Тимур Турлов: «Біз жай ғана суперапп емес, өсуге арналған орта құрып жатырмыз»

Freedom Holding Corp. (FRHC) бас директоры және мажоритарлық акционері Тимур Турлов Kursiv.Media басылымына берген сұхбатында күнтізбелік жылды қорытындылай отырып, болашақ экожүйенің өзіндік көзқарасын, атап айтқанда адаммен оқуда, жұмыста, инвестицияда және кез келген күнделікті әрекеттерде ілесіп жүретін цифрлық қабатын ашты.

Forbes жаһандық тізіміндегі кәсіпкерге мұндай экожүйе жобасының шынайылығына деген қазақстандық биліктің, ең алдымен, Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың технооптимизмі қосымша сенім ұялатады.

Жыл қорытындысы

– 2026 қаржы жылының 1-жартыжылдығы бойынша есептеме таңғаларлық динамиканы көрсетеді – түсім $1 млрд-тан асты. Холдинг өткен жылдардағы жоғары база фонында да екі таңбалы өсу қарқынын (жылдан жылға 20%-дан астам) қандай негізгі драйверлер есебінен сақтап отыр?

– Шын мәнінде, бұл сандар – экожүйеге деген сеніміміздің іске асқанын растайды. Біз баяғыда-ақ жай брокер болуды тоқтаттық. Қазіргі кезде өсуіміздің басты драйвері – іргелі әртараптандыру және банк, сақтандыру мен инвестиция арасындағы синергия.

Шынында да, 2024 қаржы жылынан бастап, FRHC түсімнің экспоненциалды секірісін көрсетіп келеді: 2024 жылы 105% өсім, 2025 жылы 23% өсім. Бұл динамика жетекші брокерлік компаниядан банк, сақтандыру және технологиялық активтердің синергиясы есебінен тұрақтылығы кепілдендірілген толыққанды цифрлық қаржылық экожүйеге ауысуға дейінгі кешенді трансформация стратегиясын көрсетеді.

Жоғары деңгейге қалай өсіп келеміз? Бәрі қарапайым: біз сенім мен клиенттік базаны фантастикалық тиімді монетизациялауды үйрендік. Бұрын біз клиентті брокерлік шотқа тарту үшін ақша жұмсайтынбыз. Қазір клиент бізге цифрлық ипотека немесе автонесие алу үшін өзі келеді, өйткені бұл жылдам әрі ыңғайлы. Біз мұны бірнеше секундта жасаймыз – содан кейін оған сақтандыруды, инвестициялық өнімдерді немесе лайфстайл-сервистерді ұсынамыз.

Бізде өте қуатты кросс-селл жұмыс істейді. Біз бір клиенттің холдинг ішінде үш-төрт өнімді тұтына бастағанын көріп отырмыз. Бұл LTV (клиенттің өмірлік құндылығын) күрт арттырады әрі тарту құнын (CAC) азайтады. Біз «кірпіштерге» – физикалық бөлімшелерге ақша жұмсамаймыз, біз код пен алгоритмдерге инвестиция саламыз. Бұл бізге холдингтің қаржылық көрсеткіштерінің өсу қарқынында көрінетін әсерді береді.

Біз Орталық Азияның қаржы нарығы сапалы финтех-қызметтермен әлі де толық қамтылмағанын көріп отырмыз. Біз жай ғана басқалардан жылдамырақ, аналогтарынан әлдеқайда жоғары өнімді ұсына отырып, осы нарық үлесін алып жатырмыз.

– Брокеридж, банк, сақтандыру, лайфстайл сияқты бизнестің әрбір негізгі бағыты үшін жыл қорытындысын қалай сипаттар едіңіз?

– Жыл ерекше болды, өйткені біз осы бөліктердің барлығы біртұтас организм ретінде жұмыс істей бастағанын көрдік. Тарқатып айтайын:

Брокеридж – біздің ДНҚ-мыз, объективті түрде әлі де біздің core business (негізгі бизнес). Брокерлік сегменттің таза түсімі 2026 қаржы жылының алғашқы алты айында 18%-ға ұлғайды. Бұл жерде кемелдену туралы әңгіме болып тұр. Біз клиент өзгеріп жатқанын көріп отырмыз. Егер бұрын олардың мақсаты IPO-да «икстерді» қуып жету болса, қазір біздің клиенттер ұзақ мерзімді портфельдерді қалыптастыруда. Біз Орталық Азия инвесторлары үшін басты «әлемге ашылған терезе» болып қала береміз. Біз NYSE және NASDAQ-қа қол жеткізуді демократизацияладық әрі биыл көшбасшы мәртебесін бекіттік. Сауда көлемі мен шоттар саны өсуде, бірақ бастысы – клиент активтерінің сапасы өсіп жатыр.

