8 наурыз Халықаралық әйелдер күні – әлемдегі ең танымал мерекелердің бірі. Алайда оның түп-тамыры тек көктем, гүлдер мен құттықтауларға ғана байланысты емес. Бұл күн әйелдердің өз құқықтары үшін күресімен тығыз байланысты.
Барлығы 1857 жылы 8 наурыздан бастау алады. АҚШ-тағы тоқыма фабрикасында жұмыс істейтін 15 000-ға жуық әйел Нью-Йорк қаласының көшелеріне шығып, еңбек жағдайларын жақсартуды, лайықты жалақы төлеуді талап етті. БАҚ бұл акцияны «бос қазандар шеруі» деп атады. Кейінірек бұл күнді 8 наурыз мерекесі бастау алған күн ретінде тарихта қалды. Дегенмен оның халықаралық мәртебе алуына біраз жыл керек еді.
XIX ғасырда әлемде әйелдер қозғалысы белсенді түрде дами бастады. Араға 50 жыл салып, 1908 жылы Нью-Йорк тоқыма фабрикасындағы жұмысшы әйелдер қайта шеруге шығып, еңбек жағдайын жақсартуды, жұмыс күнін қысқартуды және ер адамдармен тең жалақы төлеуді талап етті.
Бұл оқиға неміс социалисі Клара Цеткинге шабыт берді. 1910 жылы Копенгагенде өткен Халықаралық әйелдер конференциясында «Әйелдер күні» мерекесін белгілеуді ұсынған еді.
Осылайша алғаш рет 8 Наурыз Аустрия, Германия, Дания және Швейцарияда 1911 жылдан бастап атап өтілді. Ресейде бұл мереке 1913 жылы ресми түрде мойындалып, 1921 жылдан бастап 8 наурызда атап өтіле бастады. Кеңес Одағында 1965 жылдан бастап бұл күн демалыс күні болып жарияланды.
Бүгінде БҰҰ 8 Наурызды әйелдер құқықтары мен бүкіл әлемдегі бейбітшілік үшін күрес күні ретінде ресми түрде мойындайды. Дегенмен әр ел бұл мерекені өзіндік ерекшеліктерімен атап өтеді.
Қазақстандағы 8 наурыз тарихы
Қазақстанда 1923 жылы 8 наурыз мерекесі Халықаралық еңбекші әйелдер күні болып бекітілді. Жалпы мереке алғаш рет Кеңес Одағының құрамында болған кезде ресми түрде атап өтіле бастады. 1965 жылы бұл күн мемлекеттік деңгейде бекітіліп, демалыс күніне айналды.
Тәуелсіздік алғаннан кейін Қазақстанда мереке сақталып, ұлттық деңгейде атап өтілетін мейрамдар тізімінде қалды. Бұл айтулы күн тек әйелдерді құттықтау күні ғана емес, қоғамдағы гендерлік теңдік мәселелерін талқылау күніне айналды.
Қоғамдағы әйелдердің орны мен мүддесі үшін күрескен қайраткер әйелдер
Қазақ қоғамында әйелдердің рөлі ғасырлар бойы маңызды болғанымен, олардың білім алуы, қоғамдық өмірге араласуы тиісті деңгейде болмады. Алайда елдің даму тарихында өз құқықтарын талап етіп, білім мен өркениетке жол ашқан батыл әйелдер де аз болған жоқ. Олар тек өз тағдырын ғана емес, бүкіл ұлттың болашағын өзгертуге үлес қосты.
Осындай қайраткер әйелдердің қатарында қазақ қыздарының білім алуына жол ашқан Құснижамал Нұралыханова, әйелдердің теңдігі үшін күрескен мемлекет және қоғам қайраткері Алма Оразбаева, қоғамдағы өзгерістерге ықпал еткен басқа да ағартушы, ұстаз, дәрігер, журналист және мемлекет қайраткерлері бар. Олардың еңбегі мен ерік-жігері бүгінгі Қазақстандағы әйелдердің еркін өмір сүруіне, білім алуына, саясат пен ғылымда биік белестерді бағындыруына негіз болды.
