Президент Қасым-Жомарт Тоқаев елде АЭС салудың маңыздылығы туралы әлденеше рет айтты. Президенттің өзі ерекше мән бергеніне қарап, ауқымды құрылыстың жақын арада басталарын іш сезеді. Десе де ел ішінде алаңдау да жоқ емес. Осы орайда салаға жауапты мамандар ең өзекті сауалдардың жауабын берді.
Сарапшылардың айтуынша, электр энергиясын тұтыну қазіргідей қарқынмен жалғаса берсе көп ұзамай орасан зор тапшылыққа ұрынамыз.
Атом энергетикасы және өнеркәсібі департаментінің директоры Жаслан Қасеновтың айтуынша, АЭС салу – істен шыққан қуат көзін алмастырудың неғұрлым перспективалы шешімі.
«Таяуда Франция 10 жыл ойланғаннан кейін ядролық энергетиканы жандандыруды шешті және 2035 жылға қарай жаңа реактор санын 6-14-ке жеткізуді жоспарлап отыр. Түркия, ОЭА, Беларусь қазіргі уақытта атом энергетикасын генерациялау құрылысын жүргізіп жатыр. Қазақстанның атом энергетикасын дамытуға барлық мүмкіндіктері бар. Біз уран өндіру бойынша әлемде бірінші орындамыз, ядролық отын компоненттерін өндіретін өз өндірісіміз бар. Өткен жылы Үлбі металлургия зауытының базасында Қытай атом электр станциялары үшін дайын ядролық отын шығаратын зауыт ашылды. АЭС салу Қазақстанның энергетикалық жүйесінің тұрақты жұмысын қамтамасыз етіп қана қоймай, жалпы атом саласы мен экономиканың аралас салаларының дамуына үлкен серпін береді».
2021 жылы электр энергиясын тұтыну 113,9 млрд кВт/ сағатты құрады, бұл 2020 жылғы көрсеткіштен 6%-ға артық. 2035 жылға қарай электр энергиясын тұтыну шамамен 153 млрд кВт сағатты құрайды дейді Энергетика министрлігі электр энергетикасын дамыту департаментінің директоры Айдос Дәрібаев. Болжамға сәйкес, электр энергиясын өндіру құрылымында 2035 жылға қарай көмірдің үлесі 40%-ға дейін төмендейді. Дәрібаевтың айтуынша, бүгінде елдегі электр станцияларының саны 184-тен 214-ке жетті.
«Станциялар 30 жылдан астам уақыт бойы тоқтамастан қызмет етіп келе жатқандықтан олардың тозу деңгейі 53 пайызға жетті. Жыл сайын қаржы жұсамасақ, жаңартпасақ, модернизация жасамасақ, бұл көрсеткіш жылдан-жылға арта береді. Маневрлік режимде жұмыс істейтін станциялардың аздығына байланысты бұл станциялардың барлығын кешке максимумда толығымен пайдалана алмаймыз. Оның үстіне, станцияларда жаңартылатын көздер, оның ішінде күн энергиясын пайдаланатын электростанциялар кешкі мерзімде жұмыс істемейді. Өкінішке орай, біз олардың бар қуатын пайдалана алмаймыз. Әрине, Ресей Федерациясымен жұмыс істеп жатырмыз, сондықтан жетпеген күш қуаттарын кешкі уақытта көрші елден алып, түнгі уақытта оны қайта қайтаруға тырысамыз».
Оның айтуынша, қазір елімізде 114 млрд кВт/сағ электр энергиясы өндіріледі, соның өзінде тапшылық байқалып отыр.
«Жаңадан әзірленген 2035 жылға дейінгі энергобаланста экономиканың қажеттілігін қанағаттандыру үшін 152 млрд кВт/сағ электр энергиясын өндіру көзделген. Бұдан асыра алмаймыз. Оның ішінде станциялардың 70%-ы электр қуатын көмірден алады. Париж келісімі бойынша оның зияндылығы бар. Сондықтан жаңа генерация керек, оның ішінде жаңартылған энергия көздерінен, ең бастысы, базалық қуаттылықты толығымен тұрақты қамтамасыз ету үшін АЭС салу керек».
«Самұрық-Энерго»АҚ өндіріс және активтерді басқару жөніндегі басқарушы директоры Серік Төтебаев маман қажеттілігі тұрғысынан проблема болмайды дейді.
«Кезінде Алматы энергетика және байланыс университетінде тіпті атом станциясы бойынша мамандық та болған. Атом станциясының жылу бөлігі Екібастұз станциясындағы турбиналармен бірдей. Біз оларды көп жылдар бойы пайдаланып келеміз, біз үшін бұл проблема болған жоқ. Тағы бір мәселе, әрине, ядролық қондырғыны таңдайтын ядроларға қатысты. Бұл қауіпсіз болады деп үміттенеміз, өйткені біздің болжамды баланста Париж келісімі бойынша бірқатар міндеттемелер бар, онда біз СО2 деңгейін төмендетуіміз керек. Бізде жаңа нысандарды енгізуге байланысты CO2 шығарындыларының ішінара өсуі байқалады. Яғни, көмірді неғұрлым көп жақсаңыз, СО2 шығарындылары соғұрлым көп болады. Менің өмір бойы атом станцияларында жұмыс істеген курстастарым бар. Сондықтан, біздің мамандармен проблемалар болмайды деп ойлаймын».
Энергетика саласының сарапшысы Алмаз Әбілдаевтың айтуынша, атом энергетикасы – экология мен энергетиканың теңгерімін білдіреді.
«Атом энергетикасы шығарындылар проблемаларын шеше отырып, әлемнің көптеген өнеркәсібі дамыған елдерінде декарбонизацияны қамтамасыз етті. Тағы бір артықшылығы – қажетті аймақтың аз болуы – өндірілетін энергияның бірлігіне шаққандағы жел мен күн энергиясын өндіруге қажетті 1%-дан кем. 2022 жылғы 3 ақпанда Еурокомиссия таксономияға, яғни климатқа атом және газ энергетикасына зиян келтірмейтін экономикаға өзгерістер енгізді. Бұл инвесторлар үшін, энергиямен қамтамасыз етуге кепілді қол жеткізуді жақтаушылар үшін жаман белгі емес. Атом энергетикасы кез келген уақытта және кез келген жерде қауіпсіз энергияны қамтамасыз ете алады. Атом энергетикасын Қазақстанның энергия балансына қою қажет».
Оның сөзінше, АЭС салудың арқасында Қазақстанда ғылым ілгерілейді, осы саладағы техникалық оқу орындарының деңгейі артады, мамандар шоғыры көбейіп, сапалық тұрғыда жоғарылайды.
Қазір әлемде 31 ел атом электр станцияларын пайдалануда, жалпы қуаттылығы шамамен 391 кВт болатын 439 энергетикалық реактор бар, тағы 55 ГВт қуаты бар 52 реактор құрылыс сатысында.
