Уран империясының жүрегі – Қазатомөнеркәсіп

Әлем жаңа энергетикалық дәуірдің табалдырығында тұр. Көмір мен мұнай дәуірі біртіндеп тарих сахнасынан кетіп, таза энергияның құны артқан сайын, уран XXI ғасырдың жаңа «алтын мұнайына» айналды. Ал сол стратегиялық ресурсқа ие Қазақстан бүгінде жаһандық ядролық нарықтың басты ойыншысы ретінде танылады.

Осы саладағы басты күш – «Қазатомөнеркәсіп» ұлттық атом компаниясы, яғни Kazatomprom. Бұл компания жай ғана шикізат өндіруші емес, әлемдік энергетикалық қауіпсіздік жүйесінің маңызды буыны. Уран өндіру көлемі бойынша дүниежүзінде №1 орынға ие. Ал оның өнімдері Қытайдан бастап Канадаға, Жапониядан Францияға дейінгі ондаған елдің атом электр станцияларында пайдаланылады.

2024 жыл «Қазатомөнеркәсіп» үшін ерекше кезең болды: рекордтық қаржылық нәтижелер, жаңа ESG-бағыттар, инновациялық жобалар мен халықаралық серіктестіктер – бәрі де компанияның жаңа биіктерге көтерілгенін көрсетті. Қазақстанның жер қойнауындағы энергия болашағы осы компанияның қолында.

ИНФОГРАФИКА 01:  Уран экспорты (Қазатомөнеркәсіп)

Экспорт бағыттары: Уран – Қазақстанның энергия дипломатиясының өзегі

Қазақстан уран экспортындағы жетекші рөлін жыл сайын күшейтіп келеді, ал бұл миссияның басты атқарушысы – «Қазатомөнеркәсіп«. Компанияның өнімдері бүгінде бес құрлыққа тарайды. 2024 жылы уранның басым бөлігі Қытай, Канада, Франция, Оңтүстік Корея және АҚШ нарықтарына жөнелтілді.

Уран – кәдімгі шикізат емес. Бұл – геосаяси құрал, энергетикалық тұрақтылықтың кепілі. Сол себепті «Қазатомөнеркәсіп» тек коммерциялық экспортпен шектелмей, әр жеткізілім арқылы энергетикалық серіктестік саясатын жүргізіп отыр.

«Қазатомөнеркәсіптің» негізгі экспорт бағыттары

Қытай – ең ірі сатып алушы.
CNNC және CGNPC компанияларымен ұзақмерзімді келісімдер бар.
Қазақстан ураны Қытайдағы бірнеше атом электр станцияларын отынмен қамтамасыз етеді.

Франция – Еуропадағы басты серіктес.
Orano және Framatome компанияларымен әріптестік орнаған.
Франция уранынан бөлек, ядролық технологиялар саласында да ынтымақтасады.

Канада / 🇺🇸 АҚШ – Солтүстік Америка нарығы.
Cameco және ConverDyn компанияларымен келісімдер бар.
2024 жылы жеткізілім көлемі екі есеге жуық өсті.

Оңтүстік Корея – тұрақты тұтынушы.
KEPCO және KHNP компанияларына уран жеткізіледі.
Корея энергетикасы үшін қазақстандық уранның үлесі маңызды.

Жапония – көлем аз болғанымен, беделді серіктес.
АЭС қайта іске қосылуына байланысты болашақта сұраныс артуы мүмкін.

Швейцария және Германия – Еуропалық нарықтың бір бөлігі.
Kernkraftwerk Leibstadt AG және басқа компаниялар қазақстандық уранды пайдаланады.

ИНФОГРАФИКА 02:  Қазатомөнеркәсіп акционерлері

Акционерлік құрылым және корпоративтік басқару

«Қазатомөнеркәсіптің» үлестік құрылымы ашық және теңгерімді:

• «Самұрық-Қазына» ҰӘҚ – 63%,
• ҚР Қаржы министрлігі – 12%,
• Еркін айналымдағы акциялар (KASE, AIX, Лондон биржасы) – 25%.

Бұл модель компанияның стратегиялық бағытын мемлекет пен жеке инвесторлардың мүдделері тоғысқан формада басқаруға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, еркін айналымдағы үлес «Қазатомөнеркәсіпке» шетелдік инвестициялар тартуға және корпоративтік ашықтықты арттыруға жол ашады.

ИНФОГРАФИКА 03:  Акция және дивиденд саясаты

«Қазатомөнеркәсіп» акциялары: инвесторлар сенімінің айнасы

«Қазатомөнеркәсіп» – Қазақстандағы бірегей көпплатформалы листингке ие ұлттық компания.
Оның акциялары бірден үш алаңда саудаланады:

• AIX (Astana International Exchange) – Астана халықаралық қаржы орталығының биржасы,
• KASE (Қазақстан қор биржасы),
• London Stock Exchange (LSE) – әлемдік деңгейдегі ірі биржа.

