Әлемдік сауда соғысы Қазақстан қор нарығына қалай әсер етуде?
Әлемдік сауда соғыстары — әсіресе, ірі экономикалар арасындағы (мысалы, АҚШ пен Қытай) тарифтер мен санкциялар арқылы жүретін қақтығыстар — жаһандық нарықтарға үлкен қысым жасайды. Бұл құбылыстың Қазақстанның қор биржасындағы (KASE) отандық компанияларға әсері бірнеше қырынан байқалады: отандық компания акцияларының төмендеуі және KASE индексі теріс динамикаға шықты.
Сауда соғысы жаңа деңгейге өтті
Қытай мен АҚШ бір-біріне бұрын-соңды болмаған салық салып жатыр.
АҚШ бастамасы: Президент Дональд Трамп Қытайдан келетін тауарларға 9 сәуірден бастап Қытайға 145% кедендік баж салығын енгізді. Сонымен қатар АҚШ басқа 75-тен астам елдерге 90 күндік «жеңілдік кезеңін» жариялады – бұл елдермен жеке келіссөздер.
Қытай: 9 сәуір күні Қытай Халық Республикасының Мемлекеттік кеңесі тарифтер бойынша ережелер комитеті ресми түрде сауда соғысының жаңа, өте шиеленіскен кезеңге өткенін мәлімдеді. Сәуірдің 12-нен бастап, Қытай АҚШ-қа қарсы баж салығын 84%-дан 125%-ға дейін көтереді.
Сонымен қатар Бейжің АҚШ-пен саудаға қатысты барлық біржақты шараларды алып тастауды талап етіп, Вашингтонды «экономикалық қудалаумен» айыптады.
Салықпен ғана шектелмеді
Қытайдың қарсы шабуылы тек баж салықтарымен ғана шектелмейді:
- АҚШ-қа қару жеткізетін 6 компания «сенімсіз» ұйымдар тізіміне енгізілді;
- Тағы 12 компанияға экспорттық шектеулер қойылды;
- Қытай азаматтарына АҚШ-қа сапардан бас тарту ұсынылды.
Сауда тоқтай ма?
Сарапшылардың пікірінше, 125-145% салықтар – бұл практикалық тұрғыдан тыйым салынған сауда. 2024 жылы Қытай мен АҚШ арасындағы тауар айналымы 688 млрд доллар болған. Енді бұл көрсеткіш бірнеше есе төмендеуі мүмкін.
Отандық компаниялардың акциясы құлады
2025 жылдың 1 сәуірі мен 10 сәуірі аралығында Қазақстан қор биржасындағы отандық ірі компаниялардың акция бағасы негізінен төмендегені байқалады. Осы кезеңде Freedom Holding Corp пен Halyk Bank акциялары ең көп арзандаған. Freedom Holding акциясы 133,5 доллардан 122,3 долларға дейін түсіп, 9,2%-ға төмендеген. Дәл осындай пайыздық төмендеу Halyk Bank-тің акциясында да тіркелді – 313,86 теңгеден 287,5 теңгеге дейін. Бұл екі компанияның құнды қағаздарындағы күрт құлдырау қаржы секторында белгілі бір тәуекелдер мен сенімсіздіктердің бар екенін көрсетуі мүмкін.
Сол сияқты Air Astana акциясы да 3,6%-ға арзандап, 756 теңгеден 730 теңгеге түсті. Kazatomprom (-3,3%), CenterCredit (-3,1%) және «Қазақтелеком» (-2,9%) сынды ірі компаниялардың да акциялары біраз құнын жоғалтты. Kaspi.kz те 1,5%-ға, KEGOC – 1,1 пайызға, ал «ҚазМұнайГаз» бен KazTransOil акциялары тиісінше 0,5 және 0,4%-ға төмендеген. Бұл өзгерістер отандық қор нарығындағы инвесторлардың сақтық ұстанымын немесе сыртқы нарықтардағы белгісіздіктерді меңзеуі мүмкін.
Айта кетерлігі, Kcell акциясы осы 10 күн ішінде мүлде өзгеріссіз қалып, 3 400 теңге деңгейінде тұрақтады. Бұл – компанияға деген сенімнің белгісі немесе нарықтағы айтарлықтай қозғалыстың болмауының көрінісі.
Қазақстан Қор биржасының капитализациясы 174 млрд теңгеге төмендеді
2025 жылдың 1–10 сәуір аралығында KASE индексі мен қор нарығының капитализациясы құбылып тұрды. KASE индекс 5707,9 пунктен 5533,3-ке дейін төмендесе, нарық капитализациясы 31,8 трлн теңгеден 31,1 трлн теңгеге азайды. Ең үлкен төмендеу 4 сәуірде тіркеліп, индекс 5522,8-ге, ал капитализация 31,3 трлн теңгеге дейін түсті.
Қорытындылай келе 10 күн ішінде нарық айтарлықтай қысымға ұшырап, кейін ішінара қалпына келді. Бұл құбылыстар сыртқы және ішкі факторлардың, соның ішінде отандық ірі компаниялардың акция бағаларына деген сенімнің төмендеуімен байланысты болуы мүмкін.
Қорытындылай келе, сәуірдің алғашқы онкүндігі Қазақстан қор нарығы үшін тұрақсыз кезең болды. Дегенмен соңғы күндердегі өсім оң тенденцияның басталуына үміт береді.
Сауда соғыстары Қазақстан қор биржасында листингтен өткен компанияларға тікелей де, жанама да әсер етеді. Бұл — акция бағасының құбылуы, табыстылықтың төмендеуі және инвесторлар сенімінің әлсіреуі түрінде көрінеді. Бірақ кейбір салалар — мысалы, ішкі нарыққа бағытталған IT, ауыл шаруашылығы немесе телекоммуникация — бұл кезеңде салыстырмалы түрде тұрақты болуы мүмкін.
