Ұлттық энергетика алпауыты: ҚазМұнайГаздың қаржылық жолкартасы

1. Негізгі өндірістік және қаржылық көрсеткіштері
2. Қаржылық көрсеткіштері: кірістің төмендеуі
3. ҚМГ акционерлері
4. Акция бағасы және дивиденд төлеу тарихы
5. Қарыз/борыш
6. Тәуекелдер мен қиындықтар
7. Болашақтағы стратегиялық жобалары

«ҚазМұнайГаз» – бұл Қазақстанның жер қойнауынан алынған энергияны жаһандық нарыққа жеткізетін басты арна, ел экономикасының энергетикалық жүрегі. Ол мұнай мен газды тек өндірумен шектелмей, оны тасымалдап, өңдеп, қосымша құнмен нарыққа шығаратын толық циклді ұлттық компания. Әрбір литр отыннан бастап, экспортқа кеткен әр бөшке мұнайға дейін – бәрінің артында «ҚазМұнайГаздың» қолтаңбасы жатыр.

Негізгі өндірістік және қаржылық нәтижелер

2024 жылы ҚазМұнайГаз өндірістік тиімділікті сақтап қана қоймай, бірқатар бағыттарда өсімді көрсетті. Бұл көрсеткіштер — тек сандар емес, компанияның жаңа бағыттарға сенімді қадамының көрінісі.

2025 жылдың I тоқсанындағы «ҚазМұнайГаз» компаниясының негізгі көрсеткіштері – еліміздің мұнай-газ секторындағы нақты ахуалды көрсететін маңызды сандар ғана емес, бұл компанияның нарықтағы салмағы мен стратегиялық рөлінің айқын айғағы. Ең алдымен көзге түсетіні – активтердің көлемі: 37,3 млрд доллар. Бұл Қазақстандағы ірі корпорациялардың ішінде «ҚазМұнайГаздың» қаншалықты ауқымды құрылым екенін көрсетеді. Осыншама активпен жұмыс істеу – тек экономикалық емес, саяси жауапкершілік те.

Бұл сандар ҚМГ-ның дағдарыс кезінде де қаржылық және өндірістік тәртіпті жоғалтпағанын көрсетеді. Қиындықтарға қарамастан, компания болашақ жобаларға инвестиция салуын жалғастыруда.

Кіріс төмендеп келеді

«ҚазМұнайГаз» компаниясының соңғы үш жылдағы қаржылық көрсеткіштеріне қарап, қызықты әрі ой салатын үрдістерді байқауға болады. Бір қарағанда кіріс көлемі аса қатты өзгермеген сияқты көрінеді: 2022 жылы – 18 845 млн доллар, 2023 жылы – 18 236 млн, ал 2024 жылы – 17 750 млн доллар. Бірақ бұл – жай ғана сандар емес. Бұл сандар компанияның жаһандық нарықтағы тұрақсыздыққа төтеп беріп отырғанын көрсетеді. Экспорттық бағаның құбылуы мен геосаяси өзгерістер кезінде осындай тұрақтылық – өзі бір жетістік.

Алайда кірістің сыртында не жатыр? Осы жерде шынайы сурет анықтала бастайды. 2022 жылы EBITDA – яғни компанияның негізгі операциялық пайдасы – 5 502 млн доллар болса, бұл көрсеткіш 2023 жылы 4 398 млн-ға дейін күрт төмендеген. Яғни компания табыс тауып жатса да, таза операциялық тиімділік төмендеген. Бұл инвесторлар үшін де, менеджмент үшін де ескеретін маңызды дабыл. Ал 2024 жылы EBITDA сәл ғана – 4 264 млн долларға дейін қысқарған. Демек, компания құлдырауды тоқтатты, бірақ әлі де өсімге шыққан жоқ.

Ең қызығы – таза табыс динамикасы. 2022 жылы 2 858 млн доллар пайда тапқан компания, 2023 жылы бірден 2 031 млн долларға дейін құлдыраған. Бұл – табыстың үштен бірін жоғалту деген сөз. Бірақ 2024 жылы жағдай өзгере бастаған: таза табыс 2 332 млн долларға дейін өсіп отыр.

