Ипотекаға үй аларда санада сан түрлі сауал туады. Соның бірі «қандай мерзімге алғаным жөн?» деген. Мұндай сұрақтың туындауы заңды. Мұндайда сіздің алдыңызда екі түрлі таңдау шығады: ай сайын аз төлеп, бірақ жалпы мерзім бойынша ұзақ уақытты таңдау немесе айына көп сома төлеп, есесіне үйді тезірек толық иемденіп алу.
Ол үшін белгілі бір ипотекалық бағдарламаның аясында алатын үйдің ай сайынғы төлемі мысалын қарастырайық. Айталық, Аиданың «7-20-25» бағдарламасы арқылы үй алғысы келеді. Көзі түсіп, көңілі ауған пәтерінің құны 17 миллион теңге болсын. Бағдарламаның шарты бойынша, бастапқы жарна пәтердің 20 пайызына тең болуы тиіс. Демек, Аиданың бірінші кезекте қолында 3 миллион 400 мың теңгесі болуы керек. Бастапқы жарнаны дайындап қойды десек, бұдан кейін ипотеканы рәсімдеу барысында одан қанша жылға алғысы келетіні туралы сұрақ қойылады. Ал есеп енді басталды.
Егер 5 жылда төлеп тастайтын болса, онда ол жалпы саны 60 ай төлейді деген сөз. Ипотекалық кредит бойынша жылдық пайыздық мөлшерлеме 7 пайыз екенін ескере отырып, мынадай сома шығатынын көз алдыңызға келтірейік.
▪ 5 жылға алса – 269 296,30 теңге
▪ 7 жылға алса– 205 260,45 теңге
▪ 10 жылға алса – 157 907,53 теңге
▪ 15 жылға алса – 122 240,64 теңге
▪ 20 жылға алса – 105 440,66 теңге
▪ 25 жылға алса – 96 121,97 теңге
Байқағаныңыздай, жылы аз болған сайын, ай сайынғы төлемі жоғары болады. Сол сияқты жылын созсаңыз, айына аз төлейсіз. Бұл ретте табысыңызды ескеру маңызды. Яғни кем дегенде ай сайынғы төлемнен екі есе көп тапқаныңыз дұрыс. Еш қам жемей өмір сүріп, ипотека төлегіңіз келсе, табысыңыздың бар болғаны 30 пайызы ғана кететіндей болса тіпті жақсы. Өйткені айлығыңыздың едәуір бөлігін кредит жұтып қоятын болса, «көтере алмайтын шоқпарды белге байлағанның» күнін кешесіз. Ол аз болғандай, ұзақ мерзімге алғаныңыз есіңізге түсіп, күйзелуіңіз де мүмкін.
Табысыңыздан аз бөлігін ғана алсын деп ұзақ мерзімге алуға бел будыңыз делік. Бұл ретте ескеруіңіз керек дүние: пайыздың да өсетіні. Яғни ипотека деген аты басқа болғанымен, бұл да басқа кредиттер секілді. Яғни банкке берешек боласыз, белгілі бір пайызбен қайтарасыз. Аиданың үлгісімен қарастырып көрелік.
Ол 3 миллион 400 мың теңге бастапқы жарна салды. Қалған соманы, яғни 13 миллион 600 мың теңгені ол банктен қарызға алады. Егер бес жылға алса, әлгі алған негізгі қарыз сомасына бар болғаны 2 миллион 558 мың теңге қосып төлейді.
▪ 7 жылға алса — 13 миллион 600 мың теңге (негізгі қарыз) + 3 миллион 642 мың теңге
▪ 10 жылға алса – 13 миллион 600 мың теңге (негізгі қарыз) + 5 миллион 344 мың теңге
▪ 15 жылға алса – 13 миллион 600 мың теңге (негізгі қарыз) + 8 миллион 403 мың теңге
▪ 20 жылға алса – 13 миллион 600 мың теңге (негізгі қарыз) + 11 миллион 705 мың теңге
▪ 25 жылға алса – 13 миллион 600 мың теңге (негізгі қарыз) + 15 миллион мың теңге.
Көрдіңіз бе, ұзақ мерзімге алған жағдайда еселеп қайтаруыңызға тура келеді. Дегенмен қатты қапаланып, бірден көңіліңіз түспесін. Қаржы мамандары мынадай кеңес айтады. Аз төлегіңіз келсе, біртіндеп мерзімінен бұрын жабуға тырысыңыз. Бұл қалай? Алдымен табысыңызға қарай ай сайынғы төлем көлемін анықтау керек. Яғни жылының ұзақтығынан бұрын банк сіздің төлей алатыныңызға сенімді болып, қарыз беруі үшін табысыңыздың көп бөлігін алмауы керек. Ұзақтау мерзімге алып алдыңыз делік.
Ендігі мәселе – барынша тезірек жабуға тырысу. Бұл ретте осы әдістің тағы бір тиімді тұсын айтайық. Өмірде түрлі жағдай болады. Тезірек өтеп тастау үшін 5 жылға рәсімдедіңіз делік. Ол сізге ай сайын өте ауыр болуы мүмкін. Бір айда тіпті төлей алмай, екінші айға қарыз қосылып, тіпті қинап жіберуі де ғажап емес. Ал төлем сомасы аз болса, қиналмай төлейсіз.
ек бір ескерту: аз төлеймін деп жүріп алмай, біртіндеп шегертіп, мерзімінен бұрын төлеуге асығыңыз. Сондай-ақ, мерзімінен бұрын бөлшектеп төлеген кезде ай сайынғы төлемді азайтпай, несие мерзімін азайтуға тырысқан абзал. Сонда сіздің үстінен төлейтін сомаңыз да азаяды, үйді де иелігіңізге тезірек аласыз.