Банк – біздің өсу локомотивіміз әрі клиенттерді тарту тұрғысынан басты фронт-офис. Банк экожүйеге кіру нүктесі болды. Биыл біз 24 сағаттағы цифрлық ипотека мен автонесиелеу сиқыр емес, стандарт екенін түпкілікті дәлелдедік. Біз бұл технологияларды масштабтадық, енді банк айтарлықтай cash flow (ақша ағынын) генерациялайды. Біз несиелеуді жылдам, арзан – операциялық шығындар тұрғысынан және скорингіміздің арқасында тәуекел деңгейін төмендетуді үйрендік. Аталған цифрлық өнімдер есебінен қазақстандық банк несие портфелінің айтарлықтай ұлғаюына байланысты клиенттерге берілген несиелерден түскен пайыздық кіріс 26%-ға өсті. Депозиттік портфельдің ұлғаюы мен брокеридждегі клиенттік міндеттемелердің келуі одан әрі несиелеу мен инвестициялау үшін қажетті өтімділік деңгейін қамтамасыз етті.

Сақтандыру – бұл, бәлкім, соңғы бір-екі жылдағы ең әдемі түбегейлі өзгеріс шығар. Біз ондаған жылдар бойы ұйықтап жатқан нарықты төңкердік. Біз артық агенттерді, қағазды, делдалдық комиссияларды алып тастадық. Енді бұл таза финтех. Біз премиялардың екі таңбалы, ал жалпы сақтандырудағы полистердің үш таңбалы өсімін көріп отырмыз, өйткені адамдар кофе ішіп отырып, қосымшада екі рет басу арқылы көлігін сақтандырғанды ​​ыңғайлы көреді. Иә, осы жылдың қорытындысы бойынша кейбір көрсеткіштер түзетіледі деп күтіп отырмыз, соның ішінде реттеуші шектеулері есебінен, десе де біз өсу әлеуетін көріп отырмыз.

Лайфстайл – біздегі Freedom Ticketon, Freedom Travel және басқалар. Бұларды – экожүйеміздің «желімі» деп айтсақ болады. Олар бізге күнделікті тартылу ағынын қамтамасыз етеді. Адамға күн сайын несие қажет емес, бірақ оған киноға, ұшаққа билеттер, шоттарды төлеу қажет. Лайфстайл-сервистер клиентті Freedom SuperApp ішінде ұстап тұрады, олар бізге пайдаланушыны жақсырақ түсінуге мүмкіндік беретін деректерді генерациялайды. Соның арқасында біз оған банкте немесе брокерде дұрыс ұсыныстар жасаймыз.

Соңғы есеп бойынша біз брокер, банк және сақтандырудан басқа өзге бизнестер сегментінде тауарлар мен қызметтерді сатудан түскен түсім 116% өскенін тіркедік. Өсім телекоммуникация секторына үздіксіз экспансия және Arbuz клиенттерінің белсенділігінің артуымен байланысты.

Сонымен, жыл қорытындысы қарапайым: біз әртүрлі компаниялар жиынтығы болуды тоқтаттық. Біз бизнестің бір бөлігі екіншісін күшейтетін біртұтас платформаға айналдық. Кросс-селл әлі тамаша жұмыс істемесе де, өте жақсы істеуде.

– Өтіп бара жатқан жылы Freedom SuperApp қосымшасы 4 миллионнан астам қолданушы межесінен асты. Бұл өнім банктің клиенттік базасының өсуінде қандай рөл атқарды? Осы аудиторияны ұстап тұру үшін қандай жаңа «киллер-фичаларды» дайындап жатсыздар?

– 4 миллионнан астам қолданушы – инвесторларға көрсететін презентация үшін керекті жай ғана әдемі сан емес. Бұл біздің қаржы мен лайфстайлдың конвергенциясы туралы гипотезамыздың жұмыс істегенінің дәлелі. SuperApp – 2025 жылы Қазақстандағы ең көп жүктелген мобильді қосымша сияқты. Барлық сегменттерде. MAU саны 2,5 миллионнан асты.

SuperApp банк үшін қандай рөл атқарды? Іргелі рөл атқарды. Freedom SuperApp – жай ғана мобильді қосымша емес, біздің цифрлық финтех-экожүйеміздің орталық операциялық стэгі. Бұл біздің басты трафик генераторымыз. Ол барлық бөлшек және ШОБ сервистері үшін фронтенд болды. Біз «көңіл көтергім келеді» және «қаржылық қызметтер қажет» арасындағы қабырғаны бұзған сияқтымыз. Бұрын банк клиентті бөлімшеге кіргізу үшін көп ақша жұмсайтын. Қазір сценарий басқаша: адам Freedom Travel-дан ұшаққа билет немесе Ticketon-нан концертке билет сатып алу үшін кіреді, ал біз оған бір шертіп жіберу арқылы карта ашуды, кэшбэк алуды немесе бөліп төлеуді ресімдеуді ұсынамыз. Біз қосымшаны клиентті тарту құнын төмендету машинасына айналдырдық. Супераппты пайдаланатындар әлдеқайда жоғары retention көрсетеді.