Мұндай құрылым – халықаралық инвесторлар үшін ашықтық пен сенім факторы. Компания акцияларының халықаралық айналымда болуы оның корпоративтік басқаруы мен есептілігінің IFRS халықаралық стандарттарына толық сәйкес екенін білдіреді.

Акция бағасының өсу динамикасы

2022–2024 жылдар аралығында Қазатомөнеркәсіптің акция бағасы айтарлықтай өсті.

• 2022 жылдың соңында – шамамен 48–52 доллар деңгейінде,
• 2023 жылдың соңында – 74 доллар шамасында,
• 2024 жылдың желтоқсанында – 122 доллар деңгейіне дейін көтерілді.

Яғни, екі жылда акция бағасы 134%-ға өсті, бұл Қазақстан нарығындағы ең жоғары көрсеткіштердің бірі. Ал Қазақстан Қор нарығындағы компания бағасы 30 мың теңгеден асты.

ИНФОГРАФИКА 04:  Қазатомөнеркәсіп компаниясының қаржылық жағдайы

Кірістің күрт өсуі – уран бағасы мен сұраныстың нәтижесі

2024 жылы «Қазатомөнеркәсіптің» кірісі 1,81 трлн теңгеге жетіп, бір жылда 26,5%-ға өсті.
Бұл өсімнің негізгі себептері:

• Уран бағасының өсуі: әлемдік нарықта уран бағасы 2023 жылы фунтына шамамен 55 доллар болса, 2024 жылы орта есеппен 85 доллар деңгейіне көтерілді.
• Экспорт көлемінің артуы: Қытай мен Еуропа елдерімен ұзақ мерзімді жеткізілім келісімдері өндіріс көлемін тұрақты сақтауға мүмкіндік берді.
• Теңге бағамының әлсіреуі: экспорттық түсімнің теңгемен есептелуінде қосымша артықшылық берді.

Осының арқасында «Қазатомөнеркәсіп» экспорттан түскен кірістің шамамен 90%-ын шетел валютасында алды, бұл инфляциялық қысымды азайтып, валюта тәуекелдерін төмендетті.

Пайда құрылымындағы оң өзгерістер

Қазатомөнеркәсіптің табысының басым бөлігі уран концентратын (U₃O₈) сатудан түседі, бірақ 2024 жылы кірістің құрылымында диверсификация байқалды:

• Уран өнімдері – 87%
• Сирек металдар (бериллий, тантал, ниобий) – 8%
• Қызмет көрсету және логистика – 5%

Бұл диверсификация компанияны уран бағасының құбылмалылығына тәуелділіктен біртіндеп арылтып жатыр. Әсіресе сирек металдар мен ядролық отын құрамдастарының (ЖБҚ) өндірісі жаңа табыс көзіне айналды.

Қортыныды

«Қазатомөнеркәсіп» бүгінде жай ғана ұлттық компания емес, Қазақстанның стратегиялық тұрақтылығы мен жаһандық энергетикалық баланстың маңызды тірегі.

Бүгінгі таңда әлем таза энергияға көшу жолында. Мұндай жағдайда уранға деген сұраныс үнемі өсіп келеді. Халықаралық энергетикалық агенттік (IEA) болжамынша, 2035 жылға қарай ядролық электр энергиясы өндірісі 40%-ға ұлғаяды. Бұл – уран нарығының жаңа «алтын дәуірі».
Демек, алдағы онжылдықта «Қазатомөнеркәсіптің» өнімдеріне сұраныс тек арта түспек.

Компания осы трендті дер кезінде сезініп, 2025–2034 жылдарға арналған жаңа стратегиясын қабылдады. Бұл құжат «Қазатомөнеркәсіпті» жай өндірушіден ядролық отын циклының толық қатысушысына айналдыруды көздейді.
Яғни, компания енді тек уран өндірумен емес, оны байыту, қайта өңдеу және отын элементтерін шығару сияқты жоғары технологиялық бағыттарға назар аударады.

Болашақта Қазақстан тек уран экспорттаушы емес, ядролық технология мен отын экспортының орталығына айналуы әбден мүмкін. Бұл – тек экономикалық емес, энергетикалық тәуелсіздік пен геосаяси салмақтың өсуі деген сөз.

Сонымен қатар, ESG қағидаттарын ұстану, экологиялық қауіпсіздік және әлеуметтік жауапкершілік компанияның әлемдік деңгейдегі беделін нығайтып отыр.
Қазатомөнеркәсіптің көміртек ізі төмен, өндірістік процестері цифрландырылған, ал табысы жыл сайын өсуде – бұл қазіргі заманның идеалды корпоративтік моделі.