Қарапайым тілмен айтсақ, ҚазМұнайГаз қиын кезеңнен өтіп жатыр. Бірақ соған қарамастан, кірісті ұстап тұр, ал таза табыс қайта өсіп келеді. Бұл – компанияның мықтылығын ғана емес, болашаққа деген әлеуетін де көрсетеді. Егер 2024 жылғы бұл серпін жалғасын тапса, ҚазМұнайГаз қайтадан өсім кезеңіне шығуы әбден мүмкін. Бұл деректер жай есеп емес – бұл компанияның өмірлік ырғағы.

«ҚазМұнайГаздың» қарызы – «мұнай алыбының» тынысын көрсететін барометр

Соңғы үш жылда «ҚазМұнайГаз» компаниясы қарызды басқару бойынша нағыз қаржылық шеберліктің үлгісін көрсетіп отыр. 2022 жылы таза қарызы 4,7 миллиард доллардан асқан алпауыт, 2024 жылы бұл көрсеткішті 2,2 миллиард долларға дейін түсірді. Бұл – екі жылдың ішінде шамамен 53% қысқарған берешек. Көп компаниялар мұндай нәтижеге жету үшін бүтін онжылдық жоғалтады. Ал ҚазМұнайГаз болса – мұны экономиканың түрлі толқындарымен күресе жүріп атқарып отыр.

Графиктің екінші бөлігі – қарызды өтеу кестесі – компанияның болашақтағы қаржылық картасын ашып береді. 2025 жылдан бастап 2029 жылға дейінгі аралықта ҚазМұнайГаз өтеуі тиіс сомалар символикалық деуге келеді: жылына бар болғаны 45–300 млн доллар аралығында. Бұл – алып компания үшін теңіздегі тамшыдай ғана. Демек, алдағы 5 жылда ҚазМұнайГаз қарызға емес, өсуге, технологияға және дивидендтерге көңіл бөле алады.

Алайда 2030 жылы – «үлкен төлемдер дәуірі» басталады. Бұл жылы компания бірден 1,3 млрд доллар өтеуі тиіс. Одан кейін де тыныштық жоқ: 2035 жылы – 1,49 млрд, ал 2048 жылы – рекордтық 1,5 млрд долларды қайтаруы керек. Бұл даталар – қарапайым сандар емес, қаржылық стратегияның сыналар кезеңдері. Дәл осы жылдары әлемдік мұнай нарығының тұрақтылығы, геосаяси ахуал мен ҚазМұнайГаздың кірістілік көрсеткіштері үлкен рөл атқарады.

Мұны шахмат ойынымен салыстыруға болады: «ҚазМұнайГаз» алғашқы жүрістерде қарсыластың шабуылынан сытылып шығып, енді шешуші партияға дайындалып жатыр. Қысқа мерзімде ешқандай қаржылық қысым жоқ, ал ұзақ мерзімде бәрі – компанияның бүгінгі стратегиялық шешімдеріне байланысты. Бұл – уақытты ұтып, ресурстарды көбейту кезеңі.

Қарапайым тілмен айтқанда: «ҚазМұнайГаз» – қазір тыныстап, күшейіп алып, кейінгі жылдарда үлкен соққыларға дайындалып жатқан чемпион. Ал чемпионның басты ережесі – алдын ала ойлау және қарсы соққыға дайын болу.

Бас акцион#h-бас-акционер-мемлекетер-мемлекет

«ҚазМұнайГаздың» акцияларының басым бөлігі мемлекеттік құрылымдардың қолында. Бұл компанияның стратегиялық маңыздылығын көрсетеді. Сонымен қатар, ашық сауда алаңдарындағы қатысуы жеке инвесторлар үшін жаңа мүмкіндіктерге жол ашады.  

«ҚазМұнайГаздың» акционерлік құрамы (01.04.2025 ж.) бойынша:

 Бас акционер — «Самұрық-Қазына» ҰӘҚ
 Иелігінде 67,42% акция бар. Бұл компанияның стратегиялық бақылауы толық дерлік қорда екенін көрсетеді.

