Қазақстанның ТОП-10 экспорттық тауары
2025 жылғы қаңтар–наурыз аралығында Қазақстан Республикасының сыртқы сауда айналымы 29 272,2 млн АҚШ долларын құрады, деп хабарлайды Kursiv.Media.
Бұл көрсеткіш 2024 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 7%-ға төмендеген. Сауда құрылымына келсек, экспорт 16 361,5 млн долларды құрап, 11,9%-ға азайса, импорт көлемі 12 911,1 млн доллар болып, өткен жылғы деңгейде сақталды.
Сауда теңгерімі әлі де оң сальдо көрсетіп отыр (шамамен +3,45 млрд доллар), алайда экспорт көлемінің қысқаруы еліміздің сыртқы табыс көздерінің азайып жатқанын көрсетеді.
Экспорттың құрылымы және негізгі бағыттары
2025 жылғы І тоқсанда экспорттың негізгі бағыттары:
- Еуропа – $8 588 млн (52%)
- Азия – $3 983 млн (24%)
- ТМД елдері – $3 252 млн (20%)
- Америка – $360 млн (2%)
- Африка – $178 млн (1%)
Яғни, Қазақстан экспортының жартысынан көбі Еуропа нарығына бағытталған. Бұл Қазақстанның мұнай және металл өнімдеріне деген еуропалық сұраныстың жоғары екенін көрсетеді.
Экспорттағы негізгі әріптестер:
- Италия – 25,2%
- Қытай – 15,1%
- Ресей – 9,8%
- Нидерланды – 6,4%
- Түркия – 5,1%
- Өзбекстан – 4,7%
Экспортталатын тауарлардың ТОП-10 тізімі
2025 жылдың алғашқы үш айында Қазақстанның сыртқы саудасындағы басым бағыттар мен негізгі табыс көздері анық байқалды. Ел экономикасының құрылымын бейнелейтін экспорттық көрсеткіштер кейбір дәстүрлі тауарлардың орнын сақтап тұрғанын, ал кейбір жаңа позициялардың сұранысқа ие бола бастағанын көрсетті. Төменде – еліміздің І тоқсанда шетелге ең көп сатқан 10 тауары:
1. Мұнай – 8 550,7 млн АҚШ доллары
Экспорт көлемі жағынан сөзсіз көшбасшы – шикі мұнай. Қазақстан дәстүрлі түрде мұнай экспорттаушы ел ретінде танымал. Бұл өнім жалпы экспорттың едәуір бөлігін қамтамасыз етіп, ел бюджетіне тұрақты кіріс көзі болып отыр.
2. Тазартылған мыс және мыс қорытпалары – 864,9 млн доллар
Мыс – әлемдік өнеркәсіпте жоғары сұранысқа ие металл. Электроникадан бастап құрылысқа дейінгі түрлі салада қолданылады. Қазақстан бұл металды өңдеп, құн қосылған өнім ретінде шетелге сатуда.
3. Ферроқорытпалар – 517 млн доллар
Ферроқорытпалар – металлургия саласындағы тағы бір маңызды экспорттық өнім. Бұл материал темір және болат өндірісінде негізгі қосалқы элемент ретінде қолданылады, сондықтан сұранысы да тұрақты.
4. Бидай және оның өнімдері – 361,1 млн доллар
Астықты аймақ ретінде Қазақстан бидай экспортын жалғастырып келеді. Орта Азия мен Қытай нарығында үлкен сұранысқа ие бұл өнім еліміздің азық-түлік қауіпсіздігі мен агросекторының әлеуетін көрсетеді.
5. Табиғи газ – 210,9 млн доллар
Қазақстанның табиғи газ қоры мол. Газ экспортынан түсетін табыс жылдан-жылға ұлғайып келеді. Бұл – еліміздің энергетикалық қуатын арттырудың бір бағыты.
6. Майлар және оның түрлері – 198,3 млн доллар
Ауыл шаруашылығы өнімдерінің ішінде өсімдік майы мен оның туындылары да шет елдерге көптеп жөнелтіледі. Бұл тауар негізінен Ресей, Қытай және Орталық Азия елдеріне экспортталады.
7. Бейорганикалық химиялық өнімдер – 196,4 млн доллар
Химия өнеркәсібі біртіндеп экспорт құрылымында маңызды рөлге ие бола бастады. Әсіресе тыңайтқыштар мен өндірістік реагенттер шетелдік нарықта сұранысқа ие.
8. Сұйық отын (мазут) – 145,3 млн доллар
Мазут – мұнай өңдеу өнеркәсібінің бір өнімі. Жылыту жүйелері мен өнеркәсіптік қондырғыларда қолданылатын бұл өнім энергетикалық нарықта тұрақты орынға ие.
9. Битумды минералдардан алынған мұнай өнімдері – 166,8 млн доллар
Бұл тауар негізінен жол құрылысы мен өндірістік инфрақұрылымда қолданылады. Экспорт географиясы кеңейіп, табыс көлемі де өсіп келеді.
10. Өңделмеген мырыш – 138,8 млн доллар
Мырыш – коррозияға қарсы қорғаныс ретінде, сондай-ақ түрлі қорытпаларда пайдаланылады. Бұл металлға деген әлемдік сұраныс Қазақстанның экспорттық кірістерін арттыруға мүмкіндік беріп отыр.
Мұнай экспорты жалпы экспорттың жартысынан астамын қамтамасыз етіп отыр, бұл Қазақстан экономикасының әлі де шикізаттық бағытта екенін айғақтайды.
Бидай экспортына жеке шолу
Бидай – Қазақстан ауыл шаруашылығы экспортының негізгі өнімі. Соңғы жылдардағы өзгерістер:
2023 жылы бидай экспорты көлемі мен түсімі ең жоғары деңгейге жетсе, 2024 жылы күрт төмендеген. 2025 жылдың бірінші тоқсаны да айтарлықтай төмен көрсеткішпен басталды. Бұл климаттық факторлармен, бәсекелестікпен және әлемдік нарықтағы бағаның ауытқуымен байланысты болуы мүмкін.
Импорттың құрылымы және бағыттары
Импорт бойынша негізгі серіктестер:
- Ресей – 29,1%
- Қытай – 26,8%
- Корея Республикасы – 4,4%
- Германия – 4,2%
- АҚШ – 3%
- Түркия – 2,7%
Импорт негізінен машиналар, жабдықтар, дәрі-дәрмек, көлік құралдары мен тұтыну тауарларынан тұрады. Ресей мен Қытайдың басымдығы – географиялық жақындық пен логистикалық шығындардың төмендігімен түсіндіріледі.
2025 жылдың І тоқсанында Қазақстанның сыртқы саудасында бірқатар өзгерістер орын алды:
- Экспорт көлемі 12%-ға жуық қысқарды;
- Мұнай мен металға тәуелділік сақталып отыр;
- Бидай экспорты құлдырап барады;
- Сауда серіктестері құрамында Еуропа мен Қытай маңызды орын алады;
- Импорт көлемі тұрақты болғанымен, құрылымдық өзгеріс байқалмайды.
Бұл үрдістер Қазақстанға экономиканы әртараптандыру және шикізаттық емес экспортты ынталандыру қажеттігін тағы да көрсетеді. Ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеп шығару, дайын тауарлар өндірісін арттыру – болашақта экспорт құрылымын өзгертуге септігін тигізуі мүмкін.
