Орталық Азия мен ЕуроОдақ: Жібек жолының жаңа дәуірі
3 сәуірде Самарқанда Еуропалық одақ пен Орталық Азия арасындағы екі күндік саммит басталды. Оған Еуропалық кеңестің төрағасы Антониу Кошта, Еурокомиссия басшысы Урсула фон дер Ляйен және Орталық Азияның бес мемлекетінің президенттері – Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан, Түрікменстан және Өзбекстан басшылары қатысады. Саммитке Өзбекстан президенті Шавкат Мирзиёев төрағалық етеді.
Алғашында бұл кездесу 2024 жылы өтуі тиіс еді, алайда Еуропарламент сайлауы мен ЕО басшылығының ауысуына байланысты кейінге шегерілді.
Орталық Азия мен ЕуроОдақ: Сауда көпірі кеңейіп келеді
Орталық Азия мен Еуропалық Одақ (ЕО) арасындағы сауда бұрын-соңды болмаған деңгейге жетті. Соңғы жеті жылда тауар айналымы төрт есеге өсіп, 54 млрд. еуроға жетті. Бұл – Еуропаның Орталық Азияға деген қызығушылығы артып, өңірді стратегиялық серіктес ретінде қарастыра бастағанының белгісі.
ЕО-ға не сатамыз?
Орталық Азия елдері Еуропаға негізінен энергия көздерін (мұнай, газ, уран), металдарды (мыс, алюминий, мырыш) және ауыл шаруашылығы өнімдерін экспорттайды. Орталық Азия елдері 2024 жылы 35,1 млрд еуроға тауар экспорттаған. Соңғы 4 жылда Оратлық Азияның экспорты 13,2 млрд еуродан 35,1 млрд еуроға дейін жетіп, экспорт көлемі 2,6 есеге өскен.
ЕО бізге не әкеледі?
Керісінше, ЕО Орталық Азияға жоғары технологиялы өнімдер, фармацевтика, көлік құралдары және өнеркәсіптік жабдықтар жеткізеді. Еуропалық сапа – біздің нарықта жоғары сұранысқа ие. Импортта 2,1 есеге айтарлықтай өскен. 2020 жылы бес елдің жалпы импорты 9,0 млрд еуроның көлемінде болса, 2024 жылы 19,1 млрд еуроға дейін артқан.
Ірі жобалар: ЕО не үшін ақша құйып жатыр?
Транскаспий дәлізі – Еуропа мен Азияны жалғайтын маңызды маршрутқа 10 млрд еуро инвестиция. Бұл аймақтың логистикалық әлеуетін арттырады.
Критикалық шикізат келісімі – Қазақстанмен жасалған 3 млн еуро болатын келісім, бұл біздегі литий, мыс және басқа да стратегиялық металдарға сұраныстың артқанын көрсетеді.
Жасыл энергетика – Тәжікстан мен Қырғызстанға 100 млн еуродан астам қаржы бөлініп, жаңартылатын энергия көздерін дамытуға қолдау көрсетілуде.
Қазақстан мен ЕуроОдақ: сауда мен әріптестіктің жаңа белесі
Қазақстан мен Еуропалық Одақ (ЕО) арасындағы қарым-қатынас жыл сайын қарқын алып, екіжақты сауда мен инвестицияның негізгі бағытына айналуда. Қазақстан – Орталық Азиядағы ең ірі экономика және табиғи ресурстарға бай мемлекет ретінде ЕО үшін стратегиялық серіктес саналады. Ал Еуропа Қазақстан үшін – технологиялық даму, инвестиция және сауда әріптестігі тұрғысынан маңызды аймақ.
Сауда қатынастары: сандар сөйлейді
Қазіргі таңда ЕО – Қазақстанның №1 сауда серіктесі. 2023 жылы екіжақты сауда көлемі 40 млрд еуродан асты. Бұл Қазақстанның жалпы сыртқы саудасының 30%-дан астамын құрайды.