«Киллер-фичаларға» келетін болсақ, біз жай ғана жаңа белгішелер қосу жолымен жүргіміз келмейді, бұл – тұйыққа тірейтін жол. Болашақ – ЖИ негізіндегі гиперперсонализацияда. Біз қазір оған LLM-модельдерді интеграциялау бойынша белсенді жұмыс істеп жатырмыз. Мен қосымша сіздің жеке қаржы кеңесшіңіз болғанын қалаймын. Жай ғана шығындар тарихын көрсетпей, шартты түрде былай айтқанын қалаймын: «Қара, сен кофеге тым көп ақша жұмсайсың, бұл ақшаны Freedom акцияларына инвестициялайық, сонда бір жылдан кейін сенде жаңа iPhone болады» деп. Идеалды түрде, біз клиентке analytics intelligence бергіміз келеді.

Екінші бағыт – бұл шартты түрде GovTech 2.0. Біз цифрландырылған мемлекеттік сервистерді интеграциялауды жалғастырамыз. Кез келген анықтамалар, жылжымайтын мүлікті немесе автокөлікті қайта ресімдеу Freedom SuperApp ішінде әп-сәтте жасалғанын қалаймыз. Ал үшінші – геймификация. Инвестициялау және жинақтау процесін қызықты еткіміз келеді. Біздің адалдық валютамыз экожүйе ішіндегі құндылық алмасудың толыққанды құралына айналуы керек. Міндетіміз – қосымша батырманы баспай тұрып-ақ сіздің қалауыңызды алдын ала болжау.

– Холдинг «ауыр» инфрақұрылымға – телекомға, 5G-ге, ЖИ-деректер орталықтарына – белсенді түрде кіріп жатыр әрі сонымен бірге финтех-құзыреттерді экспорттауға дайындалуда. NVIDIA-мен серіктестіктен бастап Шымкенттегі 5G-ге дейінгі осы әртүрлі пазлдар біртұтас стратегияға қалай жинақталады?

– Біз іргелі қиындықты байқадық: өңірде «цифрға», ЖИ-ға, бұлттарға деген сұраныс өте жоғары, бірақ оны физикалық тұрғыдан сақтауға орын жоқ. Сапалы қуаттардың айқын құрылымдық тапшылығы сезіледі.

Сондықтан екі бағыт бойынша жүрдік. Біріншісі – «ауыр люкс», флагманымыз Akashi. Біз ұсақталмадық әрі бірден Tier IV салып жатырмыз. Бұл Орталық Азиядағы 100 МВт және 4 мың тірекке арналған осындай сенімділік деңгейіндегі алғашқы нысан. Бұл – операторға тәуелсіз хаб, Еуропа – Қытай трафигі үшін кіру нүктесі. Біз әлі іске қосылған жоқпыз, ал бірінші модуль сыйымдылығының 61%-ы қазірдің өзінде брондалған, кезекте жеті елден клиенттер бар.

Бірақ инфрақұрылым тек бір алып алаң емес. Екінші бағыт – Freedom Cloud, қан айналымы жүйеміз десек болады. Біз қазірдің өзінде бүкіл ел бойынша жеті Деректерді өңдеу орталығының желісін басқарамыз – Атырау мен Ақтаудан Қарағандыға дейін. Бүгінде Алматыда жаңа алаңдарды және Астанада мамандандырылған ЖИ-Деректер орталығын жобалап жатырмыз. Дәл осы Freedom Cloud негізінде біз есептеу қуаттарын орналастырамыз, соңғы NVIDIA чиптерін сатып аламыз, AWS және Tencent-пен серіктестік құрамыз.

Менің ойымша, біздің жасап жатқан барлық ісіміз президент көзқарасымен өте жақсы үйлеседі, дәл қазір мемлекет осыған басымдық беріп, назар аударып отыр. Қасым-Жомарт Кемелұлы Қазақстан халқына арнаған қыркүйектегі Жолдауында жасанды интеллект пен бүкіл қоғамымыздың терең цифрландырылуы туралы көп айтты. Президенттің елімізді Орталық Азияның ірі технологиялық IT-хабы, есептеу ресурстары мен қызметтерін экспорттаушы ретінде көруі өте шабыттандырады. Шын мәнінде, біз қазір осы іргетасты, үлкен ұлттық стратегияны жүзеге асыру үшін базалық инфрақұрылымды салып жатырмыз. Жасап жатқан дүниеміздің мемлекеттік саясатқа осылайша «үйлесетінін” тікелей шабыт алатын бірегей сәт деп білемін.

