2018 жыл қорытындысы: ритейл нарығы қарқынын жоғалтты

2018 жылдың қаңтар-қараша айларындағы бөлшек сауда көлемі 8845,3 млрд теңгені құрады, бұл көрсеткіш алдыңғы жылмен салыстырғанда 6,4 пайызға артық. 

Nielsen талдау компаниясының дерегі бойынша, қазақстандық FMCG (күнделікті тұтынатын тауарлар) нарығы өткен жылмен салыстырғанда, құндық көрсеткіште 3 пайызға өскен. Азық-түлік өнімдері 5 пайызға, сусын (сыраны қоса алғанда), азық-түлікке жатпайтын тауарлар мен темекі өнімдерінің құны – 2% артқан. 

Сонымен қатар баға көтеріліп, жаңа дүкендер ашылып, нарықтың бүкіл қатысушыларының табысы артқаны да байқалады. Үй жанындағы дүкен мен супермаркеттер  – адам көп баратын бөлшек сауда орындары. Онлайн сауданың айлық көлемі де ақырындап өсіп келеді. Сонымен қатар, тұтынушылар азық-түлік тауарларын көбінесе супермаркеттерден сатып алады, сәйкесінше, азық-түлік тұтыну көлемі де артып отыр.  

2018 жылы азық-түлікке жатпайтын тауарларға сұраныс аз болыпты. 

Нарық өкілдерінің пікірі 

Сауда, ойын-сауық орталықтары 

–Жыл өте жақсы болды. Біз өсіп, дамып, кәсіби тұрғыда жетіліп жатырмыз. Тұтынушы қабілетіне доллардың қымбаттауы әсер етті (ол біршама төмендеді), біздің тауарлар негізінен шетелдік валютамен сатып алынып, импортталады, бұл серіктестер мен жалға алушыларға біраз қиындық келтірді, дегенмен олар бұл жағдайдан шығудың да жолып тапты: бәсекеге қабілеттілігін жоғалтпас үшін, маржаны төмендетті. Қазіргі болжамдардың барлығы елдің жалпы ішкі өнімі мен халық табысы артады дегенге саяды, сондықтан, экономикамыздың АҚШ-пен қарым-қатынасы қиындаған Ресей Федерациясы экономикасына тәуелді екеніне қарамастан, бізді жарқын болашақ күтіп тұр. Жалпы, біздің жолымыз бөлек», – деп тұжырымдайды «Asia Park» СОО компаниясының атқарушы директоры Арман Маханов. 

Жеңіл өнеркәсіп 

«Біздің киім-кешек тігумен айналысқанымызға 30 жылға жуықтады. Компанияның айналымы соңғы 10 жыл бойы 20 пайыз өсім көрсетіп келеді. Жаңа өнім ендіру мен жаңа бағыттарды игерудің арқасында, аяғымыздан нық тұрмыз. b2b нарығындағы тұрақсыздық салдарынан, біз  b2c нарығына басымдық беріп,  бөлшек сауда көлемін аттыруға бар күшімізді салып жатырмыз. Жалпы алғанда, жыл жағымды болды, b2b бағыты бойынша да, қорғаныс саласынан бөлек, мұнай-газ саласынан тапсырыс көп болды, спорттан да көп клиент келді. Сондықтан осы  жыл біз үшін жайлы өтті деп айта аламыз. Айталық, Zibroo Design бағыты бойынша инновациялық грант ұтып алдық, көптеген жаңа құрал-жабдық сатып алып, түбіт бұйымдарды жіпсіз тігу технологиясын ендірдік, қалалық киімге арналған жылы жіп технологиясын игердік, өнімді Мәскеуге экспорттап, ол жақта шоу-рум аштық. Жыл соңына қарай Zibroo Design бағыты үшін Алматыда өзіміздің жеке шоу-рум дүкенімізді ашу туралы нақты шешімге келдік. Өйткені, ритейл үшін ең басты мәселе – сауда орталықтарындағы жалға алу құны. Қазақстанда жалға алу құнын өтеу жоспарланған еді, бірақ ол жүзеге аса ма, ол жағы белгісіз. Бөлшек саудада тауар бағасына жалға алу құны қатты әсер етеді», –деп атап өтті «Каз СПО-N» ЖШС директоры Елена Свечникова. 