Қазақстаннан ЕуроОдаққа экспорт:
- Мұнай және газ – жалпы экспорттың 80%-ын құрайды
- Уран – ЕО-ның ядролық энергетикасын қамтамасыз етуші негізгі шикізат
- Металдар – мыс, алюминий, мырыш, ферроқорытпалар
- Ауыл шаруашылығы өнімдері – астық, майлы дақылдар
ЕуроОдақтан Қазақстанға импорт:
- Өнеркәсіптік жабдықтар мен көлік құралдары
- Фармацевтикалық өнімдер
- Инновациялық технологиялар мен бағдарламалық қамтамасыз ету
- Химиялық және ауыл шаруашылық өнімдері
ЕО инвестициялары: Қазақстан экономикасына құйылған капитал
ЕО Қазақстан экономикасындағы №1 инвестор болып отыр. Соңғы 20 жылда Еуропалық компаниялар Қазақстанға 160 млрд еуродан астам инвестиция салды. Бұл қаржы мұнай-газ секторына ғана емес, өңдеуші өнеркәсіп, көлік-логистика, жасыл энергетика және цифрлық технологиялар салаларына да бағытталуда.
2023 жылы ЕО мен Қазақстан «Критикалық шикізаттар мен жасыл сутегі бойынша стратегиялық әріптестік» келісіміне қол қойды. Бұл келісім Қазақстандағы литий, кобальт, мыс сияқты сирек кездесетін пайдалы қазбаларды Еуропаға экспорттауды дамытуға бағытталған.
Транскаспий дәлізі: Қазақстан арқылы Еуропаға жол
Соңғы жылдары Қазақстан ЕО-мен көлік және логистика саласындағы ынтымақтастығын күшейтті. Транскаспий халықаралық көлік дәлізі (ТМТМ) Қытай, Қазақстан, Каспий теңізі, Әзербайжан, Грузия арқылы Еуропаға жүк тасымалдауға мүмкіндік береді.
ЕО бұл дәлізді дамытуға 10 млрд еуродан астам инвестиция салуға дайын. Бұл Қазақстанның транзиттік әлеуетін арттырып, елдің стратегиялық маңызын одан әрі күшейтеді.
ЕО мен Орталық Азия байланысынан не күтеміз?
Еуропалық Одақ пен Орталық Азия арасындағы серіктестік жыл сайын нығайып, жаңа мүмкіндіктерге жол ашуда. Бұл қарым-қатынастың болашағы бірнеше негізгі бағытта дамуы ықтимал:
Сауданың артуы – Транскаспий дәлізі сияқты жобалар логистиканы жақсартып, Орталық Азия елдерінің Еуропамен саудасын ұлғайтуға мүмкіндік береді. Қазақстан мен Қырғызстанның Дүниежүзілік сауда ұйымына мүшелігі ЕО-мен тауар айналымын жеңілдетеді.
Инвестициялар мен технологиялар трансферті – ЕО өңдеу өнеркәсібі, инфрақұрылым, көлік және цифрлық экономика салаларына қаржы құюды жалғастырады. Бұл аймақтың экономикалық әртараптануына ықпал етеді.
Жасыл экономика мен энергетикалық әріптестік – Еуропа экологиялық тұрақтылыққа басымдық беріп отырғандықтан, Орталық Азия елдері үшін баламалы энергетика саласында жаңа мүмкіндіктер ашылады. Қазақстанның уран және сирек кездесетін металдар саласындағы стратегиялық маңызы арта береді.
Қауіпсіздік және тұрақтылық – Орталық Азияның Ауғанстанмен шекаралас аймақ болуы ЕО үшін маңызды фактор. Брюссель өңірлік қауіпсіздікті қамтамасыз ету мақсатында шекаралық бақылау, киберқауіпсіздік және терроризмге қарсы күрес саласында серіктестікті күшейтуі мүмкін.
Білім беру және мәдени байланыстар – болашақта ЕО мен Орталық Азия елдері білім беру бағдарламалары, академиялық алмасу және технологиялық инновацияларды дамыту бойынша әріптестікті тереңдетуі мүмкін.