Стартап рухы

– Капитализациясы $8 млрд-тан асатын және мыңдаған штаттық қызметкері бар компанияны басқара отырып, сіз шешім қабылдаудың жоғары жылдамдығын сақтайсыз. Өзіңіз үшін 2025 жылдың ең басты басқару сабағы қандай болды?

– 2025 жылдың мен үшін ең басты сабағы – ауқым өскен сайын «бақылау мәдениетінен» гөрі «қателік мәдениеті» маңыздырақ бола түсетінін түсіну. Сенде он мың қызметкер және $10 млрд-қа жуық капитализация болған кезде, кез келген корпорацияның табиғи қалауы – тәуекелдерді болдырмау үшін бұранданы қатайту, қатаң регламенттерді жазу және мыңдаған комитет құру. Бірақ дәл осы нәрсе жылдамдықты өлтіреді. Ал жылдамдық – бізге жаһандық алыптармен бәсекелесуге мүмкіндік беретін жалғыз нәрсе.

Менің СЕО ретіндегі міндетім – барлық шешімдерді жеке өзім қабылдау емес, өз бетімен көгеретін ішкі бюрократиямен күресу екенін түпкілікті түсіндім. Биыл мен жергілікті командаларға одан да көбірек сенуді үйрендім. Мұндай үлкен машинаны қолмен басқару мүмкін емес. Сіз адамдарға тәуекел етуге, бірдеңені дұрыс емес, бірақ тез жасауға құқық беруіңіз керек. Егер біз гипотезаларды тестілеу кезіндегі қателіктер үшін жазалайтын болсақ, ауыр және ыңғайсыз нәрсеге айналып, ақырында ұтыламыз.

Біз көлемімізге қарамастан стартап рухын сақтауға тырысамыз. Биылғы сабақ: ипотеканы автоматтандыруға инвестиция салғанымыздай, менеджментті автоматтандыруға да инвестиция салуымыз керек. Біз ЖИ құралдарын клиенттер үшін ғана емес, сонымен бірге күнделікті жұмыстарды жою, онбордингті жеделдету, коммуникацияны ашық ету үшін ішкі басқару үшін де енгізіп жатырмыз

Сондай-ақ бәлкім ең маңыздысы – адами капиталға назар аудару. 2025 жылы технологияларды сатып алуға болатыны анықталды – сол NVIDIA чиптері, серверлер. Бірақ адамдар идеямен шабыттанып, үлкен өзгерістерге қатыстылығын сезінетін мәдениетті сатып алу мүмкін емес. Оны тек өсіруге болады. Сондықтан мен уақытымды қаржыға емес, адамдарға және олармен қарым-қатынасқа көбірек жұмсаймын. Сонда әр қызметкер бәрін не үшін жасап жатқанымызды түсінеді.

– ЖИ және телеком саласындағы ауқымды жобалардың іске қосылуымен Freedom финтех-брокерден технологиялық конгломератқа айналуда. Алдағы үш жылда бұл трансформацияның басты құрылымдық күрделілігін қалай көресіз және онымен қалай күресуді жоспарлап отырсыз?

– Басты құрылымдық күрделілік – «темір» емес, ақша да емес, тіпті кадрларды іздеу де емес. Бұл – жылдамдықтарды синхрондау және «құдық эффектісімен» күресу.

Конгломератқа айналған кезде, сенде феодалдық бытыраңқылыққа ұшырау қаупі туындайды. Банкирлер өз мұнараларында отырады, телеком-инженерлер кабельдер тартады, сақтандыру – үшіншісінде. Және әркім өзінің ережелерімен, өзінің KPI-імен және өзінің IT-ландшафтымен шағын мемлекет құра бастайды. Егер бұған жол берсек, өзіміздің басты артықшылығымыз – ашықтығымызды жоғалтамыз. Клиентке біздің ішкі құрылымымыз қалай екені маңызды емес, оған бірыңғай сервис қажет.

Екінші күрделі нәрсе – мәдениет қақтығысы. Финтех – жылдамдықты білдіреді, «кім кодты жазды – сол өндіріске шығарды». Бұл икемділік. Ал телеком және ДӨО құрылысы – ауыр инфрақұрылым, бұл «ұзақ» ақша, бұл физикалық активтер, құрылыс, келісу, жер мәселелері. Бұл басқа қарқын, басқа менталитет. Күрделілік – екі мәдениетті «үйлендіру». Телекомдағы жігіттер IT мамандары сияқты өнімді ойлауды үйренуі, ал IT мамандары физикалық әлемнің шектеулерін түсінуі керек.

