардың бірінші партиясын сатып алу немесе өндіру үшін қажет. Содан кейін нарықты талдап, сату бағасын есептеген жөн. Ол нақты кіріс ала бастаған кезде жобаның пайдасы мен шығыны қанша уақытта өтеледі деген сұраққа жауап береді.
ІІІ қадам: кәсіпкерлікті заң бойынша жүргізу, жеке кәсіпкер ретінде тіркелу
Жеке кәсіпкер ретінде тіркелу үшін сканерленген құжаттарды онлайн түрде маркетплейс менеджерлеріне жіберу керек. Құжаттар пакетіне өтініш үлгісі, кәсіпкердің төлқұжаты мен ЖСН, жеке кәсіпкерді немесе компанияны тіркеу туралы куәлік, салық органдарында тіркеу есебіне қою туралы куәлік кіреді. Сауда алаңы болашақ серіктестің сенімділігін тексереді, кейін барлығы заңды болса тіркейді.
АТ және цифрлық қызметтер
Инвестициялар мен сұраныстың артуына байланысты IT секторы Қазақстандағы ең жылдам дамып келе жатқан салалардың біріне айналды.
Бизнес идеялар:
• Қолданбалар әзірлеу (fintech, денсаулық сақтау, білім беру).
• Киберқауіпсіздік қызметтері.
• Электрондық коммерция платформаларын құру.
• IT курстарын жасау.
Статистика:
• Қазақстандағы ІТ-нарық орта есеппен жылына 20%-ға өсіп келеді.
• Елде 19 млн-ға жуық интернет пайдаланушысы бар. Бұл ретте цифрлық қызметтерге сұраныс жоғары.
• IT шешімдер бойынша аутсорсинг қызметтер шетелде де танымал.
Тағы бір табысты бизнес идеялардың бірі – агро кәсіпкерлік
Қазақстанда ауыл шаруашылығы экономиканың негізгі салаларының бірі болып қала береді. Бұл бағытта бизнес идеялар жетерлік. Мәселен, органикалық дақылдар өсіру (кинуа, амарант). Мұны үй жағдайында айналысудан бастауға болады. Кейін мерамханаларға өткізіп, монетизацияға шығуға болады.
Ауыл шаруашылығындағы тағы бір тиімді жоба – омарта ұстап, бал өндіру және шетелге экспорттау. Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Мемлекеттік кірістер комитетінің мәліметі бойынша, 2023 жылы Қазақстан шетелге жалпы сомасы 406,2 мың долларға (182,8 млн теңге) 222,7 тонна бал экспорттаған. Қазақстаннан табиғи балды ең көп сатып алатын елдер Өзбекстан, Қытай, Сауд Арабиясы және Германия.
2023 жылы Өзбекстан Қазақстаннан жалпы құны 112,2 мың долларға (50,5 млн теңгеге) 111 тонна, Қытай 176,6 мың долларға (79,5 млн теңгеге) 45,7 тонна, Сауд Арабиясы 44,4 мың долларға 22,2 тонна (20 млн теңгеге жуық), Германия –23,8 мың долларға 21 тонна (10,7 млн теңге) бал сатып алды. Шетелден сұраныс әлі де жоғары. Сондықтан омарта ұстап, бал ара өсіру тиімді бизнес жоба болып қала береді.
Бұған қоса Қазақстанда жыл бойы көкөністер мен көк-сөк өсіретін жылыжай шаруашылығын құру да тиімді бизнес жоба саналады. Себебі мұның бәрі мезгілге сай өседі. Ал қыста барлық көкөністер мен көк-сөк бағасы шарықтаған кезде отандық өнім ұсынуға да болады.
Агробизнес бойынша статистика:
• Қазақстан егістік алқаптары бойынша әлемде 9-шы орында, бірақ органикалық егіншілік 1%-ды ғана құрайды.
• Қытаймен және Еуропалық Одақпен жасалған келісімдердің арқасында 2025 жылы ауыл шаруашылығы өнімдерінің экспорты 30%-ға артуы мүмкін.
• Қазақстанда шағын шаруашылық қожалықтар арасындағы бәсекелестік төмен.
Экологиялық бизнес және қалдықтарды қайта өңдеу саласы
Сарапшылар 2025 жылы «жасыл экономиканы» дамыту және қоршаған ортаны қорғау жөніндегі мемлекеттік бағдарлама аясында экологиялық стартаптарға сұраныс артатынын айтады.
Бизнес идеялар:
• Пластмасса, шыны және металдарды қайта өңдеу.
• Биологиялық ыдырайтын қаптамалар өндіру.
• Электрондық қалдықтарды жинау орындарын ашып, кәдеге жарату бойынша жобалар бастау.
Бұл идеяны ұсынып отыруымыздың сыры неде? Қазақстанда жыл сайын шамамен 5 млн тонна қалдық шығарылады, оның 15%-дан азы қайта өңделеді. Сонымен қатар экологиялық жобаларды мемлекет қолдайды. Осы бағытта субсидиялар мен салық жеңілдіктер қарастырылған. Бұған қоса аталған салада бәсекелестік төмен, бірақ жабдық үшін бастапқы капитал қажет.
Онлайн білім беру бағытында кәсіп ашу
Қазіргі цифрландыру жағдайында білім маңызды және жылдам дамып келе жатқан сала болып қала береді.
Бұл бағытта емтихандарға дайындалуға арналған платформалар (ҰБТ, IELTS, SAT) әзірлеуге болады. Себебі пандемиядан кейін қашықтан білім алу саласы танымал бола бастады.
Онлайн білім беру саласында IT мамандықтары мен цифрлық дағдылар бойынша курстар ашуға болады. Сондай-ақ қашықтан тілдерді оқыту (әсіресе ағылшын және қытай тілдері) курстарын ашуға болады.
Осы бағытта