 Қаржы министрлігі
 20% акцияға ие. Бұл мемлекет тарапынан қосымша қадағалауды қамтамасыз етеді.

 Ұлттық банк
 9,58% үлеспен қатысады. Бұл қаржы тұрақтылығына сенім білдіреді.

 Кіші акционерлер
 Тек 3% акция иесі. Бұл халық немесе жеке инвесторлар тарапынан қатысудың әлі де шектеулі екенін білдіреді.

Акция бағасы #h-акция-бағасы-және-дивиденджәне дивиденд

2022 жылдың желтоқсан  айында IPO-ға шығып, сол кезде бір акцияның бағасы 8 890 теңге болса, 2025 жылдың мамыр айында ол 14 650 теңгеге дейін көтерілген. Бұл – осы уақыттың ішінде шамамен 65% өсім, яғни инвесторлар үшін өте тиімді кіріс. Графикке қарағанда, бағалар біршама құбылғанымен, жалпы өсім бағыты сақталған – бұл нарық сенімінің және компанияның тұрақты қаржылық көрсеткіштерінің белгісі.

 Дивиденд төлемдері:
Компания жыл сайынғы дивидендтер арқылы өз инвесторларымен табысын белсенді бөлісіп отыр.

• 2018 жылға дейінгі дивидендтер салыстырмалы түрде төмен (60–100 теңге аралығында) болса,
• 2021 жылдан бастап күрт өсім байқалады:
  • 2021 ж. – 327,80 теңге
  • 2022 ж. – 491,71 теңге
  • 2023 ж. – 491,71 теңге

Бұл өсім – компания табысының тұрақты артып, акционерлерге деген адалдығының айғағы.

Қауіптер мен тәуекелдер: Назар аударуға тұрарлық басты мәселелер

1. Мұнай бағасының құбылмалылығы — нарықтың күйреуі немесе көтерілісі?

Компанияның негізгі табыс көзі — Brent және KEBCO мұнайы. Бірақ мұнай бағасы — тұрақсыз нәрсе. Оның өзгеруі тек геосаяси оқиғаларға ғана емес, әлемдік экономикадағы дүрбелеңдерге де тәуелді. Бір күнде-ақ баға күрт түсіп, компания табысы айтарлықтай қысқаруы мүмкін. Мұнай нарығының осындай құбылмалылығы — компанияның қаржылық тұрақтылығына тікелей қауіп төндіреді.

2. Қарыз жүктемесі — инвестицияның екі жүзді жүзі

Ағымдағы жылдың І тоқсанында компанияның қарызы 7,79 миллиард долларды құрады.  Бұл — үлкен мүмкіндік пен үлкен тәуекелді қатар алып келе жатқан жоба. Егер болашақта табыстар күтілгендей болмаса, бұл қарыз үлкен қаржылық ауыртпалыққа айналуы мүмкін. Қарызды қайтару — компания үшін үлкен сынақ әрі стратегиялық маңызды міндет.

3. Ішкі нарықтағы әлеуметтік міндеттер — табыстың бағаға қарсы тұруы

Бензин мен дизельдің бағасын реттеу — қоғам үшін маңызды әлеуметтік шара. Бірақ бұл компанияның табыстылығын тежейді. Әлеуметтік тұрақтылық пен коммерциялық тиімділіктің қайшылығы — компания алдында күрделі шешімдерді талап етеді. Әлеуметтік жауапкершілік пен қаржылық мақсаттар арасында теңгерімді табу – нағыз өнер.

4. Климаттық және ESG қысым — экология мен бизнес арасындағы тартыс

Sustainalytics компанияны «жоғары ESG тәуекелі бар» деп бағалады — 32,8 баллмен. Бұл компанияның экологияға, әлеуметтік жауапкершілік пен басқару сапасына қатысты сындарлы бағасы. Әлемде экологиялық талаптар күшейіп, инвесторлар да таза, тұрақты бизнеске басымдық беріп келеді. Бұл қысым — тек имидждік мәселе емес, болашақта қаржылық санкцияларға, инвестициялардың қысқаруына әкелуі мүмкін маңызды қауіп.

