Елімізде 10 жылда тек екі отандық дәрі препараты әзірленді, оның өзі тізімге енбеген

2024 жылы Қазақстан фармацевтика нарығына 1,2 трлн теңге қаржы жұмсады. Алайда  дәрілік заттардың 84%-ы шетелдік өнім. Жоғарғы аудиторлық палата төрағасы Әлихан Смайылов дәрі-дәрмекпен қамтамасыз ету жүйесіне жүргізілген аудит барысында осындай кемшіліктер анықталғанын айтты.

Аудит қорытындысы денсаулық сақтау саласындағы дәрі-дәрмекпен қамтамасыз ету жүйесінде кешенді проблемалардың барын көрсетті. Мәселелер ғылымнан бастап, өндіріс, реттеу және таратылымға дейінгі барлық деңгейде тіркелген.

Негізгі проблемалар:

• Фармацевтика нарығының 84%-ы шетелдік өнім: 2024 жылы нарық көлемі 1,2 трлн теңгеге жетсе де, отандық үлес аз.

• Ғылыми зерттеулер нәтижесіз: 10 жылда тек 2 отандық түпнұсқа препарат тіркелген. 4 млрд теңге жұмсалғанымен, біреуі де ұлттық формулярға енбеген.

• Преференциялар мен жеңілдіктер тиімсіз: 148 млрд теңге бөлінсе де, тек 34 отандық компания ұзақ мерзімді шартпен қамтылған.

• Өндірістік манипуляциялар: Кейбір компаниялар шетелдік өнімді отандық ретінде сатқан. Мысалы, 8 млрд теңгеге жеткізілген қолғаптар Таиландтан сатып алынған тауарлармен бірдей болған.

• Сапасыз өнім: 3 млрд теңгеге сатып алынған кейбір препараттар жарамсыз деп танылып, есептен шығарылған.

• Бюрократиялық кедергілер: Жаңа дәрілерді сатып алу үшін 5 түрлі тізбеге енгізу қажет. Бұл уақыт пен ресурсты ысырап етеді.

• Баға белгілеу жүйесі тиімсіз: Препарат бағасы зауыт бағасынан 172%-ға дейін көтерілген.

• Сараптама мерзімдері тым ұзақ: Норматив 210 күн болса да, орташа мерзім – 334 күн, кейбірі – 2,5 жылға дейін созылған.

• Фармакологиялық қадағалау әлсіз: 8 мың жанама әсер хабарламасының тек біреуі ғана нәтижелі шешімге жеткізілген.

• Уақытында жеткізілмеген дәрілер: 2022–2024 жылдары 207 дәрі уақытында алынбаған, 164-і мүлдем жеткізілмеген.

• Логистика мен сақтау: Соңғы үш жылда логистика шығыны 60%-ға өсіп, 11 млрд теңгеге жеткен. 67 мыңнан астам жарамдылық мерзімі жақындаған дәрі таратылған.

• Дәрілер заңсыз сатылған: Кейбір тегін препараттар заңсыз есептен шығарылып, бөлшек саудада қайта сатылған. Бұл айырма кей жағдайда 600%-ға дейін жеткен.

• Клиникалық хаттамалар ескірген: 70%-ы 5 жылдан астам уақыт бойы жаңартылмаған.

Аудит нәтижесінде:

741 млн теңгеге қаржылық заңбұзушылықтар мен 32 млрд теңгенің тиімсіз жоспарланғаны анықталды. Сондай-ақ 58 млрд теңгеге шығын мен жіберілген пайда анықталды. Аталған құқықбұзушылықтардың нәтижесінде 134 факт бойынша әкімшілік іс қозғалып, 5 іс құқық қорғау органдарына жіберілді.

Еске сала кетйік, осыған дейін Денсаулық сақтау вице-министрі Ержан Нұрлыбаев Қазақстанда дәрі-дәрмектің бағасы 30%-ға арзандайтынын мәлімдеген болатын.