Алма Оразбаева – қазақ қыздарының арасындағы алғашқы саясаткер және қоғам қайраткері
Қазақстан тарихында әйелдердің саяси аренада көрінуі XX ғасырдың басында басталды. Бұған дейін қазақ әйелдерінің қоғамдағы рөлі көбінесе отбасы және шаруашылық істерімен шектелді. ХХ ғасырдың басындағы әлеуметтік-саяси өзгерістер әйелдерге өз мүдделерін қорғауға мүмкіндік берді. Солардың бірі – Алма Оразбаева.
Бастапқыда ауылдық мектепте алып, кейін Орда қаласындағы оқу орнына түсті. Алманың саяси көзқарастары осы кезде қалыптаса бастады. Себебі ол әйелдердің білім алуы мен қоғамдағы белсенділігін арттыру қажеттілігін түсінді.
Алма Оразбаева Қазақстандағы алғашқы әйел саясаткерлердің бірі ретінде тарихта қалды. Кеңес үкіметі орнағаннан кейін, белсенді қызметке араласып, әйелдердің құқықтарын қорғау ісімен айналысты.
1920 жылдары Қазақстанда Кеңес билігі орнаған кезде әйелдердің жағдайын жақсартуға бағытталған реформалар жүргізіле бастады. Алайда бұл өзгерістерге қарамастан, әйелдер әлі де көптеген қиындықтарға тап болды. Сол уақытта Алма Оразбаева әйелдердің құқықтарын қорғауға арналған түрлі бастамаларды іске асырды. Атап айтқанда, әйелдердің сауат ашуына, білім алуына жағдай жасауға тырысты. Әйелдерді қоғамдық және саяси өмірге белсенді араласуға үндеді. Гендерлік теңдік мәселесін көтерді.
Алма Оразбаеваның өмірі мен қызметі қазіргі Қазақстандағы гендерлік теңдікке ұмтылыс тарихының маңызды бөлігі деуге болады. Ол өз заманында батыл шешімдер қабылдап, әйелдердің қоғамдағы рөлін өзгертуге үлес қосты. Бүгінгі таңда Қазақстанда әйелдер саясатта, бизнесте, ғылым мен мәдениетте үлкен жетістіктерге жетуде. Бұл – кезінде Алма Оразбаева сияқты тұлғалардың атқарған жұмысының нәтижесі.
Құснижамал Нұралыханова – қазақ қыздарын білімге жетелеген алғашқы мұғалім
XIX ғасырдың соңы мен XX ғасырдың басында дәстүрлі көзқарастарға байланысты қыз балалар көбіне отбасы мен ошақ қасына бейімделіп, білім алу мүмкіндігі шектелді. Сол кезеңде қазақ қыздары үшін білімге жол ашқан ерекше тұлғалар болды. Солардың бірі – алғашқы қазақ әйел-мұғалімі, ағартушы Құснижамал Нұралыханова.
Құснижамал Нұралыханова XIX ғасырдың екінші жартысында дүниеге келген. Оның отбасы ағартушылықтың маңызын түсінген, сондықтан қыз баласының білім алуына мүмкіндік жасаған. Ол өзінің бастауыш білімін медреседе алып, кейіннен оқуын жалғастыру үшін Ресейге барады.
Ол кезде қазақ қыздарының шетелде білім алуы өте сирек кездесетін жағдай еді. Бірақ Құснижамал бұл мүмкіндікті пайдаланып, білімін тереңдетіп, мұғалім болу туралы шешім қабылдайды.
Білімін алған соң, Құснижамал Нұралыханова туған жеріне оралып, қазақ қыздары үшін алғашқы мектептердің бірін ашады. Бұл оқиға қазақ қоғамы үшін аса маңызды кезең болды, өйткені оған дейін қыз балаларға арналған арнайы білім ордалары болмаған еді.
Құснижамал тек мұғалім ғана емес, сонымен бірге білім саласын дамытуға белсенді қатысқан реформатор болды. Ол оқу бағдарламаларының жасалуына ықпал етіп, қыздар үшін мектеп ашудың маңыздылығын насихаттады.
