Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі Қазақстандағы микроқаржылық ұйымдардың қалай дамып жатқанын көрсететін есепті жариялады. Есеп мерзімі 2025 жылдың бірінші жартыжылдығын қамтыған. Егер бұрын микроқаржы ұйымдары (МҚҰ) негізінен халыққа жедел несие ұсынумен танылса, қазір бизнеске қаржы беру бағыты айтарлықтай қарқын алып келеді.
212 микроқаржы ұйымы бар
Есепке сәйкес, микроқаржы ұйымдары орнықты даму серпінін көрсеткен. Сектордың өскені микрокредиттер беру кезінде жаңа технологияларды пайдалану және географиялық, салалық әртараптандырудан көрінеді.
«Микроқаржыландыру нарығы өзінің келбетін біртіндеп өзгертуде: дәстүрлі кеңседегі сатылымдар қашықтан қызмет көрсету арналарына жол беріп, екінші орынға шыға бастады. Осылайша, микроқаржы секторын цифрландыру үрдіс болып қана қоймай, бәсекелестік артықшылықтың факторына айналып келеді. Бұл ретте цифрландырудың кері жағы да бар. АТ-шешімдерін белсенді енгізу алаяқтық операциялардың өсуімен қатар жүреді. Мұндай қатерлер реттеушінің уақтылы ден қоюды талап етеді. Бақылау мен қадағалауды күшейту, оның ішінде нормативтік базаны жетілдіру арқылы күшейту сектордың ашықтығын арттырып қана қоймай, жаңа стандарттарға бейімделе алмаған жосықсыз қатысушыларды нарықтан шығаруға мүмкіндік берді», – делінген есепте.
Мәселен, 2025 жылғы 1 шілдедегі жағдай бойынша 212 микроқаржы ұйымы (МҚҰ) бар. 2025 жылдың бірінші жартыжылдығында 6 субъектінің лицензиясы тоқтатылып, 13 субъектің лицензиясы кері қайтарып алынған. Сонымен қатар, өзінің дәйекті дамуының арқасында екі МҚҰ сәтті трансформацияланып, банктік лицензияларын алған, бұл – МҚҰ секторының жетілгендігі мен орнықты дамуының дәлелі.
Банкке айналған микроқаржылық ұйымдар
Маусымда «БиЭнКей Финанс Қазақстан» МҚҰ» АҚ (BNK) банк операцияларын жүргізуге лицензия алған. Ал тамызда «KMF» МҚҰ (KMF)» АҚ осындай лицензия алды. Яғни екеуі де банкке айналды.
Бұл МҚҰ сектордың несие портфелінің 18,8%-ын құрайды, бұл олардың сектордағы жағдайының маңызды екенін көрсетеді. Осы екі ұйым экономиканың, қарыз алушылардың және екінші деңгейдегі ірі банктер үшін онша тартымды емес аймақтардың осындай секторларын қамтитын «классикалық» микроқаржы қызметтерін ұсынды. Олар шығарылғаннан кейін көшбасшылық автомобильдерді сатып алуға микрокредиттер беруге мамандандырылған МҚҰ-ға көшті. Мәселен, 2025 жылғы 1 шілдедегі жағдай бойынша «Тойота Файнаншл Сервисез Қазақстан» МҚҰ» ЖШС-нің портфелі 234,4 млрд теңгені, ал «MyCar finance» МҚҰ ЖШС-нің портфелі 165,9 млрд теңгені құрайды.
Активтері мен несие портфелі
2025 жылдың бірінші жартыжылдығында МҚҰ активтері 13%-ға 1 718 млрд теңгеден 1 936 млрд теңгеге дейін өсті. Активтердің өсуі несие портфелінің ұлғаюымен байланысты. Жиынтық активтерде микрокредиттердің үлесі 78,5%-ды құрады. Сектордың активтерін МҚҰ-ның ТОП-10 шоғырландыру жоғары болып қалып отыр. Тиісінше жиынтық активтердің 74%-ы МҚҰ-ның ТОП-10 үлесіне тиесілі.