Біз мұны қалай жеңуді жоспарлап отырмыз? Біз жазық құрылымды құрып жатырмыз. Мен шешім айлап жоғарыдан төмен қарай түсетін бюрократиялық иерархияға үзілді-кесілді қарсымын. Менің міндетім – бәрін бекітетін «үлкен бастық» болу емес, ортаның сәулетшісі болу.

Алдағы үш жылдағы тағы бір күрделі нәрсе – ауыр капексті басқару. Біз телеком және инфрақұрылымды салып жатырмыз, бұл инвестициялық фазада сөзсіз шығындар тудыратын капиталды қажет ететін бизнес. Операциялық тұрғыдан «құлдырап қалмау» және қатаң пруденциалдық нормативтерді сақтай отырып, өтімділікті «өртеп жібермеу» маңызды. Бізде қатаң тәртіп пен дұрыс құрылымдауға негізделген нақты жоспар бар.

Біз нарықтық қаржыландыруды тартып, пайданы қайта инвестициялаймыз. Облигацияларды белсенді түрде орналастырамыз, AIX-тегі бондтар арқылы қаражат тартамыз – тек осы қаржы жылында $271 млн алдық, вендорлардың қаржыландыруын пайдаланамыз. Бұл бізге агрессивті, бірақ қаржылық тұрғыдан қауіпсіз өсуге мүмкіндік береді.

– Холдинг қайырымдылық және әлеуметтік жобаларға орасан зор қаражат жұмсайды – есептердегі сандар миллиардтаған теңгемен есептеледі. Кімді қолдау керектігін қалай таңдайсыз? Финтех-гигантқа жағалау салу, ескерткіш орнату және Арал экологиясына инвестиция салу не үшін қажет?

– Біз үшін ESG – есеп беруге арналған жай ғана әдемі аббревиатура емес, бұл біздің стратегиямыздың орталық бөлігі. Біз шынымен де үлкен эволюциядан өттік: жай ғана алақан жайғандарға эмоционалды түрде жауап беретін бей-берекет қайырымдылықтан жүйелі институционализацияға дейін.

Қазір бізде осы портфельді басқаратын «Freedom Шапағат» қоры бар. Бағыттары көп, бірақ логикасы барлық жерде біреу – болашаққа инвестиция салу. Спортты алайық: Қазақстан шахмат федерациясы және біздің QJ League футбол лигасымыз. Бұл – ұлттың интеллекті мен денсаулығына инвестиция. Тек 2025 қаржы жылында оған 6,2 млрд теңге бағыттадық. Біз инфрақұрылымды, соның ішінде ерекше қажеттіліктері бар адамдар үшін де салып жатырмыз. IQanat, Teach for Qazaqstan, студенттік гранттар арқылы адами капиталды қолдаймыз.

Біз күрделі тақырыптарға да барамыз: Арал экожүйесін қалпына келтіру, жасыл энергетика, ЖИ және креативті индустрияны дамыту. Егер жалпы чекті қарасақ, тек 2025 жылы біз ESG-жобаларға 27,8 млрд теңге бағыттадық.

Не үшін? Біздің мақсатымыз – ұзақ мерзімді әлеуметтік құндылықты құру. Біз өмір сүру ортасына инвестиция саламыз. Біздің қызметкерлеріміз, клиенттеріміз өмір сүретін және біздің балаларымыз өмір сүретін қоғамға. Бизнес вакуумда өркендей алмайды.

Атмосфера мен майндсетті өзгерту маңызды. Адамдар өзгерістерді көргенде, өз қаласын мақтан тұта бастайды. Нақты мысал – Қонаевтағы жағалау. Біз оны салғаннан кейін ол бір жаздың ішінде қаланың жүрегіне айналды. Ол жерде өмір, спорт, отбасылар бар. Немесе су – өмірмен пара-пар өңірде құдық қазушылардың құрметіне Ақтаудағы «Құдықшылар» мүсіні. Бұл тарихи жад туралы. Мұндай нәрселер адамдардың шындыққа деген қарым-қатынасын өзгертеді. Және бұл – біз жасай алатын елдің тұрақтылығы мен өркендеуіне салынған ең үздік инвестиция.

Болашақ экожүйенің бейнесі

– Жалпы экожүйелердің, атап айтқанда, сіздің экожүйеңіздің болашағын қалай көресіз?

– Білесіз бе, цифрлық экожүйелер салыстырмалы түрде жаңа құбылыс болғанына қарамастан, олар өз өмір сүру кезеңінде дамудың бірнеше маңызды кезеңінен өтті.

Бірінші буын экожүйелері деректер мен өнімдік логика айналасында құрылды. Олар тиімді, бірақ көбінесе тұлғасыз болды, өйткені олар жаппай сценарийлер үшін жасалған және ең алдымен транзакцияларға бағытталған. Уақыт өте келе, мұндай модельдер адамдардың сенімі мен назарын тез жоғалтатыны көрінді. Олар клиентке бағытталған, бірақ адамға емес – оның контексттерімен, эмоцияларымен, ерекшеліктерімен. Және олардың өмірлік циклінің мерзімі шектеулі сияқты.

