«Сәуір болмай тәуір болмас» деп болжайтын қазақ дәл осы айдағы онкүндікті «бесқонақ» деп атаған. Оны сәуірдің сегізіне кіріп, он сегізіне шығады деп есептеген. Десе де бес алты күн әрі-бері ауытқуы мүмкін. Дәл осы күндері табиғат тосын мінез көрсетеді, қарлы жаңбыр не бірыңғай жауын жауады. Күн күрт суып, қыс қайта оралғандай болады. Бұл қандай кезең, шығу тарихы бар ма? Осы орайда жасанды интеллектен «Бесқонақ» жайлы не ойлайтынын біліп көрдік.
Бесқонақ: Қазақ ұғымындағы киелі табиғат құбылысы
Қазақ халқының дүниетанымында табиғат құбылыстары мен олардың маусымдық өзгерістері ерекше мәнге ие. Солардың бірі — бесқонақ. Бұл ұғым көне дәуірден келе жатқан халықтық есеп жүйесіне және астрономиялық түсініктерге негізделген.
Бесқонақ дегеніміз не?
Бесқонақ — жыл сайын наурыз айының соңына қарай келетін 5 күндік кезең. Кейбір өңірлерде бұл уақытты «қонақ күндер» немесе «жылдың артығы» деп те атайды. Көне күнтізбе бойынша, жыл 360 күнге тең болып есептелген. Алайда нақты астрономиялық жыл 365 күнге тең болғандықтан, осы 5 күн «артық күндер» ретінде қосылып отырған. Халықтық санада олар жеке бір кезең ретінде қабылданып, «қонақ күндер» деген атауға ие болған.
Бесқонақтың мәні
Бұрынғылар «бесқонақта» күн райы бұзылып, жаңбырлатып, қарлатса, жақсылыққа жорыған. Демек алдағы жаз жақсы болады. Егер «бесқонақ» тыныш өтсе, жаз айы жан мен малға жайлы бола қоймайды.
Қазақ халқы бесқонақты кездейсоқ күндер емес, ерекше мәні бар, қасиетті уақыт деп санаған. Бұл күндері:
- табиғат оянып, көктемнің толыққанды көктем келеді;
- келер жылға дайындық кезеңі ретінде бағаланған;
- бұл күндері үлкен жұмыстар істемей, тыныштық сақтауға тырысқан.
Халықтық астрономиядағы орны
«Бесқонақ» ұғымы қазақтың көшпелі өмір салтымен, мал шаруашылығымен тығыз байланысты. Көшпелі халық күннің, жұлдыздың, табиғаттың жағдайына қарап мезгілдерді айырып отырған. «Бесқонақ» соның ішінде, жыл мен жылдың арасын байланыстыратын ерекше кезең ретінде қабылданған.
Бүгінде «бесқонақ» туралы ұғым көп жерде ұмыт қалғанымен, этнографтар мен халық зерттеушілері оны қайта жандандырып келеді. Бұл ұғым қазақтың терең дүниетанымы мен табиғатпен етене тіршілігінің көрінісі ретінде маңызды мәдени мұра саналады.
Бесқонақ қай күнге дейін созылады
Оның басталу уақыты әр өңірде әртүрлі. Бір аймақта бұл құбылыс 17-23 сәуірде болса, басқа бір өңірде сәуірдің 8-і кіріп, 18-шығады деп болжаған. Ал батыс аймақта «бесқонақ» 13-18 сәуір аралығында болады.
