Қазақстандағы тұтынушылық сенім 2025 жылдың ақпан айында рекордтық ең төменгі деңгейге жақын күйде қалды

Freedom Finance Global жиырма сегізінші ай бойы Қазақстан тұрғындарының тұтынушылық сенімділігін, инфляциялық және девальвациялық болжамдарын зерттеп келеді. 2025 жылғы ақпанда бейтарап серпін байқалды, ал тұтынушылық сенімділік индексі (CCI) 93 тармақ деңгейіне жетіп, зерттеу тарихындағы ең төменгі көрсеткішін екінші рет жаңартты. Теріс жауаптар оң жауаптарға қарағанда көбірек болып отыр. Экономикалық жағдайдың болжамдары бойынша оң көзқарас қайтадан айтарлықтай төмендеді, дегенмен бірнеше басқа компоненттер бойынша аздап қалпына келіп жатқаны байқалады. Ресми инфляцияның жеделдетілуі және экспорт бойынша болжамдардың нашарлауы аясында инфляциялық бағалау төртінші ай қатарынан өсуде. Алайда, теңгенің айтарлықтай нығаюы аясында девальвациялық болжам сияқты инфляциялық болжам да бұрынғы деңгейінде қалды. 

Талдаушылар Қазақстанда ай сайын 3 600 сауалнама жинап отырады, бұл жағдай әр түрлі параметрлерді бағалау үшін жеткілікті үлгі береді. Зерттеулер әлемнің көптеген елінде тұтынушылық сенімділік индекстерін алу үшін қолданылатын және United Research Technologies Group компаниясы жергілікті міндеттерге бейімдеген әдіснамаға негізделеді. Деректерді жинау әдісі – телефон арқылы сауалнама жүргізу. Сауалнама жергілікті халықтың тілінде жүргізілді: зерттеу респонденттердің ана тілінде жүргізіледі.

Халықтың экономикаға қатысты болжамдары қайтадан нашарлауда

Келесі 12 айда экономикалық жағдайдағы өзгерістерді болжайтын қосалқы индекс 5 тармаққа төмендеп, 2023 жылдың маусымынан бергі ең төменгі деңгейіне жетті. Бұл көрсеткіш екінші ай қатарынан қатты төмендеуде. Экономикалық жағдай жақсарады деп санайтындардың үлесі қаңтардағы 45%-дан ақпандағы 40%-ға дейін төмендеді. 

Жас тобы бойынша 60 жастан асқан адамдарды қоспағанда, оң көзқарастың бір айдағы құлдырауы бүкіл жерде болып жатыр. Сауалнамаға қатысқан 45-59 жас аралығындағы респонденттердің арасында ең  нашар көрсеткіш тіркеледі, онда оң көзқарас білдірген респонденттердің үлесі 43,5%-дан 33,1%-ға дейін төмендеді. Бұл жағдай барлық жас топтары арасында ең нашар көрсеткіш болып отыр. Сондай-ақ, 30-44 жас аралығындағы респонденттердің арасында экономикалық жағдайдың жақсаруын күтіп жүргендердің үлесі 6 пайыздық тармаққа төмендеді. 29 жасқа дейінгі жастар көшбасшылығын сақтап келеді, бұл көрсеткіш 45,1%-ды құрайды, бұл жағдай да қаңтар айындағы көрсеткіштен айтарлықтай төмен болып отыр. Бірақ 60 жастан асқан аға буын өкілдерінің арасында оптимизмнің аздап өскені байқалды: үлестің ұқсас көрсеткіші 39,5%-дан 41,6%-ға дейін өсті. 

Өңірлік тұрғыдан, экономикалық жағдайдағы өзгерістерге қатысты болжам бойынша оптимизмнің төмендегені 20 өңірдің 15-інде байқалады. Ұлытау облысы ең жоғары көрсеткішке ие, онда оң жауаптардың үлесі 43,8%-дан 60,7%-ға дейін өсті. Бұл нәтиже ақпан айында өңірлер арасында ең жақсы нәтиже болды. Сондай-ақ, БҚО-да (+8,4 пайыздық тармақ) және Алматы облысында (+7,2 пайыздық тармақ) алдағы жылда экономика жақсарады деп күтіп жүрген адамдардың үлесі де жақсы өсті. Ақпан айында ең төмен көрсеткіш және ең нашар нәтиже Солтүстік Қазақстан облысында тіркелді: көрсеткіш 45,7%-дан 25,9%-ға дейін төмендеді. Сондай-ақ, бір айда 10 пайыздық тармақтан едәуір төмендеу жағдайы Астана, Қостанай, Павлодар және Шығыс Қазақстан облыстары сияқты өңірлерде байқалады.