Мен жақында өткен жылғы Нобель сыйлығының лауреаты Дарон Асемоглумен кездесуге мүмкіндік алдым. Маған оның және Джеймс Робинсонның институционалдық экономика теориясында мынау бір логика жақсы сипатталған сияқты – адами контекстті ескермей салынған жүйелер ұзақ көкжиекті жақсы ұстай алмайды.

Бүгінгі таңда цифрлық экожүйелер дамудың жаңа кезеңіне еніп жатыр. Олар жай ғана технологиялық құралдар жиынтығы болуды тоқтатып, адам күнделікті өмір сүретін ортаның бөлігіне айналуда. Бұл функциялар логикасынан инфрақұрылым логикасына көшу: экожүйе адамға күрделі ақпараттық және экономикалық шындықта бағдарлануға, шешім қабылдауға, өз ресурстарын саналы түрде пайдалануға көмектеседі, мейлі ол қаржы, білім немесе уақыт болсын.

Өз экожүйемізді құра отырып, біз осы тәжірибеден сабақ алуымыз керек. Біздің жетістігіміз транзакциялар үшін ғана емес, адамдардың өмірін ыңғайлы және қауіпсіз ету үшін бар екенімізді ұмытпауымызға байланысты болады. Ақыр аяғында, экожүйелер – адамдармен өзара әрекеттесетін машина емес, керісінше, цифрлық орта арқылы адамдармен өзара әрекеттесетін адамдар. Егер орта адами өлшемді жоғалтса, ол тез қажетсіз болып қалады.

Жаңа буын экожүйелері енді мәзірдің кеңдігімен немесе өз қосымшасының ішіндегі қызметтер санымен өлшенбейді. Олардың мәні олардың адам өмірінің әртүрлі бөліктерін қаншалықты табиғи түрде байланыстыратынымен және оның мүмкіндіктерінің кеңістігін қаншалықты кеңейтетінімен анықталады. Олар адамды оқуда, кәсіби өсуде, қаржылық жоспарлауда және күнделікті әрекеттерде ілесіп жүретін цифрлық қабатқа айналады.

Біз Қазақстанның өте ерекше жағдайында дамып жатырмыз. Мұнда қоғам қарқынды дамуда, өйткені цифрлық қызметтердің сапасы мен сенімділігіне деген үміт жоғары, ал адамдар талқылауға, өз дағдысын дамытуға әлдеқайда белсенді қатысады. Және дәл осы жерде цифрлық инфрақұрылым жеделдетуді бере алады. Адамдар жай ғана пайдаланушы емес, процестердің қатысушысына айналады. Бұл президенттің адами капиталды дамытуға, қызметтердің сапасын арттыруға және болжамды әлеуметтік ортаны қалыптастыруға бағытталған ұстанымымен жақсы үйлеседі.

Сондықтан біз жай ғана суперапп емес, технология мен архитектура бойынша ең күрделі инфрақұрылымды салып жатырмыз. Қаржылық шешімдер, байланыс, білім беру өнімдері, медиа орта, күнделікті қызметтер және денсаулық саласындағы перспективалы цифрлық бағыттар біртұтас орта ретінде дамуда. Бөлек вертикалдар ретінде емес, адамға ыңғайлылық, болжамдылық және ең бастысы – өсуге және дамуға мүмкіндік беретін өзара толықтырушы элементтер ретінде өсіп жатыр.

Шын мәнінде, осы принциптерді зерттегені үшін биыл экономика бойынша Нобель сыйлығы Мокирге, Агионға және Ховиттке берілді – өсім білім өндіру процесі және инновациялар арқылы тұрақты жаңарту жолға қойылған жерде болады. Экожүйелер білім алу және беру процесі күнделікті тәжірибенің бөлігіне айналатын ортаны құруға қабілетті.

Қазақстан үшін мұндай тәсіл әсіресе маңызды. Бұл адамның дағдыларын дамытуға және мүмкіндіктерін кеңейтуге бағытталған өзіндік цифрландыру моделін құру мүмкіндігі. Мен экожүйеміздің болашағын ел дамуының табиғи бөлігі, адамның өсуіне, қоғамның – тұрақтырақ, ал мемлекеттің – күштірек болуына көмектесетін өнім ретінде көремін.

– Сіз өз экожүйеңіздің компоненттері арасындағы рөлдерді бөлу мәселесін қалай көресіз?

– Экожүйе – көпқабатты құрылым, мұнда әрбір компонент өз бетінше маңызды, бірақ нағыз құндылық дәл қатынаста пайда болады. Егер элементтер бөлек өмір сүрсе, бұл жай ғана бағыттар жиынтығы. Егер олар өзара әрекеттессе – бұл адамға өмір сүруге және дамуға ыңғайлы орта.

