Биылғы 30 қарашада зейнетақы жинақтарын баламалы мақсаттарға мерзімінен бұрын пайдалану шеңберінде 2023 жылға арналған зейнетақы жинақтарының жаңа ең төменгі жеткіліктілігінің шегі (ЕТЖШ) жарияланды. 2023 жылға арналған ЕТЖШ жасына байланысты 3 млн теңгеден 10 млн теңгеге дейін.
Мысалы, 20 жастағылар үшін шекті мөлшерлеме 3 140 000 теңгеден 3 260 000 теңгеге дейін, 30 жастағылар үшін 4 370 000 теңгеден 4 580 000 теңгеге дейін, 40 жастағылар үшін 5 790 000 теңгеден 6 100 000 теңгеге дейін, 50 жастағылар үшін 7 430 000 теңгеден 7 860 000 теңгеге дейін өсті.
Еске сала кетейік: ҚР азаматтары жинақталған зейнетақы қаражатының бір бөлігін тұрғын үй жағдайын жақсартуға, тегін медициналық көмек пен міндетті медициналық сақтандырудың кепілдік берілген көлеміне кірмейтін емделуге немесе басқарушы компанияларға ақша қаражатын аударуға пайдалануға құқылы. Алуға болатын сома шегінде зейнетақы жинақтарын шектеусіз рет пайдалануға болады.
2022 жылғы 1 желтоқсандағы жағдай бойынша БЖЗҚ салымшылардың (алушылардың) зейнетақы жинақтарын тұрғын үй жағдайын жақсарту мақсатында пайдалануға 1 340 016 өтінішін орындады. БЖЗҚ қазақстандықтардың уәкілетті операторлар — банктерде ашылған арнайы шоттарына шамамен 3,2 трлн теңге аударды. Айта кетейік, қазақстандықтардың біржолғы зейнетақы төлемдерін заңда белгіленген мерзімде немесе өтініші бойынша пайдаланбауына байланысты өтініш берушіге және басқа себептерге байланысты салымшылардың жеке зейнетақы шоттарына (ЖЗШ) 458 млрд теңгеден астам қаражат қайтарылған. Сондай-ақ БЖЗҚ жалпы сомасы 314,9 млрд теңгеге емделуге 398 875 өтінішті орындады. БЖЗҚ-ға 32,1 млрд теңге қайтарылды.
ЕЖШ есептеу әдістемесі ҚР Үкіметінің қаулысымен бекітілген. Осы әдістемеге сәйкес, ЕТЖШ мәндері әр жас үшін жыл сайын қайта қаралады және болашақ зейнетақы төлемдері мен зейнетақы жарналарының өсімін (индексациясын) ескереді.
Бұл ретте әлеуметтік көрсеткіштер қолданылады — «Республикалық бюджет туралы» заңға сәйкес жыл сайын индекстелетін ең төменгі жалақы (ЕТЖ), ең төменгі зейнетақы (ЕТЗ), ең төменгі күнкөріс деңгейі (ЕТКД). 2023 жылға ең төменгі жалақы — 70 000 теңге, ЕТЗ — 53 076 теңге, мемлекеттік базалық зейнетақы төлемінің ең төменгі мөлшері — 24 341 теңге, ЕТКД — 40 567 теңге болатыны анықталды. Шекті мәндерді есептеу кезінде ескерілетін басқа да әлеуметтік маңызы бар көрсеткіштер де ұлғайтылды.
Қазақстанның жинақтаушы зейнетақы жүйесі зейнеткерлікке шыққаннан кейін барабар өмір сүру деңгейін қамтамасыз етуге бағытталғанын атап өткен жөн. Тек жарналардың жүйелілігі мен мөлшері ғана болашақ зейнетақыға оң әсер етуі мүмкін. Сондықтан оны анық түсіну керек: зейнетақы қорынан қаражатты алу зейнетақының түпкілікті мөлшерінің төмендеуіне әкеледі. Зейнетақы қорларын алып тастамас бұрын, қазіргі және болашақтың басымдықтарын байсалды түрде бағалаған жөн. Мәселен, 2022 жылғы 1 қарашадағы жағдай бойынша БЖЗҚ-дан кесте бойынша орташа айлық төлемнің мөлшері (зейнеткерлік жасқа жетуіне байланысты) 29 877 теңгені, ал ай сайынғы төлемнің ең жоғары сомасы 707 326 теңгені құрады. Бұл айырмашылық зейнетақы жинақтарын сақтау мен арттырудың маңыздылығын айқын көрсетеді.
Жеткіліктілік шегін көтерудің басты себебі азаматтарды болашақта лайықты зейнетақымен қамтамасыз ететін қор жинауына мүмкіндік беру.
Зейнетақы қорынан қаражат алу көптеген факторларға кері әсерін тигізеді. Мысалы, жинақтаушы зейнетақы жүйесінен ақшалай қаражаттың айтарлықтай ерте шығуы зейнетақы активтерінің инвестициялық мүмкіндіктерін төмендетеді, қаржы нарығындағы тұрақсыздық кезеңдеріндегі инвестициялық кірістерге және инфляцияға әсер етеді. Тағы бір айта кететін жайт, зейнетақы активтерінің едәуір бөлігі отандық экономикаға инвестицияланып, оның нығаюы мен дамуына ықпал етеді. Капиталдың теңгерімсіз ерте шығуы керісінше әсер етуі мүмкін және инфляцияны тудыруы мүмкін.