Ірі сауда жасауға жағдайлар сәл қалпына келді

Ірі сауда жасаудың қолайлылығын бағалайтын қосалқы индекс қаңтар айындағы көрсеткішпен салыстырғанда 3,7 тармаққа өсіп, 65,9 тармаққа жетті. Бұл көрсеткіш қаңтар айындағы зерттеу тарихындағы ең төменгі мәннен кейін орын алды. Ірі сауда жасау үшін қазіргі жағдайларды қолайлы деп санайтын қазақстандықтардың үлесі 26,4%-дан 25,9%-ға дейін төмендеді. Дегенмен, бұл жолы қосалқы индекстің өсуі пессимистердің үлесін 66,4%-дан 63,3%-ға дейін айтарлықтай төмендетті.

Жас топтарының арасында 45-59 жастағы респонденттер пессимизмнің неғұрлым төмен көрсеткішін көрсетті. Олардың арасында теріс жауаптардың үлесі 70,3%-дан 64%-ға дейін төмендеді. Сондай-ақ, 29 жасқа дейінгі жастар айтарлықтай жақсы нәтиже көрсетті, олардың арасында мұндай көрсеткіш 60,9%-дан 57,5%-ға дейін төмендеді. Бұл барлық жас топтарының арасында ақпан айының ең жақсы көрсеткіші болды. Екінші жағынан, 60 жастан асқан аға буын өкілдерінің арасында ірі сауда жасау үшін ағымдағы жағдайларды қолайсыз деп санайтын респонденттердің үлесі 67,1%-дан 68,3%-ға дейін бір айда аздап өскенін атап өтеміз. 

Өңірлік тұрғыдан Астана, Маңғыстау, Қостанай және Қызылорда облыстарын қоспағанда, барлық өңірде жақсы көрсеткіштер байқалады. Бұл өңірлерде теріс жауаптардың үлесі қаңтар айындағы үлеске қарағанда өсті. Маңғыстау (+8,6 пайыздық тармақ) және Қостанай (+6,7 пайыздық тармақ) облыстарында айтарлық өскенін байқауға болады. Дегенмен Қызылорда облысының тұрғындары ең нашар жауап берді, олардың арасында жалпы ірі сауда жасау үшін ағымдағы жағдайларды қолайсыз деп санайтындардың үлесі 72%-ға жетті. Екінші жағынан, бірден үш өңірде теріс жауап бергендердің үлесінің төмендеуі 10 пайыздық тармақтан асты. Айтарлықтай төмен көрсеткіш Ұлытау облысында тіркелді, ол 23 пайыздық тармақты құрайды. Нәтижесінде, осы айда Ұлытау облысы үздік нәтиже көрсетті, онда теріс жауаптардың үлесі 45,3%-ды ғана құрады. Сондай-ақ, Павлодар және Ақтөбе облыстарында осындай көрсеткіш 13 пайыздық тармаққа төмендеді. 

Экономикалық бағалаудың аздап қалпына келуі

Соңғы 12 айдағы экономикалық жағдайда орын алған өзгерістердің қосалқы индексі осы уақыт бойы жүргізілген зерттеу кезінде қаңтар айындағы рекордтық төмен көрсеткіштен кейін 2,2 тармаққа аздап қалпына келді. Өткен жылы экономикалық жағдай жақсарды деп санайтындардың үлесі қаңтардағы 13,3%-дан ақпандағы 14%-ға дейін өсті. 

Жасы бойынша оптимизм бір айда тек екі топ бойынша өсті. Дегенмен, олардың өсу қарқыны айтарлықтай байқалды. 29 жасқа дейінгі жастар арасында елдегі экономикалық жағдайдың жақсарғанын байқағандардың үлесі бір айда 13,9%-дан 17,1%-ға дейін өсті. Бұл жағдай барлық жас топтары арасында ақпан айындағы ең жақсы мән болды. Сондай-ақ 60 жастан асқан аға буын өкілдерінің арасында оң жауаптардың үлесі 3 тармаққа өсті. Екінші жағынан, 45-59 жастағы респонденттердің арасында мұндай көрсеткіш 12%-дан 9,9%-ға дейін төмендеді, бұл осы айдағы ең нашар нәтиже болып отыр. 

Өңірлік тұрғыдан 20 өңірдің 12-сінде көрсеткіштердің бір айда жақсарғаны байқалады. Ұлытау облысының тұрғындары тағы да жақсы жауап беріп, ең жақсы серпін көрсетті. Олардың арасында экономикалық жағдайдағы өзгерістер мәселесіне қатысты оптимистік көзқарас танытқандардың үлесі 14,2%-дан 26%-ға дейін өсті. Сондай-ақ Жамбыл, Батыс Қазақстан облыстарында және Шымкент қаласында осындай көрсеткіштер 5-6 пайыздық тармаққа өсті. Екінші жағынан, оң жауап бергендердің үлесінің 20,3%-дан 12,8%-ға дейін едәуір нашарлау жағдайы Маңғыстау облысында тіркеледі. Сонымен қатар Ақмола облысында осындай үлес айтарлықтай төмендеді, онда ол тек 7,3%-ға жетті. Алайда, Атырау облысында тағы да нашар жауап берді, онда бұл көрсеткіш тек 6,6%-ды құрады, бұл қаңтар айындағы тармақтан 0,5 пайыздық тармаққа аз. 

