Биыл (11 айда) елімізде 1576 сыбайлас жемқорлық қылмысы тіркелген. Әсіресе, бұл дерт ауыл шаруашылығы, білім, тұрмыстық-коммуналдық шаруашылық, әлеуметтік қамтасыз ету және денсаулық сақтау салаларында өршіп тұр. Жалпы, 1280 адам жемқорлық фактісімен ұсталса, соның 159-ы – түрлі деңгейдегі басшылар екен.
Статистика бойынша коррупция қылмыстарының саны былтырға қарағанда 34%-ға төмендеген. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінің басшысы Марат Ахметжанов жаңа әдіс-тәсілдерге жүгініп жатқанын айтты.
«Жұмыс тәсілдері өте қарапайым еді – қылмыскерді пара алу үстінде ұстайсың, қамайсың. Бірақ лауазымды адамдарды ғана ұстау – жүйелі проблеманы шешпейді. Мұндай тәсілдер жемқорлықтың себептері мен жағдайларын жойған жоқ. Мемлекет басшысы да бұған ерекше назар аударып, жемқорлықтың шарттарын жоймай, онымен күресу – жел диірменімен алысумен бірдей деп айтты. Қазіргі кезде агенттік жұмысы қайта бағдарланды. Атап айтқанда, көп бағытта цифрландыру жүргізілді. Жемқорлық туралы хабарлаған азаматтарды көтермелеу жүйесі жетілдіріліп, мемлекеттік ұйымдарда жақын туыстардың бірлескен жұмысы шектелді. Қол астындағы қызметкердің жемқорлығы үшін басшылардың жеке жауапкершілігі айқындалды. Коррупция қылмыстары үшін, әсіресе құқық қорғау органның қызметкерлері мен судьялар үшін санкциялар күшейтілді. Мысалы, парақорлық үшін бас бостандығынан айыру мерзімі 15 жылға дейін ұзартылды. Сондай-ақ жемқорлар үшін мемлекеттік қызметке өмір бойына тыйым салынды және ауыр жемқорлық қылмыстары үшін түрмеден ерте босату шектелді» деді Ахметжанов біраз жаңашылдықпен таныстыра отырып.
Оның айтуынша, сыбайлас жемқорлық істерінің үштен бірі «пара беру» бабы бойынша тіркелген.
«Өкінішке орай, бұл әдетке, өмір нормасына айналады. Мұны ресми статистика да дәлелдеп отыр. Егер 2015 жылы «пара беру» бабы бойынша тіркелген фактілер барлық қылмыстың 10%-ын құраса, биыл бұл көрсеткіш үштен бір бөлігін алып отыр. Яғни, адамдар саналы түрде шенеуніктерге пара береді. Көбінесе әр түрлі рұқсаттарды, мемлекеттік қызметтерді, мемлекеттік сатып алулардағы жеңісті, кедендік ресімдеуді және тағы басқа қызметтерді алу үшін. Сондықтан сыбайлас жемқорлыққа қарсы шаралардың бүкіл жүйесін қайта форматтау талап етіледі. Қазір қолданыстағы салалық заң күресті емес, сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылды мақсат етіп отыр. Бұл біздің агенттіктің қазіргі атауында да көрініс тапты» деді спикер.
Оның сөзінше, енді агенттік салдармен күрестен сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін жоюға және қылмыстық схемаларды ашуға көшпек.
Ауыл шаруашылығы саласы бойынша 960 қылмыс тіркелсе, оның жартысынан астамы субсидия жымқыруға қатысты екен. Ведомство басшысының айтуынша, 5 жыл ішінде субсидияларға шамамен 2 трлн теңге бөлінген.
«Бірнеше мысал келтіріп өтейін. «Жайылымдарды суландыруды субсидиялау» №4 төлқұжат бағдарламасы бар. Оған 5 жыл ішінде 80 млрд теңгеден астам қаржы бөлінді. Бұл инвестициялық субсидиялар, онда ұңғымаларды бұрғылауға, су сорғылары мен дизель генераторлары үшін күн панельдерін орнатуға жұмсалатын шығындар 80%-ға дейін өтеледі. Мұнда жабдықтарды жалған жеткізу, критерийлерге жатпайтын фермерлерді субсидиялау, жабдықтар құнын 2-3 есе арттыру арқылы ұрлықтар анықталды. Мысалы, АШМ жанындағы «ұлттық аграрлық ғылыми орталық» қызметкерлері жасаған бірқатар қылмыс анықталды. Ол мал басын есепке алуға арналған «Ауылшаруашылық жануарларын сәйкестендіру» базасын басқарады және оның деректері субсидия алу кезінде қолданылады. Осылайша, ҰАҒБО қызметкерлері деректерді бұрмалап, олар үшін жүйелі негізде заңсыз сыйақы алды. Сонымен қатар, олар сыбайлас жемқорлық схемаларын өздері құрған» деді спикер.
Мысалы, Ақтөбе облысында осы орталықтың қызметкері басқаратын қылмыстық топ анықталған. Ол жеке кәсіпкерлер арқылы туыстарына рәсімделіп, күн панельдерін жеткізу кезінде ұрлаған.
«Ол өзі фермерлерге барды, оларды адастырды, олардың атынан өтінімдер мен қаржылық құжаттарды рәсімдеді. Әрі қарай өзі енгізді жүйесіндегі өзгерістер. Бұл ретте, жабдықтың бағасы тым көтерілген екі-үш рет, ал айырмашылық оның қалтасына түсті. Тінту кезінде фермерлердің ЭЦҚ-сы бар 400-ден астам флешка мен 300 млн теңгеге қара бухгалтерия табылды. Жағдайды талдау осы бағдарлама бойынша субсидиялардың жартысына жуығы, яғни 40 млрд теңге желге кеткенін айтады. Жалпы, мұндай фактілер бірқатар облыстарда – Түркістан, Атырау, Жамбыл өңірлерінде анықталды. Бұл ретте әкімдер тарапынан бақылаудың жоқтығы мен немқұрайлылығы таң қалдырады. Мұны әкімдіктердің қызметкерлері жасаған жоқ, бұл оларға қатысы жоқ сияқты. Дегенмен, бұл облыстың бюджеті, демек, олардың өңірлерінің экономикасы мен халқы, ауыл шаруашылығы өнімдерінің тиімділігі, сапасы мен құны зардап шегеді» деп атап өтті Ахметжанов.
2021 жылғы 31 мамырда үкімет басшысы мемлекеттік органдарға жобалық басқаруды енгізу туралы қаулыға қол қойған еді. Онда 6 міндетті базалық бағыт анықталған, соның бірі – сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл. Сондықтан агенттікте министрліктер мен әкімдіктердің «Адалдық алаңы» офистерінің жұмысын үйлестіретін жобалық кеңсе құрылды. Үкіметтік емес және қоғамдық ұйымдардың сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі жұмысқа қатысуы да осы алаңдарда болады.