«2018 жылы жеңіл өнеркәсіптегі 3 кәсіпорын жабылды. Ал тоқыма бұйым шығарушылар нарығы биыл тағы бір өкілінен айырылса, киім тігетін 2 кәсіпкер өз жұмысын тоқтатты. 2018 жылдың қорытындысы бойынша болжам жасасақ, өндіріс көлемі 89438 млн теңгені құрайды, 2017 жылы  тауар құны қымбаттауы әсерінен өсім көрсеткенін ескерсек, бұл көрсеткіш алдыңғы жылғы деңгейге жетпейді.   

Үкіметтің отандық жеңіл өнеркәсіптің бойына қан жүгірту жөнінде нақты жоспары жоқ, ал 2017-2021 жылдарға арналған экономикалық-әлеуметтік даму бағдарламасында Үкіметтің тек ішкі нарықтағы жеңіл өнеркәсіп өнімдерін алға жылжыту және ЕАЭО жеңіл өнеркәсіп өнімдерін біртұтас нарыққа шығару тетігін қалыптастыру бағытында  жұмыс істейтіні туралы айтылған, – дейді «Қазақстан Жеңіл өнеркәсіп кәсіпорындары қауымдастығының» президенті Любовь Худова.  

Электроника 

«Жылдың ең өтімді тауары – смартфон болып тұр. Нарықта бірнеше үрдіс байқалады, соның бірі – қытайлық тауар үлесінің артуы. Әлемдік брендтермен мүмкіндігі мен сапасы бірдей болса да, бағасы арзан, сондықтан оларға сұраныс артып келеді. Тұтынушылардың мінез-құлқы біршама өзгерді. Адамдар офлайн-дүкеннен сатып алмас бұрын, өнімді сынақтан өткізеді, демоаймақтардың танымалдығы артуда. Тауарды алдын-ала  видеосынақтан өкізу кең таралған, өйткені тұтынушылар өніммен танысу үшін бейнематериалдарды пайдаланғанды жөн көреді. Онлайн-сауда саны артып келеді. Бұл адам факторы мен нашар қызмет көрсетуге кезігу ықтималдығының төмендеуіне, оған қоса Интернет арқылы сауда-саттықтың өңделу жылдамдығының артқанына байланысты.  

Жалпы алғанда, біздің нарық 25% -ға өсті, ал ресейлік және украиндық нарық сол деңгейде қалды. Тауарды бөліп төлеу арқылы сатып алу, сондай-ақ, несие уақыты да ұзарып келеді. Алдағы жылда да нарық ақырындап дамып, қазіргі үрдістер жалғасады», – деді «Технодом» компаниясы PR бөлімінің жетекшісі Шынар Жәнібекова. 

Азық-түлік нарығы  

«Бұл жыл Қазақстан кондитерлері үшін өте қиын болды. Тұтастай алғанда, импорттың өсуі салдарынан отандық кондитерлік өнімдердің сатылымы төмендеді. Импорт бір жылда 25 пайызға өсті, ол нарықтың 57-58 пайызын құрап тұр. Тоннамен алар болсақ, біздің өндірушілердің өндірісі 20 мың тоннаға төмендеп кетті, бұл жалпы нарықтағы үлестің 8 пайызын құрайды.  

Мысалмен айтар болсақ, 20 мың тонна дегеніміз – бүтін бір зауыттың өндірісі. Импорттың артуына шетелдік өнімдердің арзандығы себеп болып тұр, әсіресе ресейлік өндірушілер демпингке жол беріп, яғни бағаны қолдан төмендетіп, басқыншыл саясатпен нарықты жаулап жатыр. Олардың қаржылық ресурсы үлкен. Ал украиндық импорт шамамен 5 пайызға төмендеді. Жалпы алғанда, Қазақстан жылына 170 мың тонна кондитерлік өнім импорттайды: 140-150 мың тоннасы Ресей Федерациясынан келсе, шамамен 20 мың тоннасы Украинадан тасымалданады. Жағымды өзгерістер туралы айтар болсақ, биыл Қытай, Кавказ бен Ресейге экспортталатын тауар көлемі 20 пайызға артты, шамамен 35 мың тоннаны құрайды.  