Құснижамал Нуралыханованың қазақ қоғамына қосқан үлесі
- Қазақ қыздарының білім алуына жол ашқан алғашқы ұстаздардың бірі.
- Қыздарға арналған мектеп ашып, әйелдердің білім алуына жаңа мүмкіндік жасады.
- Қазақстандағы білім жүйесінің дамуына зор үлес қосты.
- Мұғалім ретінде бірнеше ұрпаққа білім берді.
Әлем елдеріндегі 8 наурызға қатысты дәстүрлер
Әр ел бұл мереке өзіндік ерекшеліктерімен атап өтеді. Мысалы, Италияда ер адамдар әйелдерге мимоза гүлін сыйлайды. Әйелдер құрбыларымен жиналып, мейрамханаларға барады. Қытайда әйелдерге түстен кейін демалыс беріледі, бірақ бұл күн айтулы мереке ретінде саналмайды. Вьетнамда мереке елдің тәуелсіздігі үшін күрескен әйелдерге арналады. АҚШ-та Халықаралық әйелдер күні ретінде танылады, бірақ көбі оны атап өтпейді. Белсенділер әйелдер құқықтары мен теңдік тақырыбында шерулер ұйымдастырады.
Халықаралық әйелдер күнінің қазіргі маңызы
Бүгінгі таңда 8 наурыз тек әйелдерді құттықтайтын күн ғана емес, сонымен қатар әйелдердің құқықтарын қорғау және гендерлік теңдік мәселелеріне назар аударатын күн.
8 наурыздың символдары
Халықаралық әйелдер күні көктеммен, нәзіктікпен және әйелдердің қоғамдағы рөліне деген құрметпен байланысты. Бұл күннің негізгі рәміздері:
- Мимоза – наурыз айының басында гүлдейді. Италияда 8 наурыздың дәстүрлі символы.
- Қызғалдақ, раушан және лалагүл – бұл күні ер адамдар әйелдерге ең жиі сыйлайтын гүлдер.
- Күлгін, жасыл және ақ түстер – әйелдердің теңдік үшін күресінің символдары. Күлгін – әділдік, жасыл – үміт, ақ – тазалық белгісі.
- Венера белгісі –нәзіктік белгісі, оны бүкіл әлемдегі феминистік қозғалыстар пайдаланады.
Әртүрлі аймақтарда өткізілетін мерекелік іс-шаралар
- Ресми шаралар – ел дамуына үлес қосқан әйелдерге марапаттар беріледі.
- Отбасылық құттықтаулар – ер адамдар мен балалар аналары мен әжелеріне, әпке-қарындастарына, әріптестері мен достарына сыйлықтар береді.
- Гүл сыйлау – мерекенің ажырамас дәстүрі.
- Мәдени іс-шаралар – елімізде концерттер, көрмелер мен фестивальдер ұйымдастырылады.
Сонымен қатар:
- Астана мен Алматыда – әйелдерге арналған марапаттау рәсімдері, концерттер мен қайырымдылық акциялары өтеді.
- Мектептер мен университеттерде – оқушылар мен студенттер мұғалімдер мен оқытушыларды құттықтап, концерттер ұйымдастырады.
- Жұмыс орындарында – әріптестер бір-бірін құттықтап, корпоративтік іс-шаралар өткізеді.
- Қоғамдық қозғалыстар мен ұйымдар – гендерлік теңдік туралы талқылаулар, форумдар ұйымдастырады.
Еске сала кетсек, биыл 8 нaурыз сенбі, яғни, демалысқа түседі.
Сондықтан заң бойынша демалыс 10 нaурыз – дүйсенбі күніне ауыстырылады. Бұл ретте аптасына 5 күн жұмыс істейтін қызметкерлер 3 күн (8, 9, 10 нaурыз) демалады. Аптасына 6 күндік жұмыс істейтіндерге 8 нaурыз (сенбі) және жексенбі 2 күн демалыс беріледі.