Халықтың инфляциялық бағалары одан әрі өсуде

Қазақстан тұрғындарының инфляциялық бағалары төртінші ай қатарынан өсіп жатыр, дегенмен бұл жолы да аса қатты көтерілген жоқ. Өткен айда сауалнамаға қатысқандардың 55,1%-ы (қаңтарда 51,8%-ды құрады) бағалардың қатты өскенін атап өтті. Нәтижесінде бұл көрсеткіш 2023 жылдың сәуір айынан бергі ең жоғары деңгейге жетті. Ал алдыңғы 12 айда бағалардың жылдам өскенін байқаған адамдардың үлесі аса көп емес: соңғы деректер жинаған кезде қаңтардағы 57,8%-дан 58,1%-ға дейін болды. 

Ал қазақстандықтардың инфляциялық болжамдары жалпы алғанда инфляциялық бағалауларға қарағанда бейтарап нәтиже көрсетті. Бір айда бағалардың қатты өсуін күтіп жүрген адамдардың үлесі 23%-дан 24,5%-ға дейін өсті, ал келесі 12 айда бағалардың жылдам өсуін күтіп жүргендердің үлесі соңғы рет сауалнама жүргізген кезде қаңтардағы 26,3%-дан 25,5%-ға дейін сәл төмендеді.

Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің инфляциялық бағалаулар мен болжамдар бойынша осыған ұқсас зерттеуі ақпан айындағы пессимизмнің едәуір өскенін көрсетеді. Ұсынылған деректерге сәйкес, бір жыл бойы бағалардың қатты өсуін күтіп жүргендердің үлесі 26,9%-дан 29%-ға дейін өсті. Ал бір айда ұқсас көрсеткіш 23,3%-дан 29,2%-ға дейін күрт өсті. Жалпы алғанда, қаңтар айында пессимизм күрт құлдырағаннан кейін оның кері өскені байқалады. Инфляциялық бағалау біздің зерттеуіміз сияқты төртінші ай қатарынан одан әрі өсуде. Егер соңғы айда бағалардың қатты өскенін белгілеу бойынша респонденттердің үлесі 39,4%-дан 46,1%-ға дейін өссе, онда алдыңғы 12 айдағы бағалардың жылдам өскенін көрсететін үлесі 47%-дан 53,1%-ға дейін ұлғайды. 

Жекелеген тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің арасында қазақстандықтардың көбін азық-түлік бағасының айтарлықтай өсуі одан әрі алаңдатуда. Бұл жолы зерттеу барысында халықтың пікірінше, айтарлықтай қымбаттаған тауарлар мен қызметтердің үздік үштігіне алғаш рет тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық қызметтері кірді. Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық қызметтеріне тарифтердің қатты өскенін респонденттердің 35,7%-ы байқады (қаңтарда 24,9%). Сондай-ақ, бір айлық үзілістен кейін «Ет, құс» өнімдерінің бірінші орынға оралғанын атап өтеміз. Бұл тауарды сауалнамаға қатысқан халықтың 54,3%-ы таңдады, ал қаңтар айында ол 43,5%-ды құрады. Сонымен бірге, халықтың көкөністер мен жемістерге деген алаңдаушылығы жалғасуда. Олар бойынша бағалардың қатты өскенін байқаған адамдардың үлесі 50,8%-ды құрады, бұл жағдай қаңтар айындағы рекордтық көрсеткіштен 2 пайыздық тармаққа ғана төмен. Бірқатар тауарлар мен қызметтер бойынша алаңдаушылықтың айтарлықтай өскенін атап өтеміз. Әсіресе «Интернет және ұялы байланыстың» және «медикаменттер мен дәрі-дәрмектердің» бағалары айтарлықтай өсті. Ресми статистикаға сәйкес, көкөністер мен жемістердің бағасы қаңтар айында шамамен осылай өскеннен кейін ақпан айында орта есеппен а/а 3,5%-ға өсті. Сондай-ақ, ет пен құс етінің бағасы бір айда 2,4%-ға айтарлықтай өсті. Соңғы рет бұл өнім түріне бағаның бір айда қатты өсуі 2022 жылғы наурызда байқалды, ол кезде барлық дерлік өнімнің бағасы айтарлықтай өсті. ТКШ қызметтеріне тарифтер ақпан айында тағы а/а 3%-ға өсті, ал бір жыл ішінде 16,3%-ға өсті, бұл жағдай жалпы инфляциядан айтарлықтай озып тұр.