• Қаржылық сервистер – бұл біздің сенім іргетасымыз. Мұнда біздің ашықтық, ыңғайлылық, жылдамдық, сенімділік стандарттары қалыптасады. Қаржы – бұл транзакциялар туралы емес, сенімділік пен қорғану сезімі туралы.
• Байланыс инфрақұрылымы қолжетімділікті қамтамасыз етеді. Бұл – адам қызметтер мен білімге қол жеткізетін цифрлық периметр.
• Білім беру блогы – бұл даму кеңістігі. Қазақстан экономикасы білім мен құзыреттер негізгі ресурсқа айналатын жерге қарай жылжып келеді.
• Осыған біртіндеп денсаулық саласындағы цифрлық шешімдер де қосылады – жағдайды ерте түсіну, алдын алу, жеке хабардар ету құралдары.
• Экожүйенің Медиа-компоненті – бұл ойын-сауық. Алайда креативтілік адал және жетілген болуы керек.
• Күнделікті лайфстайл-сервистер экожүйенің жанды қабатын қалыптастырады. Олар функциялар жиынтығы емес, орта сезімін тудырады.

Сондай-ақ негізгі күш дәл өзара қатынаста пайда болады. Қаржылық құралдар, байланыс, білім, ойын-сауық және күнделікті қызметтер бірге жұмыс істегенде, экожүйе өнімдер жиынтығы емес, инфрақұрылым – ортаға айналады.

– Сіз құрып жатқан өзара қатынас экожүйесінде ЖИ-дің рөлі қандай?

– Біз цифрлық орта иконкалар жиынтығы екеніне үйреніп қалғанбыз: мына жерде банк, мына жерде сақтандыру, мына жерде билеттер. Бірақ ЖИ бәрін өзгертеді.

Біз үшін ЖИ – бұл жаңа интерфейс. Бұл, мүмкін, қазіргі әлемнің күрделілігін жоюдың жалғыз жолы. Біз адамдарды «өнімдер», «қосымшалар» немесе «мәзір» категорияларымен ойлауды тоқтатқанын қалаймыз. ЖИ сіздің ақылды жеке көмекшіңізге, нағыз автономды агентке айналады.

Ол жай ғана ақылды колонка сияқты сұрақтарға жауап бермейді. Ол белсенді әрекет етеді. Сіз онымен бір тілде сөйлесесіз – мен барлық мағынада айтып тұрмын. Сіз күрделі командаларды үйренбейсіз, жай ғана айтасыз: «Маған демалысқа сапар ұйымдастыр» немесе «Пәтердің шоттарын төле». Әрі ол экожүйе ішінде қандай қызметті пайдалану, транзакцияны қалай жүргізу, ең жақсы ұсынысты қайдан табу керектігін өзі түсінеді.

Ол сіздің барлық бірегей күнделікті және іскерлік жұмысыңызды өзіне алатын белсенді көмекшіге айналады. Біздің басты мақсатымыз – технологиялардың көрінбейтіндей болуы. Бұл цифрлық агент сіздің ең тапшы ресурсыңызды – уақытыңыз бен назарыңызды босатуы керек. Сіз интерфейстермен күресуге емес, шынымен маңызды нәрсеге: дамуыңызға, шығармашылыққа, отбасыңызға уақыт жұмсай алуыңыз керек.

Әрине, міне, мәтіннің соңғы бөлігінің аудармасы:

Ел үшін құндылығы

– Сіздің экожүйеңіз қазақстандық қоғамда қандай рөл атқара алады?

– Экожүйенің қоғамдағы рөлі дұрыс және өте нақты болуы керек. Ол мемлекеттік институттарды алмастыра алмайды әрі олардың функцияларына қол сұқпайды. Бірақ ол адам күнделікті өмір сүретін ортаны айтарлықтай жақсарта алады, себебі ол адамдардың күнделікті тәжірибесіне жақын.

Бүгінгі Қазақстан терең жаңғыртуды бастан кешіп жатыр. Ел экономикалық құрылымды өзгертіп, сапаның жаңа стандарттарын қалыптастыруда. Президент адами капиталды, цифрлық мәдениетті, әділ бәсекелестікті және бизнестің жауапкершілігін дамытудың маңыздылығын табанды түрде атап өтіп жүр. Цифрлық экожүйе осы стратегияны нақты адам деңгейінде қолжетімді ететін практикалық құрал бола алады.

