«Шаршадым, шамам келмей жатыр»: ерекше балалардың ата-анасы психолог көмегіне мұқтаж
Қазақстанда мүгедектігі мен дамуында ерекшелігі бар бала тәрбиелеп отырған аналар зерттеу жүргізіп, мұндай жағдай ересектердің психологиясына қалай әсер ететінін анықтаған.
Зерттеуге Қазақстанның түкпір-түкпірінде тұратын мыңнан аса ата-ана қатысқан. Нәтижесі ата-аналардың 57%-ына психологиялық көмек екенін көрсеткен. Ал мұндай ата-ананың 73%-ы баласының болашағына алаңдап өмір сүреді.
40% ата-ана шамадан тыс жүктеме алып алған, 20%-ы қиындықты көтере алмай жүргенін мойындаған. Тең жартысы қаржылық қиындыққа тап келсе, 40%-ы қоғамнан оқшауланған. Тек 13,6%-ы мемлекеттік көмек жеткілікті деп санайды.
«Бұл жай сауалнама емес, ата-аналардың жанайқайы, арқалап жүрген жүгін жеткізетін құжат. Зерттеу қорытындысы ата-аналарға психологиялық көмек қажет екенін көрсетті. Біз әдетте мүгедектігі, ерекшелігі бар балаға қандай көмек керек екенін айтамыз. Ата-анамен жұмыс істеген кезде де баламен қарым-қатынас құруды, балаға қолайлы жағдай жасауды үйретеді. Ал мұның бәрін істеп жүрген ата-аналардың жағдайын ұмытып кетеміз», – дейді сауалнама нәтижесін таныстырған Әсия Арқарова.
Айтуынша, балаға диагноз қойылғаннан кейін ата-ана қайда барарын түсінбейді, өзін жалғыз сезінеді.
Әйелдер жазған хаттар
Сауалнамаға қатысқан әйелдер өз ойын да жазған. Ішінде «баламен бірге үйден шығу қиын, баланы тастап кету де мүмкін емес. Екеуміз басқалардан бөлек әлемде тұрып жатқандаймыз» деген хат келген.
Енді бірі «тек балалар үшін өмір сүріп жатырмын, өзім жоқ болып кеткендеймін» деп жазған.
Арқарова мұндай жағдай жиілеп, баладан бас тарту қаупі артқанын айтады.
«Ата-ананың ойында үнемі «Енді не істеймін? Бұлай өмір сүре алмаймын. Шаршадым, шамам келмей жатыр» деген сұрақ тұрады. Сол кезде медициналық-әлеуметтік мекемеге жүгіну туралы ой пайда болады. Көптеген ата-ана күш-қуаты, ресурсы қалмағандықтан, әрі қарай қалай өмір сүруді білмегендіктен, баланы сол жерге қалдыруды ойлап, мекемені көріп қайтқан», – дейді астаналық әйел.
Ал астаналық Айнұр Құдайбергенова бір кездері министрлікте, ұлттық компанияларда жұмыс істеген. 2019 жылы кенжесін дүниеге әкелген. Содан бастап өмірі өзгерген.
«20 жыл мемлекеттік секторда қызмет еттім, департамент басқарып, әкімдіктерде жұмыс істедім. 2019 жылы ұлды болып, біраз уақыттан кейін дамуында ерекшелік барын байқадық. Кейіннен аутизм спектрі бұзылысы бар деген диагноз расталды.
Шешімді жылдам қабылдауға дағдыланған адам ретінде бірден баламның жанында болуым керек дедім. Карьерамды тоқтаттым, оңалту шараларын бастадым. Бір сәтте өзіңнің ата-ана ретінде әлсіз екеніңді сезінесің, себебі қалыпты өміріңнен алшақтап қаласың. Өмірің тек бала, психолог, дефектологтармен жұмыс істеуге ауып кетеді. Бәрін түсініп, балаңа көмектескің келеді. Сонда өзіңнің күш-қуатың сарқылып, әлсіреп қалғаныңды сезінесің», – дейді Құдайбергенова.
Әйел өзін қалыпқа келтіргеннен кейін баласының да даму көрсеткіші жақсарғанын айтады.
Ата-аналар ұсынысы
Дамуында ерекшелігі, мүгедектігі бар балалардың ата-аналары психологиялық көмек тегін көрсетілуі керек деп санайды. Ұсыныстары денсаулық сақтау, оқу-ағарту, еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігіне қатысты болып отыр.
«Денсаулық сақтау саласында емханалар базасында психологтар бар, бірақ мамандар біз айтып отырған бағытпен айналыспайды. Терапевт немесе педиатр әйелмен сөйлескен кезде бірнеше сұрақ қойып, күйзеліске түскенін анықтап, психологқа жібермейді. Яғни, психологқа жіберу механизмі жоқ.
МӘМС аясында мұны ұйымдастыруға мүмкіндік бар. Психолог бар, бірақ механизм жоқ. Ата-аналар мұндай қызметтің бар екенін білмейді.
Терапевт немесе балалар дәрігеріне психологқа жіберу құзыретін енгізуді ұсынып отырмыз. Отбасыда мүмкіндігі шектеулі бала барын білсе, кейде психиатр көмегі қажет болуы да мүмкін», – дейді Әсия Арқарова.
Ал білім саласында психологиялық-педагогикалық түзеу кабинеттері бар, ол жерде қызмет балаларға көрсетіледі. Арқарова баланың жағдайы ата-анасына тікелей байланысты екенін, бұл жерде де ата-аналарға психологиялық қолдау көрсетілсе дейді.
«Мүгедектігі бар азаматтарға жеке оңалту бағдарламасы (ИПР) жасалады. Оған «ата-аналарға психологиялық көмек көрсету» деген қызмет бекітілсе әлдеқайда тиімді болар еді. Бізге осы көмектің көрсетілетініне кепілдік қажет», – дейді әйел.
Айта кетейік, 2025 жылдың қыркүйегіндегі жағдай бойынша республикада дамуында ерекшелік бар 14,5 мың кәмелетке толмаған бала тіркелген. Бұл 2024 жылдың желтоқсанымен салыстырғанда 17,8%-ға көп.