Девальвациялық болжамдар бұрынғы деңгейде қалды

Жалпы алғанда қазақстандықтардың девальвациялық болжамдары қаңтар айының бұрынғы деңгейінде қалып отыр. Ақпан айында доллар бағамы шамамен 4%-ға төмендеді, бұл жағдай халық арасында пессимизмнің өсуін тоқтатты. Зерттеу нәтижелеріне сәйкес, бір жылда теңге әлсірейді деп күтіп жүрген қазақстандықтардың үлесі 61,3%-дан 59,4%-ға дейін төмендеді. Ал бір айда теңге әлсірейді деп күтіп жүрген қазақстандықтардың үлесі 39,1%-дан 40,4%-ға дейін аздап өсті. 

Қорытынды

2025 жылдың екінші айы қазақстандықтардың тұтынушылық сенімділігіне қатысты мәселеде теріс нәтиже көрсетуде. Индекс қаңтар айында күрт құлдырағаннан кейін 100 тармаққа төмен болып қалуда, бұл теріс жауаптардың оң жауаптарға қарағанда көптігін білдіреді. Халықтың экономикалық жағдайдың өзгеруіне қатысты болжамдары қайтадан нашарлап, зерттеу жүргізілген соңғы 20 айдағы ең төменгі екінші деңгейге жетті. Бұл кезеңде қазақстандықтардың экономика жақсарады деп үміттенгені бұрын-соңды мұншалықты аз болмаған. Дегенмен, ірі сауда жасап, экономикадағы өзгерістерді бағалау үшін ағымдағы жағдайлардың қолайлылығы мәселелерінде аздап қалпына келтіру жағдайы байқалады. Сонда да, бұл көрсеткіштер рекордтық ең төменгі деңгейге жақын болып отыр. Абсолютті мәндерде қазақстандықтар жақында қосылған құн салығының көтерілуіне, доллар бағамының өсуіне және жалпы алғанда инфляциялық қысымның ұлғаюына қатысты талқылауды ескере отырып, экономикалық ахуал мәселелері бойынша әлі де қатты алаңдайды, оны тұрғындардың көп бөлігі байқап келеді. 

Төртінші ай қатарынан инфляциялық бағалаудың одан әрі өсіп жатқанын ескере отырып, ақпан айында инфляциялық бағалаулар мен болжамдардың серпіні қайтадан теріс болып шықты. Ресми жылдық инфляцияның 9,4%-ға дейін жеделдетілуі аясында, бұл 2024 жылғы ақпаннан бергі ең жоғары көрсеткіш болып отыр, инфляциялық бағалаудың одан әрі өсуі таңқаларлық емес. Сонымен қатар, бұл көрсеткіштің серпіні соңғы айларда Ұлттық Банктің осындай сауалнамасына ұқсас. ТКШ қызметтері бағалардың басты өсу драйверлерінің бірі болып табылады, ал бұл жағдай тұрғындардың назарынан тыс қалған жоқ. Оның үстіне, көкөністер мен жемістер бағасының жақында маусымдық өсуі одан әрі көңіл-күйге әсер етуде. Дегенмен, инфляциялық болжамдар шамамен бұрынғы деңгейде қалды. Яғни, қазақстандықтар бағалардың қазіргі уақытта өсіп жатқанын уақытша деп әрі қарай ойлауда. Бұған ақпан айында доллар бағамының күрт төмендеуі де ықпал етуі мүмкін. Девальвациялық болжамдар айтарлықтай төмендеген жоқ және жалпы алғанда қаңтар айындағы деңгейде қалды. Доллар бағамының тұрақтылығының сәл ұзағырақ кезең қажет шығар, содан кейін барып біз бұл болжамдардың төмендегенін көреміз. 

Нәтижесінде Қазақстан халқының тұтынушылық сенімділігін зерттеудің 28-ші толқыны қаңтар айында болған күрт құлдыраудан кейін бейтарап нәтиже көрсетті. Алайда, бұл индекстің бір компоненті бойынша ең төмен деңгейлерді жаңартудан құтқарған жоқ. Қазақстандықтар қаңтар айында сияқты елдегі экономикалық жағдайға қатты алаңдайды. Сарапшылар мен Ұлттық банктің биылғы жылға инфляция бойынша болжамдарының нашарлауы инфляцияның нақты жеделдеуімен бірге қазақстандықтардың тұтынушылық сенімділігіне одан әрі теріс қысым көрсетуі мүмкін. Дегенмен, нығайтылған теңгеге деген үміт бар, ол сәл кешігіп болса да инфляциялық болжамдарға оң әсер етуі мүмкін және жалпы алғанда тұтынушылық сенімділікті қалпына келтіруге көмектеседі.