Біздің жағдайымыздың бірегейлігі – әлемде дайын цифрлық даму модельдері жоқ – дәл қазір, біздің елімізде, біз цифрлық ортадағы адамның тыныс-тіршілігінің жаңа форматын қалыптастырып жатырмыз. Біздің жеке тарихи жолымыз осы процестердің алдыңғы қатарында болуымызға алып келді. Бәлкім, ұзақ уақыттан бері алғаш рет Қазақстан біреуден үйреніп жатқан жоқ, керісінше бүкіл әлем біздің мұнда не салып жатқанымызды мұқият бақылап отыр. Сеніңіз, мен әлемді көп аралаймын және бұл қызығушылықты өз көзіммен көремін. Жақында барлық халықаралық кеңесшілер бізге өмір сүруді үйрету үшін емес, біздің тәсілдерімізді зерттеп, оларды әлемнің басқа бөліктеріндегі клиенттеріне айтып беру үшін Қазақстанға келетін болады. Қазірдің өзінде осы үшін келіп жатыр.

Адам заманауи білім беру өнімдеріне, түсінікті қаржылық шешімдерге, сапалы ақпаратқа, денсаулықтың цифрлық профилактикасы құралдарына қол жеткізгенде, оның саналы шешім қабылдау қабілеті артады. Ол өз өмірінде үлкен бақылау орнатып отырғанын сезінеді. Бұл жалпы қоғамның тұрақтылығын арттырады.

Экожүйе цифрлық теңсіздікті, әсіресе өңірлер арасында, азайта алады. Ол оқу, қаржы, кәсіпкерлік жақындаған кезде адам мен күрделі процестер арасындағы қашықтықты қысқарта алады. Жаңа кедергілер жасамай, адамдарды мүмкіндіктерге жақындастырады. Мұның бәрі ол адамға жақын болып қалған жағдайда ғана мүмкін. Яғни, қызметтер өзін түсіндіргенде, интерфейстер қорқытпағанда, шешімдер ашық болғанда.

Тағы бір маңызды аспект бар – дамуды жеделдету. Қазақстандық қоғам қазір өте серпінді, бұр ретте экожүйе осы серпінді қолдайтын, кіру шектерін төмендететін контур бола алады. Экожүйе қоғамға жауапкершілік және адамдардың уақытын құрметтеу мәдениетін енгізе алады. Бұл жаңғыртуды қолжетімді ететін нәрсе.

– Мемлекет экожүйені әмбебап цифрлық сервис ретінде пайда болуына қаншалықты мүдделі болуы мүмкін?

– Егер мемлекеттің стратегиялық міндеттері мен экожүйелердің мүмкіндіктерін салыстырсақ, мақсатты айқындау деңгейінде сәйкестік өте органикалық және табиғи болып шығады. Қазақстандағы цифрландырудың табыстары, ең алдымен, мемлекеттің, әсіресе президенттің өзі басты технооптимист ретінде әрекет етіп, қолайлы жағдай жасап қана қоймай, сонымен бірге азаматтардың өмірін цифрлық құралдар есебінен ыңғайлы ету үшін нені және қалай жасау керектігін үлгі ретінде көрсетуімен байланысты екені анық.

Мемлекет күн тәртібі жан-жақты жаңғыртуды, адами капиталды дамытуды, қызметтердің сапасын арттыруды, экономиканы цифрлық трансформациялауды қамтиды. Мемлекет басшысы ашық, технологиялық, қызметтер қолжетімді болуын, бизнестің қоғам алдындағы жауапкершілігінің маңызын атап көрсетеді. Экожүйе осы міндеттерді іске асыруда мемлекеттік функцияларды алмастырмай, адамдар үшін мүмкіндіктер кеңістігін кеңейте отырып серіктес бола алады. Әрі ол адамға жақын және өзгерістерге жедел жауап бере алады.

Цифрлық құралдар, шын мәнінде, адамдардың саналы шешімдер қабылдау қабілетін арттырады, мейлі ол экономикалық, кәсіби, тұрмыстық немесе басқа болсын. Бұл қоғамдағы шығындарды азайтады әрі институттардың тұрақтылығын күшейтеді.

Сонымен қатар, экожүйенің мемлекет белгілейтін ашық құқықтық шеңберде жұмыс істеуі маңызды.

Біздің елде жетілген цифрлық экожүйелер ұлттық цифрлық инфрақұрылымның толыққанды бөлігіне айналып келеді. Олар мемлекет дамытып жатқан процестерді жеделдетеді: қызметтердің сапасын жақсарту, цифрлық дағдыларды тарату, аймақтық қолжетімділікті арттыру, адами капиталды дамыту. Сондықтан мемлекеттік мүдде ашықтық, сенімділік және қоғамдық пайда шартымен олардың дамуында қисынды болып көрінеді 

Бастысы – экожүйе мемлекеттік саясатты алмастырмайды. Ол президент белгілеген жаңғырту стратегиясы шеңберінде, технологиялар мен қолжетімді құралдар арқылы көмектеседі.