Елімізде стартап экожүйесін дамыту мәселесі ақсап тұр
Стартап экожүйесі рейтингінде Қазақстан әлемдегі 100 елдің ішінен тек 74-орынға ие болып, аутсайдерлердің отыздығына енді. Ел тек дамыған елдерден ғана емес, сонымен қатар көптеген дамушы елдерден, соның ішінде ТМД елдерінен, Африка мен Азияның дамушы елдерінен қалып қойды. Мәселен, Грузия, Беларусь, Армения, Украина, Ресей ғана емес, Вьетнам, Кения, Нигерия да Қазақстаннан жоғары болып шықты.
ҚР-дағы бұл жағдай елімізде стартап жобаларды қолдаудың және тиісінше заманауи кәсіпкерліктің дамуының өте төмен екенін көрсетеді.
Ал рейтингтің көшбасшылары АҚШ, Ұлыбритания, Израиль, Канада және Швеция.
Рейтингтің төмендігі Қазақстандағы проблемаларды көрсетеді. Ескерту: ҚР-дағы стартап жобаларды дамыту орталығы Astana Hub IT стартаптарының халықаралық технопаркі.
Astana Hub миссиясы өте өршіл болып көрінеді: инновациялық жобаларды дамыту орталығына айналу, серпінді IT компанияларды іске қосу және әлемнің түкпір-түкпірінен жас және дарынды IT мамандарының сыни тобын тартудың ошағына айналу. Сонымен қатар, инновациялық идеяларды ынталандыру және тарту мақсатында Astana Hub резиденттеріне экстерриториалдылық қағидаты бойынша оңайлатылған тіркеу құқығымен салықтық преференциялар (салықтан босату) беріледі.
Дегенмен хабтың қызметі көптеген сұрақтар мен күмән тудырады. Есеп комитеті жүргізген аудиттің мәліметтері бойынша, Astana Hub-қа мемлекеттік тапсырыс аясында бөлінген және мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық тұрақтылығы мен мәдени дамуын қамтамасыз етуге бағытталған қаражаттың едәуір бөлігі «„QazExpoCongress“ ұлттық компаниясы» АҚ-дан кеңсе жалдауға (коммуналдық қызметтерді есепке алғанда) және еңбекақы төлеуге бағытталған. Бұл шамамен 3,2 млрд теңгені құрайды. 2019 жылы еңбекақы мен кеңсе жалдауға 874,1 млн теңге немесе мемлекеттен бөлінген қаражаттың 66,2%-ы; 2020 жылы — 1 млрд теңгеден астам немесе 52,5%, 2021 жылы — 1,3 млрд теңге немесе жалпы соманың 52,7%-ы.
Сонымен қатар, тексеру барысында Astana Hub технопаркі аталған шығындар түрлері бойынша есептерді асыра бағалағаны анықталды, бұл мемлекеттік тапсырыс бойынша бөлінген 216,5 млн теңге бюджеттік қаражатты негізсіз жоспарлауға және пайдалануға әкеліп соқты.
Astana Hub технопаркінің алаңында стартаптарды дамыту мәселесі әрқашан өзекті болып келеді, әліде өзекті. ҚР-да әлеуетті қатысушылар өте көп. Мысалы, биылғы жылдың тамыз айының басындағы жағдай бойынша ҚР-да 53,4 мың жаңа, әлі белсенді емес компания бар. Сонымен қатар, одан да белсенді жас компаниялар бар, яғни стартап-экожүйелерді дамыту қажеттілігінің ауқымы өте маңызды.
Бұл ретте хабқа қатысушылар ретінде заңды тұлғалар тіркелген, олар дайын өнімі бар және технопарк алаңын жай стартаптар ретінде қажет етпейтін, бірақ салықтық преференцияларды оның қатысушылары ретінде пайдаланатын АКТ субъектілері болып табылады (аудит қорытындысы бойынша, әрқашан емес).
Ескертпе: 2019 жылғы 11 сәуірдегі ЦДИАӨМ бұйрығымен «Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар саласындағы басым қызмет түрлерінің тізбесі және меншікті өндіріс критерийлері» бекітілді. Бұл ретте, бизнес-жоспарларында деректерді өңдеу орталықтарын құруға арналған жабдықты сатып алу (импорттау) көзделген жекелеген компаниялар Astana Hub қатысушыларының қатарына қосылады. Мәселен, 2021 жылғы 10 қарашадағы жағдай бойынша технопаркте 574 қатысушы тіркелді, оның ішінде «Есептеу операцияларын орындау және деректерді өңдеу үшін интеграцияланған есептеу инфрақұрылымын ұсыну қызметтері» қызмет түрін 112 қатысушы ұсынады
Осылайша, Astana Hub қызметі тиімділік тұрғысынан көптеген сұрақтар туғызып қана қоймайды, сонымен қатар уәкілетті органдар тарапынан нашар бақыланады, бұл көптеген салаларда өрескел заң бұзушылықтарға әкеледі.
Бұл елдің стартап-экожүйесіне және ҚР бюджетінің орынды бөлінуіне, сондай-ақ хабтың және жалпы республиканың халықаралық аренадағы беделіне кері әсерін тигізеді.