МҚҰ несие портфелі (резервтерді шегермей негізгі борыш) 2025 жылдың бірінші жартыжылдығында 13,1%-ға немесе 202 млрд теңгеге өсіп, 1 741 млрд теңгені құрады. Бұл ағымдағы экономикалық жағдайларда микрокредит беруге орнықты сұраныстың сақталғанын куәландырады. Егер бұрын МҚҰ нарығы негізінен халық үшін «жылдам ақша» көзі ретінде қабылданса, қазір заңды тұлғаларға, сондай-ақ жеке тұлғаларға (дара кәсіпкерлікті құру арқылы және құрмай) микрокредиттер беру арқылы бизнеске кредит беру айтарлықтай қарқын алып келеді.
Мәселен, заңды тұлғаларға берілген микрокредиттер 31,8%-ға немесе 14 млрд теңгеге өсіп, 59 млрд теңгені, дара кәсіпкерлерге берілген микрокредиттер 22,7%-ға немесе 45 млрд теңге өсіп, 242 млрд теңгені, жеке тұлғаларға берілген микрокредиттер 11,0%-ға немесе 143 млрд теңгеге 1 440 млрд теңгеге дейін ұлғайды. МҚҰ несие портфелінің құрылымындағы заңды тұлғаларға берілген микрокредиттердің үлесі 3,4%-ды, дара кәсіпкерлерге – 13,8%-ды, жеке тұлғаларға – 82,7%-ды құрады. МҚҰ несие портфеліндегі 90 күннен астам мерзімі өткен берешегі (NPL 90+) бар микрокредиттер деңгейі 7,0%-ды немесе 117 млрд теңгені құрады (01.01.2025ж. – 6,6% немесе 99 млрд теңге), оның ішінде 2,4%-ы бизнес субъектілеріне тиесілі.
Бизнеске МҚҰ-лар қанша несие беріп жатыр
Микроқаржы ұйымдарының бизнесті кредиттеуі олардың шағын және орта кәсіпкерлікті қолдау бағытында дамуын көрсете отырып, оң үрдісті көрсетеді. Осылайша, МҚҰ қызметі жұмыс орындарын құруды, кәсіпкерлікті қолдауды қамтамасыз ете отырып, өңірлердің дамуын ынталандыру арқылы ел экономикасына елеулі үлес қосып келеді. Сонымен қатар, бизнесті кредиттеу бөлшек саудадан айырмашылығы қарыз алушының төлем қабілеттілігін жетік бағалауды талап етеді. Мұнда қарыз алушының қаржылық ағыны мен сенімділігін болжау қиынға түседі. Бұл дегеніміз, МҚҰ тәуекелдерді басқаруды күшейтіп, клиенттердің бизнес-модельдерін неғұрлым егжей-тегжейлі талдауға үйренуі керек.
Бизнесті кредиттеу рөлінің күннен күнге өсуіне қарамастан, тұтынушылық микрокредиттер несие портфелінің жалпы көлеміндегі үлесі әлі де жоғары болып қалуда. Биыл бірінші шілдеде олардың көлемі 5,2%-ға немесе 45 млрд теңгеге ұлғайып, 915 млрд теңгені құрады, бұл барлық портфельдің 53%-ын құрайды. Сонымен бір уақытта жеке тұлғаларға микрокредит беру сегментінің ішінде елеулі өзгерістер орын алуда – соңғы бірнеше жылда МҚҰ-ның несие портфелінде құрылымдық өзгерістер байқалады, мысалы, автомобиль сатып алуға берілген микрокредиттер ағымдағы жылдың басынан 38 млрд теңгеге өскен.
Айта кетейік, бұған дейін елде микроқаржы беру мен коллекторлар қызметін бақылау күшейетінін жазған едік.