Осы төрт негізгі қауіптің әрқайсысы — компанияның болашағына әсер ететін күрделі әрі шешуді талап ететін мәселелер. Оларды назардан тыс қалдыру мүмкін емес, өйткені олар болашақтағы табыстар мен дамудың кілті болып табылады.

Болашақтың болат діңгектері: ҚМГ-ның индустриялық серпін беретін алып жобалары

ҚазМұнайГаз – тек бүгінмен өмір сүрмейтін, болашақты өз қолымен құрып жатқан компания. 2024 жылы ұлттық оператор бірнеше стратегиялық мегажобаны бастап, ел экономикасының келесі тарауын ашуға кірісті. Бұл жобалар тек мұнай-газ саласын емес, тұтас өндірістік индустрияны жаңғыртуға бағытталған.

 1. Шымкент МӨЗ-ін екі есе кеңейту

 Мақсаты: МӨЗ қуатын 6 млн тоннадан → 12 млн тоннаға дейін ұлғайту
 Іске асу мерзімі: 2030 жыл
 Не береді:

• Ішкі нарықты толық ГСМ-мен қамтамасыз етеді
• Импортты мүлдем жояды
• Жаңа жұмыс орындары мен технологиялық жаңару

 Бұл — тек зауыт емес, елдің отын қауіпсіздігінің кепілі.

 2. Газ Сепарация Кешені (ГСК): Газға жан бітіретін зауыт

 Инвестиция көлемі: $3 млрд
 Іске қосылу уақыты: 2028 жыл
 Мақсаты:

• Пропан мен этанды бөлу
• Нефтехимияға қажетті шикізат дайындау
• Жаңадан экспорттық өнім желісін құру

 Бұл кешен қарапайым газды — экономиканың күретамырына айналдырады.

 3. Қаламқас: Каспийдің жаңа қазынасы

 Орналасуы: Каспий теңізі
 Бюджеті: $6,4 млрд
 Дайын өнім: 4 млн тонна мұнай / жыл
 Серіктес: ЛУКОЙЛ (Ресей)

Бұл – теңіз түбінен табыс өндіретін жаңа буын жобасы. Жүздеген жұмыс орындары мен теңіз инфрақұрылымының дамуына серпін береді.

 4. Карбамид зауыты: Ауыл шаруашылығының тың серпіні

 Мақсаты: 1 млн тонна азот тыңайтқыштарын өндіру
 Қайда жұмсалады: Ауыл шаруашылығы мен экспорт
Тиімділігі:

• Аграрлық секторды қолдау
• Қазақстан фермерлерін қолжетімді тыңайтқышпен қамтамасыз ету
• Шекара асып табыс әкелу

 Бұл — мұнай емес, нан өндіруге үлес қосатын жоба.

 5. Полиэтилентерефталат (ПЭТ) зауыты: Импортқа тәуелділікке – «жоқ»

 Қуаты: 735 мың тонна ПЭТ / жыл
 Мақсаты:

• Пластик, бөтелке, қаптама өндірісі
• Ішкі нарықты 100% қамту
• Импортты алмастыру, жаңа экспорт нарықтарына шығу

 Бұл жоба — шикізат экспорттаушы елден – өңделген өнім өндіруші елге өту жолындағы нақты қадам.

Қорытынды: Бұл жобалар – экономиканың жаңа темірқазығы

Бұл бес жоба – жай ғана өндіріс емес. Олар:

• Жаңа технологиялар
• Мыңдаған жұмыс орындары
• Экспорттық кіріс
• Шикізатқа тәуелділіктен арылу
• Индустриялық дербестік

«ҚазМұнайГаз» болашақты мұнаймен ғана емес – өндіріс, химия және инновациямен салып жатыр. Бұл жобалар – Қазақстанның жаңа экономикалық дәуіріне жасалған алтын көпір.