Тағы бір мәселе, қанттың қымбаттауы – саланың тиімділігін төмендетіп жіберді. Егер қант мәселесі шешімін таппаса, бұдан да түйткілді мәселелер туындауы бек мүмкін. Дайын өнім құнының 30 пайызын құрайтын қант бағасы 40 пайызға қымбаттаған соң, көптеген кондитерлер қараша айында өз өнімдерінің бағасын көтеруге мәжбүр болды. Баға өсіп, табыс төмендеп, халықтың тұрмысы нашарлап барады. Тұтынушы қабілеті төмендеді. Ал тұтынушы себетінің құрамында кондитерлік өнімдердің құны қымбатырақ болады, сондықтан халық май мен нанға қарағанда, қант пен кәмпитке көбірек ақша жұмсайды. Егер адамдар үнемдеуге көшсе, ең алдымен кондитерлік өнімдерді қысқартатыны анық. 

Бағаның өсуі келер жылғы сатылымға кері әсер етеді. Саланы қолдамаса, ең құрығанда моральдық тұрғыда қолдау болмаса, жағымсыз үрдіс сақталады. Ақша туралы сөз қозғап отырған жоқпыз, демпинг пен жасанды өнімдермен мемлекеттік деңгейде күресу қажет, ал қазір бүкіл күш-қуат ет өндірісіне салынған… Оның үстіне бәсекелестік шиеленісе түседі. Алдағы жыл оңай болмайын деп тұр, дегенмен біз жұмыс істеп, алға ұмтыламыз, әзірге ешкімнің де жабылатын ойы жоқ», – дейді «Қазақстан кондитерлер қауымдастығының» президенті Әлихан Талғатбек.   

«Жалпы алғанда, Қазақстандағы бөлшек сауданың іріленуі байқалады. Нарықта бәсекелестік күшейіп, нәтижесінде, әлсіз ойыншылар нарықтан кетіп, мықтылары дамып жатыр. Бұл үрдіс алдағы уақытта  да сақталмақ. 

Тұтынушының мінез-құлқы өзгерді: ол үнемдеуге көшті, бұрынғыдай үлкен көлемде сауда жасамайды, төмен баға сегментіне өтіп, тауарды акция арқылы сатып алуға тырысады. Бірақ, сонымен қатар, сатып алу қабілеті де біртіндеп қалпына келіп жатқаны байқалады. Яғни, біз дағдарыстан ақырындап шығып келеміз.   

Біз тұтынушы сұранысының өзгеруіне икемделіп, уақтылы жауап қатуға тырысамыз. Біздегі төмен баға мен түрлі промоакциялар стратегиясы сатып алушыға отбасылық қаржыны үнемдеуге көмектеседі. Тұтынушы да оны жоғары бағалайды. Сондықтан біздің стратегиямыз өзгеріссіз қалады: сатып алушымызды қолдау арқылы, саналы түрде табыс көлемін азайтамыз.  

2019 жыл нарық үшін қызықты болмақ: жоғарыда айтып өткенімдей, ірі желілер кеңейіп, өз ықпалы арттыра береді, ал аймақтағы ұсақ ойыншылар нарықтан шығады немесе ірі ойыншымен бірігеді. Сонымен қатар, базардағы ұйымдаспаған бөлшек сауда үлесі қысқарады деген үміттеміз, олардың көпшілігі не салық төлемейді, өндірісі күмәнді тауар сатады. Бұл өзгерістердің қозғаушы күші Magnum болмақ. Біз инновацияны мықтап қолға алдық: тауар сатып алу үрдісіне жасанды сана енгізіп, ішкі жұмыстың барлығын автоматтандырдық. Осының барлығы компаниядағы қызмет сапасын арттырады, – деп атап өтті Magnum Cash & Carry желісінің коммерциялық директоры Яков Фишман.