Солтүстік Каспий 75 жыл ішінде жойылып кетуі мүмкін – депутат
2005-2023 жылдар аралығында Каспий теңізінің деңгейі 185 см-ге төмендеп, су бетінің ауданы 31 мың шаршы шақырымға азайды. Орташа есеппен теңіз жылына 10 см-ге шегініп келеді. Алдағы 75 жылда Солтүстік Каспий толықтай жойылып кетуі мүмкін. Осындай дерек келтірген депутат Сергей Пономорев теңіздің экологиялық ахуалына алаңдаушылық білдірді.
Мұнай жобаларына экологиялық аудит жүргізу қажет
Депутат теңіз аумағында жұмыс істейтін мұнай жобаларына экология тұрғысынан халықаралық аудит жүргізу қажет деп санайды. Өйткені Каспий теңізі экологиялық апатты жағдайда екенін, ал оған мұнай өңдеу компанияларының тікелей әсері барын айтады.
«Халықаралық және қазақстандық экологтардың зерттеулеріне сүйенсек, 2005- 2023 жылдар аралығында теңіз деңгейі 185 см-ге төмендеді, ал су бетінің ауданы 31 мың шаршы шақырымға қысқарды. Бұл шамамен Бельгияның аумағына тең. Орташа есеппен теңіз жылына 10 см-ге шегініп келеді, ал кейбір жылдары 25 см-ге дейін жеткен. NASA Earth Observatory жерді зондтау мәліметтеріне сәйкес, 2008 жылдан 2023 жылға дейін Қазақстанның Каспий теңізі секторындағы су айдыны 7%-ға қысқарған. Ең көп таяздану Атырау аймағында байқалады. Осы қарқын жалғаса берсе, Солтүстік Каспий 75 жыл ішінде жойылып кетуі мүмкін«,– деп мәлімдеді депутат.
Пономорев теңіздің биоалуандылығы да үлкен дағдарысқа ұшырағанын ашып айтты. Химиялық заттардың тұрақты шығарылуы мен мұнайдың төгілуі салдарынан су ортасы ластана бастаған. Каспий итбалықтарының саны бір миллионнан жүз мыңға дейін азайған. Депутат экологиялық ахуалдың теріс әсері, Атырау және Маңғыстау облыстарының халқына да кесірін тигізіп отырғанын айтады.
Теңіз экологиясына мұнай компаниялары неге немқұрайлы қарайды
Депутат теңіздегі экологиялық ахуалдың ушығуына мұнай компанияларын кінәлады. NCOC және Теңізшевройл сияқты ірі мұнай компанияларын экологиялық нормаларды елеп-ескермейді деп айыптады.
«2014 жылы NCOC компаниясына салынған 134 миллиард теңге экологиялық айыппұл іс жүзінде 50 млн АҚШ доллары мөлшерінде EXPO-2017 көрмесіне инвестиция ретінде жұмсалуы шартты түрде жойылды. Мұндай жауапкершіліктен жалтару практикасы басқа компанияларда да байқалады. Биылғы жылдың ақпан айында «Теңізшевройл» компаниясы келісімшарт негізінде өз төлемдерінен мемлекеттік бюджетке роялти түрінде айыппұлдар ұстап отыр. Компания қоршаған ортаға, халықтың денсаулығына және жалпы Каспий теңізінің болашағына немқұрайлы қарап отыр», – деді Пономорев.
Депутат ұсынысы
- Мұнай компанияларына экологиялық талаптарды қатаңдату;
- Жүйелі заң бұзушылықтар үшін олардың лицензияларын уақытша тоқтату;
- Каспийдегі барлық мұнай жобаларына халықаралық аудит жүргізу;
- ҚазКаспийТеңізҒЗИ-ға республикалық мемлекеттік кәсіпорын (РМК) мәртебесін беру.
Ғалымдар болса Каспий теңізі 2100 жылға қарай 21 метрге тартылуы мүмкін деген болжам айтып отыр. Сарапшылардың болжауынша, 2028 жылға қарай Орталық Азия созылмалы су тапшылығы кезеңіне кіреді. Қазақстан үшін Каспий теңізінің 20%-ын жоғалту болжап болмайтын экологиялық және экономикалық зардаптарға әкелуі мүмкін.
