Қазақ бидайын қай елдер импорттайды (инфографика)
Бидай – Қазақстанның «көрінбейтін бренді»
Қазақстан сыртқы нарыққа шығаратын тауарлардың ішінде бидайдың орны бөлек. Мұнай мен металдар жаһандық баспасөздің басты тақырыбына айналса, астық – елдің тыныш, бірақ тұрақты табысын құрайтын стратегиялық ресурс. Қазақ жері ежелден «нан қоймасы» ретінде белгілі. Құрғақ климат, кең далалы аймақтар және дәстүрлі аграрлық мәдениет Қазақстанды әлемдегі ең ірі бидай экспорттаушы 10 елдің қатарына кіргізіп отыр.
2020-2025 жылдар аралығындағы экспорт динамикасы саланың қаншалықты құбылмалы екенін, бірақ сонымен бірге тұрақты табыс көзі болып қалатынын көрсетеді. Климаттық тәуекелдер, аймақтық нарықтағы сұраныс, көрші елдердегі ішкі өндірістің ауытқуы – бәрі Қазақстанның бидай саудасындағы рөлін анықтайды.
2025 жылдың қаңтар-қазан аралығында Қазақстан бидай экспорты $1,237 млрд болды. Бұл – геосаяси және нарықтық белгісіздікке қарамастан, елдің астық секторы бұрынғыдай бәсекеге қабілетті екенін дәлелдейтін көрсеткіш.
Қазіргі жағдай: 2020–2025 жылдардағы экспорт динамикасы
Соңғы бес жылда Қазақстан бидай экспортынан түсетін табыс көлемі жыл сайын өзгеріп отырды. Себептер әртүрлі: ауа райы, әлемдік баға, көрші нарықтардың ішкі өндірісі, логистика шығындары және жаһандық азық-түлік дағдарысы.
Инфографика: Қазақ бидайының экспорты 2020-2025 жылдар аралығы
2020 жыл – тұрақты бастама
2020 жылғы астық экспорты шамамен $1,42 млрд, көлемі 5,7 млн тонна болды. Бұл кезеңде пандемия нәтижесінде азық-түлікке сұраныс күрт өсті, Қазақстан бидайы Орталық Азия елдеріне тұрақты көлемде жөнелтілді.
2021-2022 жылдар – шарықтау кезеңі
2022 жылы экспорт $1,91 млрд деңгейіне жетіп, соңғы жылдардағы ең жоғары көрсеткіш тіркелді. Көлемі: 6,3 млн тонна.
Бұл рекордтың бірнеше себебі бар:
- Ресейге салынған шектеулер мен экспорттық баждар Орталық Азия нарығындағы сұранысты Қазақстанға бұрды.
- 2022 жылы әлемдік бидай бағалары күрт қымбаттады.
- Қазақстанның астық сапасы жоғары деңгейде қалды.
2023 жыл – нарықтың салқындауы
Экспорт көлемі 7,2 млн тонна болғанымен, табыс $1,84 млрд деңгейінде қалды. Яғни тоннаж өсті, бірақ әлемдегі бағаның төмендеуі табысқа әсер етті.
2024 жыл – төмендеу кезеңі
2024 жылы табыс $1,1 млрд, көлемі 5,8 млн тонна шамасында болды.
Бұл – соңғы жылдардағы ең әлсіз нәтиже.
Негізгі себептер:
- Ресей мен Өзбекстанда ішкі өнімнің артуы;
- Азиядағы кей елдердің арзан астық іздеуі;
- Логистикалық шығындардың көбеюі.
2025 жыл (10 ай) – қайта жанданудың нышаны
2025 жылдың 10 айында Қазақстан $1,2 млрд, 6,1 млн тонна бидай экспорттады.
Бұл 2024 жылғы көрсеткіштен жоғары, салада қайта серпіліс бар дегенді білдіреді.
Жалпы алғанда, бес жылдық динамика Қазақстанның бидай экспортындағы басты ерекшелікті көрсетеді: көлем тұрақты, ал табыс әлемдік бағаға тәуелді.
Инфографика 02: Қазақ бидайын басты импорттаушы елдер
Қазақ бидайының негізгі экспорт бағыттары
Қазақстан бидайын ең көп сатып алатын елдер – географиялық және логистикалық тұрғыдан жақын Орталық Азия мемлекеттері. 2025 жылғы қаңтар-қазан аралығындағы құрылым осыны дәлелдейді:
1) Өзбекстан – $584,9 млн
Өзбекстан – Қазақстанның бидай импорты бойынша абсолютті №1 серіктесі.
Себептері:
- Халқы көп (36 млн), нан өнімдеріне сұраныс жоғары.
- Өзбекстан ұн тарту өнеркәсібінің негізгі шикізаты – қазақ бидайы.
- Логистика жақын әрі арзан.
2) Тәжікстан – $220,8 млн
Тәжікстан да бидайдың басым бөлігін Қазақстаннан алады.
Бұл елдің өз астық өндірісі төмен, ал халық саны үнемі өсіп келеді.
3) Италия – $101,4 млн
Қазақстан үшін соңғы жылдары ашылып келе жатқан перспективалы нарық. Италияға экспорт былтырғы тиісті жылмен салыстырғанда экспорт көлемі 2,2 есеге артқан
4) Басқа елдер – $329,9 млн
Олар қатарында:
- Ауғанстан
- Түркия
- Иран
- Кавказ елдері
- Испания (кей жылдары)
Бұл мемлекеттерге экспорт көбіне халықаралық бағаларға және тасымалдау үздіксіздігіне байланысты құбылып тұрады.
Қазақстан бидайының болашағы қандай
2020-2025 жылдар арасындағы көрсеткіштер Қазақстанның бидай экспорты тұрақты екенін дәлелдейді. Әлемдік бағаның ауытқуы табысқа әсер еткенімен, Қазақстан бидайына сұраныс үзілмейді. Орталық Азия елдері – тұрақты нарық, Қытай – өсіп келе жатқан бағыт, ал Таяу Шығыс – болашақтағы әлеуетті хаб.
Қазақстан үшін алдағы басты міндеттер:
- логистиканы арзандату;
- Қытай бағытын кеңейту;
- экспорттық инфрақұрылымды жаңғырту;
- климаттық тәуекелдерге бейімделген агротехнологияларды енгізу.
Егер осы бағыттар іске асса, Қазақстан бидай экспортында тек аймақтық емес, жаһандық маңызы бар ойыншыға айнала алады.
