Обсессивті-компульсивті бұзылыс, қысқаша ОКБ, – адамның өмірін едәуір қиындататын психикалық жағдай. Бұл кезде адамда мазасын алатын ойлар немесе бейнелер пайда болады. Мұндай ойларды обсессия деп атайды. Олар көбіне қисынсыз, бірақ адам оған ерекше мән береді және ол ойдан құтыла алмайды. Мысалы, кейбіреулер шкаф ішіндегі заттар дәл бір тәртіппен тұрмаса, бірдеңе жаман болады деп сенеді, немесе микробтардан қатты қорқып, қолын қайта-қайта жуады.
Обсессиялармен бірге көбіне компульсиялар да болады — бұл обсессиядан туындаған мазасыздықты азайту үшін жасалатын қайталанатын әрекеттер. Мысалы, үтіктің сөнген-сөнбегенін қайта-қайта тексеру, есікті бірнеше рет құлыптау, заттарды дәл бірдей етіп орналастыру. Бұл әрекеттер уақытты да, күшті де көп алады, кейде адамды қалыпты өмірден айырады.
ОКБ-ның түрлері әртүрлі болуы мүмкін. Біреулер тазалыққа тым уайымдап, үйін арнайы тәсілмен қайта-қайта жуады. Кейбіреулер жақындарына бірдеңе болып қала ма деп қорқып, белгілі бір ритуалдарды орындайды — мысалы, бір әрекетті тек үш немесе бес рет жасау. Басқалар өзіне немесе өзгеге зиян келтірем бе деп ойлап, пышақ сияқты заттарды үйден алып тастайды немесе қауіпті жерлерден аулақ жүреді.
Мұндай бұзылыс көбіне балалықта, жасөспірім шақта немесе жастық шақта басталады.
Неге пайда болады?
- Генетикалық бейімділік – ОКБ-ның даму қаупі тұқым қуалауы мүмкін.
- Инфекциялық аурулар – кейбір жағдайда миға әсер етуі ықтимал.
- Күшті стресс – өмірлік қиын кезеңдерден кейін басталуы мүмкін.
- Гормондық өзгерістер – жүктілік, босанудан кейінгі кезең.
- Тұлғалық ерекшеліктер – перфекционизм, артық жауапкершілік, жоғары мазасыздық, белгісіздікке төзбеушілік.
ОКБ көп жағдайда басқа психикалық мәселелермен қатар жүреді: мазасыздық, депрессия, өз бейнесін қабылдамау, шамадан тыс жинақылық сияқты. Бұл аурудан өздігінен айығу сирек кездеседі, бірақ психотерапия, дәрі-дәрмек және дәрігердің қолдауы арқылы жағдайды едәуір жақсартуға болады.
Емдеу жолдары
ОКБ емдеу ұзақ уақыт пен жүйелі тәсілді талап етеді.
- Психотерапия
- Когнитивті-бихевиоралды терапия (КБТ) – ең тиімді әдістердің бірі. Ол адамға обсессиялармен күресуді және компульсияларды біртіндеп азайтуды үйретеді.
- Экспозиция және жауапты алдын алу әдісі (ERP) – адамның қорқыныш тудыратын жағдайға біртіндеп үйренуіне және ритуалды орындаудан бас тартуына көмектеседі.
- Дәрі-дәрмекпен емдеу
- Серотонин деңгейін реттейтін антидепрессанттар (SSRIs) жиі қолданылады.
- Дәрігердің бақылауымен тағайындалады және ұзақ уақыт қабылдануы мүмкін.
- Өзін-өзі қолдау және өмір салтын түзету
- Ұйқы мен демалыс режимін сақтау
- Дене белсенділігі
- Медитация, тыныс алу жаттығулары
- Жақындарынан қолдау алу
Егер адамда осындай белгілер болса және олар өміріне кедергі келтірсе, маманға жүгіну маңызды. Өйткені әрбір адам тыныш, мазасыз ойлардан азат өмір сүруге лайық.
